Ο Βέντερς στις πόλεις

Αυτή την εβδομάδα, η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης μας προσκαλεί να ανακαλύψουμε ξανά τον αγαπημένο γερμανό δημιουργό Βιμ Βέντερς, μέσα από ένα αφιέρωμα που περιλαμβάνει τέσσερις εμβληματικές ταινίες του. Ραντεβού στο στέκι της Ταινιοθήκης Θεσ/κης, την αίθουσα Σταύρος Τορνές στην Αποθήκη 1 στο Λιμάνι (1-4 Δεκεμβρίου)!

Από τους πλέον αγαπημένους και διακεκριμένους κινηματογραφιστές του ευρωπαϊκού και του παγκόσμιου σινεμά, ο Βιμ Βέντερς έχει υπογράψει ορισμένες από τις πιο όμορφες και εμβληματικές ταινίες, που έχουν μείνει ανεξίτηλες στο χρόνο. Ακούραστος κινηματογραφιστής παρουσίασε την καινούργια του ταινία στη φετινή Μόστρα όπου ο Βιμ Βέντερς συνεργάζεται ξανά με τον Πέτερ Χάντκε στη διασκευή του το θεατρικού έργου του δεύτερου «Οι ωραίες μέρες της Αρανχουέζ». Το «Les Beaux Jours D’Aranjuez» είναι ένα ρομαντικό δράμα με τον δημιουργό να κάνει χρήση της 3D κάμερας, στα 71 του χρόνια.

Ο Έρνστ Βίλχελμ Βέντερς γεννήθηκε στις 14 Αυγούστου του 1945 στο Ντίσελντορφ, μεγάλωσε στο Όμπερχαουζεν και ακολούθησε  τα χνάρια του πατέρα του ξεκινώντας σπουδές στην Ιατρική και Φιλοσοφία. Στα 21 του τα παρατάει όλα για να πάει στη Γαλλία να γίνει ζωγράφος. Δεν καταφέρνει να γίνει δεκτός στην Σχολή Καλών Τεχνών αλλά γίνεται τακτικός θαμώνας της Γαλλικής ταινιοθήκης. Το σινεμά τον μαγεύει. Επιστρέφει στη Γερμανία και γίνεται δεκτός στη δεκτός στη νεοσυσταθείσα Σχολή Κινηματογράφου του Μονάχου. Παράλληλα γράφει κριτικές σε εφημερίδες και περιοδικά. Η διπλωματική του ταινία είναι η μεγάλου μήκους ασπρόμαυρη ταινία “Καλοκαίρι Στην Πόλη”. Μία ταινία αφιερωμένη στο συγκρότημα Kinks που δεν μπόρεσε να προβάλλει αφού δεν είχε εξασφαλίσει τα δικαιώματα των τραγουδιών τους.  Η επαγγελματική του καριέρα εγκαινιάζεται με τον “Φόβο του Τερματοφύλακα πριν από το Πέναλτι” που κυκλοφορεί το 1971 και βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Πέτερ Χάντκε, ο οποίος χρίζεται μόνιμος σχεδόν συνεργάτης του. Την ίδια χρονιά ιδρύει μαζί με άλλους δώδεκα Γερμανούς κινηματογραφιστές μια κοινοπραξία με το όνομα: «Filmverlag der Autoren», εταιρεία που προωθεί το Νέο Γερμανικό Κινηματογράφο. Ο Κόππολα τον καλεί στην Αμερική για να γυρίσει ο φιλμ “Ιδιωτικός Ντετέκτιβ Χάμετ”, μια αποτυχία ουσιαστικά που τραβά χρόνια γυρισμάτων με τον Κόπολα  να επεμβαίνει στην τελική κόπια της ταινίας με πρόσθετα γυρίσματα. Αποτυπώνοντας την εμπειρία του “Χάμετ” στην εξαιρετική “Κατάσταση των Πραγμάτων”, το 1982. Ανάμεσα σε δυο Ηπείρους προσπαθεί να διοχετεύσει το κινηματογραφικό του όραμα σε φιλμ και γυρνά την “Αστραπή στο νερό” και το “Παρίσι Τέξας” στην Αμερική, την “Αλίκη στις Πόλεις” κάπου ανάμεσα και ολοκληρώνει την τριλογία του δρόμου (1972-1976) με τη “Λάθος Κίνηση” και το “Στο Πέρασμα του Χρόνου” στη Γερμανία. Το αριστούργημα του αμέσως μετά ακούει στο όνομα “Ένας Αμερικάνος Φίλος” (1977), ένα νουάρ θρίλερ που ουσιαστικά καταγράφει τις αντιφάσεις στη σχέση Αμερικής – Γερμανίας τις οποίες έχει βιώσει από πρώτο χέρι. Ο σκηνοθέτης των ανοικτών δρόμων και των περιπλανήσεων τελικά επιστρέφει στη Γερμανία  για να ανεβεί στα “Φτερά του Έρωτα” …και της δόξας, το 1987. Βραβείο Σκηνοθεσίας στις Κάννες που του χαρίζει διεθνή καταξίωση. Σήμερα ακόμη μοιράζει τη ζωή του μοιράζει τη ζωή του ανάμεσα στο Λος Άντζελες και το Βερολίνο, μαζί με τη σύζυγό του Ντονάτα Βέντερς.

Η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης αναζητά τις κινηματογραφικές περιπλανήσεις του γερμανού δημιουργού στο νέο της αφιέρωμα με τίτλο «Wenders in Town», και μας προσκαλεί να τον ανακαλύψουμε ξανά μέσα από τέσσερα αριστουργηματικά του φιλμ: Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι (1972), Η Αλίκη στις πόλεις (1974), Παρίσι, Τέξας (1986) και Τα φτερά του έρωτα (Ο ουρανός πάνω από το Βερολίνο, 1987).

Το αφιέρωμα πραγματοποιείται από την 1^η έως τις 4 Δεκεμβρίου 2016 στο αγαπημένο στέκι της Ταινιοθήκης Θεσσαλονίκης, την αίθουσα Σταύρος Τορνές στην Αποθήκη 1 στο Λιμάνι.

Αξίζει να θυμηθούμε ότι:

• Γυρισμένη στον δρόμο και για τον δρόμο, Η Αλίκη στις πόλεις, τέταρτη ταινία στη φιλμογραφία του Βέντερς και πρώτη της περίφημης τριλογίας της περιπλάνησης (ακολούθησαν τα Λάθος κίνηση και Στο πέρασμα του χρόνου), είναι το πρώτο φιλμ του με γυρίσματα στην Αμερική.
• Το Παρίσι, Τέξας, μια «ευρωπαϊκή» ταινία στις ΗΠΑ, αποτέλεσε μεγάλη εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία, καθιερώνοντας τον Βιμ Βέντερς σε κοινό και κριτικούς.
• Ο Βέντερς επέστρεψε στη Γερμανία για να γυρίσει την ταινία Τα φτερά του έρωτα που διακρίθηκε στις Κάννες το 1987 με το βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας, χαρίζοντάς του ευρύτατη αποδοχή.

Να σημειωθεί ότι αποκλειστικά κατά τις ημέρες και ώρες των προβολών του αφιερώματος της Ταινιοθήκης Θεσσαλονίκης, η έκδοση «Wim Wenders» που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στο 47^ο ΦΚΘ το 2006, θα πωλείται σε προσφορά στα 13,00 ευρώ (από 15,00 ευρώ).

Πώληση εισιτηρίων: Αίθουσα «Σταύρος Τορνές» (Αποθήκη 1, Λιμάνι, τηλ. 2310-508.398, cinematheque@filmfestival.gr)

Τιμή εισιτηρίου: 4 ευρώ (γενική είσοδος), 3 ευρώ (για τα μέλη της Ταινιοθήκης και τους κατόχους CineΚάρταF).

Κάρτα μέλους: 1 ευρώ.

Πρόγραμμα προβολών:

Πέμπτη 1 Δεκεμβρίου

18:30 Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι

21:00 Η Αλίκη στις πόλεις

Παρασκευή 2 Δεκεμβρίου

18:30 Τα φτερά του έρωτα

21:00 Παρίσι, Τέξας

Σάββατο 3 Δεκεμβρίου

18:30 Η Αλίκη στις πόλεις

21:00 Τα φτερά του έρωτα

Κυριακή 4 Δεκεμβρίου

18:30 Παρίσι, Τέξας

21:00 Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι

Οι ταινίες

Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι / The Goalie’s Anxiety at the Penalty Kick / Die Angst des Tormanns beim Elfmeter

(Δυτική Γερμανία – Αυστρία, 1972)

Σκηνοθεσία: Βιμ Βέντερς. Σενάριο: Peter Handke. Με τους: Arthur Brauss, Kai Fischer, Erika Pluhar. Έγχρωμη, 101΄

Ο Γιόζεφ Μπλοκ είναι ένας ερασιτέχνης τερματοφύλακας ο οποίος, σε έναν εκτός έδρας αγώνα, διαπληκτίζεται με τον διαιτητή και αποβάλλεται. Φεύγοντας από το γήπεδο, ξεκινά μια άσκοπη περιπλάνηση στην ξένη πόλη. Συναντά μια ταμία κινηματογράφου, περνά τη νύχτα μαζί της και το επόμενο πρωί και χωρίς κανέναν προφανή λόγο, την δολοφονεί… Μόνος ξανά, θα κατευθυνθεί προς την επαρχιακή πόλη όπου ζει η πρώην κοπέλα του.

Στην πρώτη από τις τρεις συνεργασίες του με τον φίλο του, σημαντικό αυστριακό συγγραφέα Πέτερ Χάντκε, ο 27χρονος Βιμ Βέντερς στη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του (έχει προηγηθεί ένα χρόνο πριν το Καλοκαίρι στην πόλη σε 16 mm), μεταφέρει στον κινηματογράφο το βιβλίο του Χάντκε «Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από πέναλτι». Πέρα από τον πρωτότυπο όσο και αλλόκοτο τίτλο της, δεν πρόκειται για μια ποδοσφαιρική ταινία, αλλά για ένα κοινωνικό ψυχόδραμα. Είναι φυσικά μια ταινία περιπλάνησης – σταθερό μοτίβο σ’ ολόκληρο το έργο του Βέντερς – με προφανή δάνεια από τον Αντονιόνι σε ότι αφορά τη χρήση των νεκρών χρόνων και των άδειων χώρων, ενώ το υπαρξιακό της κενό είναι «γεμάτο» από την αποστασιοποίηση και την αποξένωση του πρωταγωνιστή που προέρχονται κατευθείαν από τον «Ξένο» του Αλμπέρ Καμύ. Στην διάρκεια της ταινίας, μέσα από μια χαλαρή πλοκή και κατακερματισμένη αφηγηματική δομή, παρακολουθούμε φευγαλέες στιγμές από την καθημερινότητα του κεντρικού ήρωα, καθώς βιώνει μια ψυχική κατάσταση σταδιακής αποσύνδεσης από τον εαυτό του και από την πραγματικότητα μέσα στην οποία περιπλανιέται – ξένος ανάμεσα σε ξένους -, γεγονός που «δικαιολογεί» το αδικαιολόγητο, αναίτιο και παράλογο φόνο που διαπράττει. Μια ταινία για το ατομικό σύμπτωμα μιας κοινωνικής ασθένειας και του υπαρξιακού κενού του σύγχρονου ανθρώπου, με την οποία αρχίζει και η πολύχρονη συνεργασία του με τον σπουδαίο διευθυντή φωτογραφίας Ρόμπι Μίλερ και με θαυμάσια ροκ μουσική σε πρωταγωνιστικό ρόλο: μια κόκκινη γραμμή που διαπερνά και συνδέει όλες τις ταινίες του γερμανού δημιουργού.

Η Αλίκη στις πόλεις / Alice in the Cities /Alice in den Städten

(Δυτική Γερμανία, 1974)

Σκηνοθεσία: Βιμ Βέντερς. Σενάριο: Wim Wenders, Veith von Fürstenberg. Με τους: Yella Rottländer, Rüdiger Vogler, Lisa Kreuzer. Ασπρόμαυρη, 110΄.

Ο γερμανός δημοσιογράφος Φίλιπ Βίντερ επιστρέφει στη Νέα Υόρκη ύστερα από μια περιπλάνηση στην αμερικανική ενδοχώρα. Στο τέλος του ταξιδιού του έχει μαζέψει αρκετές φωτογραφίες για να γράψει ένα κείμενο με θέμα το αμερικάνικο τοπίο, το οποίο του έχουν παραγγείλει. «Μπουκωμένος» από την πληθώρα φωτογραφιών, ο Βίντερ συνειδητοποιεί πως δεν μπορεί να γράψει τίποτα, καθώς αδυνατεί να βρει το αφηγηματικό νήμα που συνδέει το υλικό του. Τα παρατάει και αποφασίζει να επιστρέψει άπρακτος στην Ευρώπη. Στο αεροδρόμιο της Νέας Υόρκης γνωρίζει μια γυναίκα που ταξιδεύει για το Άμστερνταμ με την κόρη της, την 10χρονη Αλίκη. Η μητέρα κάποια στιγμή εξαφανίζεται, αφήνοντας ένα σημείωμα στον Φίλιπ και παρακαλώντας τον να πάρει μαζί του στο ταξίδι και να φροντίσει την Αλίκη μέχρι να φτάσουν στον προορισμό τους…

Τέταρτη ταινία της καριέρας του και πρώτη της περίφημης τριλογίας της περιπλάνησης (θα ακολουθήσουν τα φιλμ Λάθος κίνηση και Στο πέρασμα του χρόνου), η Αλίκη στις πόλεις είναι και η πρώτη ταινία του Βέντερς με γυρίσματα στην Αμερική, στην απόπειρά του να εξερευνήσει και να κινηματογραφήσει το αμερικανικό τοπίο. Εξάλλου, η σχέση αναμέτρησης -αντιπαράθεσης του γερμανού σκηνοθέτη με την Αμερική και συνεπώς η σχέση του ευρωπαίου κινηματογραφικού δημιουργού με τους μεγάλους μύθους της αμερικανικής κινηματογραφικής παράδοσης, θα αποτελέσει μια από τις σταθερές θεματικές του έργου του. Οι βασικοί αφηγηματικοί άξονες της ταινίας αυτής (μιας από τις καλύτερές του) είναι η τρυφερή (και όχι πάντα εύκολη) σχέση του Φίλιπ με την Αλίκη και το βλέμμα της Αλίκης που κοιτάζει έκθαμβο τον «θαυμαστό καινούριο κόσμο» να ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια της – μια σύγχρονη εκδοχή της «Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων» του Λούις Κάρολ. «Με την Αλίκη στις πόλεις βρήκα τον προσωπικό μου δρόμο στο σινεμά και είναι η ταινία που προτιμώ γιατί για πρώτη φορά, μπόρεσα να κάνω όλα όσα με ενδιέφεραν στον κινηματογράφο», έχει πει ο Βέντερς. Η Αλίκη στις πόλεις είναι μια στιγμή απόλυτης και πραγματικής κινηματογραφικής ελευθερίας, μια μικρή-μεγάλη ταινία (τώρα πια κλασική) γυρισμένη στον δρόμο και για τον δρόμο, σκηνοθετημένη με την απλότητα μια ροκ μπαλάντας. Έξοχη στον ρόλο της Αλίκης η Γιόλα Ροτλάντερ και θαυμάσιος ο Ρούντιγκερ Βόγκλερ ως Φίλιπ Βίντερ.

Παρίσι, Τέξας / Paris, Texas

(Δυτική Γερμανία – Γαλλία – Ηνωμένο Βασίλειο, 1986)

Σκηνοθεσία: Βιμ Βέντερς. Σενάριο: L.M. Kit Carson (προσαρμογή), Sam Shepard. Με τους: Harry Dean Stanton, Nastassja Kinski, Dean Stockwell. Έγχρωμη, 147΄.

Βραβευμένη με τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Κανών, η ταινία αποτελεί για τον Βιμ Βέντερς, μια μοναδική ευκαιρία για περιπλάνηση στην Americana, την αμερικάνικη ενδοχώρα, ένα τοπίο που πάντα τον γοήτευε. Βασισμένη πάνω σε διηγήματα του γνωστού θεατρικού συγγραφέα Σαμ Σέπαρντ, με την στοιχειωμένη μουσική της ερήμου του Ράι Κούντερ και φωτογραφημένη από τον Ρόμπι Μίλερ, έναν από τους πιο σημαντικούς διευθυντές φωτογραφίας της Ευρώπης, η ταινία επικεντρώνεται πάνω στις ενδοοικογενειακές σχέσεις, στα τραύματα και τις ανεπούλωτες πληγές του παρελθόντος, στις απόπειρες για λύτρωση.

Εν τω μέσω της ερήμου ένας άνδρας καταρρέει. Ένας αριθμός τηλεφώνου που θα βρεθεί πάνω του, θα φέρει σ’ αυτή την απομακρυσμένη επαρχία της Αμερικής τον αδελφό του. Ο Τράβις (συγκλονιστική ερμηνεία από τον Χάρι Ντιν Στάντον) είναι εδώ και τέσσερα χρόνια εξαφανισμένος, έχει εγκαταλείψει την οικογένειά του και περιπλανιέται στις εσχατιές της ερήμου. Ο αδελφός του θα τον συνοδεύσει στο σπίτι του στο Λος Άντζελες, όπου ο Τράβις θα έχει μια τραυματική συνάντηση: θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον 7χρονο γιο του Χάντερ. Το παρελθόν θα επιστρέψει καθώς ο ήρωας είναι αναγκασμένος να αναμετρηθεί με ό,τι απέφευγε και απωθούσε τόσο καιρό: τη διάλυση της οικογένειας του. Θα αναζητήσει την πρώην γυναίκα του (θαυμάσια η Ναστάζια Κίνσκι) και θα επιχειρήσει τώρα – για πρώτη φορά εδώ και τέσσερα χρόνια – να κοιτάξει καταπρόσωπο την προσωπική του τραγωδία και να αναμετρηθεί με τον πόνο.

Θλίψη, απόγνωση και μελαγχολία σημαδεύουν τη ψυχή του κεντρικού χαρακτήρα. Αυτοκαταστροφικός και κλεισμένος στον εαυτό του, ο Τράβις χάνεται μέσα στο αχανές τοπίο της Αμερικής, την έρημο, ένα τόπο όπου η λήθη κυριαρχεί πάνω στη μνήμη. Η απώλεια και συνδιαλλαγή με τον πόνο που αυτή προκαλεί, είναι τελικά ένα επιτακτικό αίτημα ζωής για τον ήρωα. Η αφήγηση παρακολουθεί αυτή τη βασανιστική και επίπονη για τη ψυχή, πορεία του μέχρι την τελική συνάντηση με τη σύζυγό του σε μια από τις πιο σπαραχτικές σεκάνς του σύγχρονου κινηματογράφου.

(Κριτικό σημείωμα του Δημήτρη Μπάμπα)

Τα φτερά του έρωτα (Ο ουρανός πάνω από το Βερολίνο) / Wings of Desire / Der Himmel über Berlin

(Δυτική Γερμανία – Γαλλία, 1987)

Σκηνοθεσία: Βιμ Βέντερς. Σενάριο: Wim Wenders, Peter Handke. Με τους: Bruno Ganz, Solveig Dommartin, Otto Sander. Έγχρωμη & Ασπρόμαυρη, 128΄. Αόρατοι από τους πάντες, εκτός απ’ τα παιδιά, οι άγγελοι Νταμιέλ και Κασιέλ πετούν στον ουρανό του διχασμένου και ασπρόμαυρου Βερολίνου, ακούγοντας τις σκέψεις των κατοίκων του. Όταν ο Νταμιέλ βλέπει τη Μάριον, ακροβάτισσα σε τσίρκο, την ερωτεύεται και αποφασίζει να γίνει θνητός για να την κατακτήσει. Η συνάντησή τους γίνεται σ΄ ένα μπαρ στην διάρκεια μιας συναυλίας του Νικ Κέιβ…

«Πουθενά αλλού δεν θα μπορούσα να έχω γυρίσει αυτή την ταινία παρά μόνο στο Βερολίνο», λέει ο σκηνοθέτης. Επιστροφή γεωγραφική και ψυχική στην Γερμανία και στην ιστορία της. Το Βερολίνο είναι η μόνη πόλη που κουβαλά ακόμα πάνω στο σώμα της τις ανεπούλωτες πληγές του πολέμου και φυσικά την αποτρόπαια ουλή του τείχους… Είναι εμφανείς οι φωτογραφικές αναφορές στους μεγάλους δασκάλους του γερμανικού φωτός: Λανγκ και Μουρνάου. Το ασπρόμαυρο εξπρεσιονιστικό Βερολίνο που βλέπουμε στην ταινία έχει διττή υπόσταση: το ένα μέρος του, βουτηγμένο στον μαγικό ρεαλισμό του 76χρονου διευθυντή φωτογραφίας Ανρί Αλεκάν και το άλλο κρυμμένο πίσω από το τείχος. Οι άγγελοι μπορούν να το διαπερνούν, η άλλη πλευρά όμως παραμένει αθέατη. Η επιστροφή είναι και πάλι μια περιπλάνηση στο διχασμένο τοπίο μιας πόλης όπου «δεν μπορείς να χαθείς γιατί υπάρχει το τείχος»… Η πόλη («ο σταθμός όπου σταματούν όλοι οι σταθμοί»), εκ των πραγμάτων βρίσκεται αλλού και ως γνωστόν εκεί συχνάζουν οι άγγελοι. Μονάχα στο μισό ουρανό μιας διχοτομημένης πόλης, σε μιαν άλλη χώρα, θα μπορούσαν να πετούν οι άγγελοι του Ρίλκε. Στα Φτερά του έρωτα, το τείχος είναι το αξεπέραστο όριο των εικόνων και του λόγου: κάποια στιγμή που είχα κολλήσει με το σενάριο επικαλέστηκα τον αρχάγγελό μου Πέτερ Χάντκε. Οι πολύ όμορφοι και ποιητικοί διάλογοι που έγραψε έμοιαζαν με μετεωρίτες που έπεσαν από τον ουρανό… Αν το όνειρο είναι το πεδίο παρέμβασης των αγγέλων στην ζωή των ανθρώπων, ο τόπος της πραγματικής συνάντησης, η δίοδος μέσα από την οποία διαβαίνει ο άγγελος για να κόψει το φρούτο του έρωτα, είναι προϊόν μιας «κακής σποράς». Οι περιπλανήσεις του Βέντερς δεν συνοδεύονται απλώς, αλλά και ορίζονται από τις μουσικές του αναζητήσεις και επιλογές στον χώρο της ροκ μουσικής. Από τους Kινκς, τον Τσακ Μπέρι, τον Βαν Μόρισον, τους Ρόλλινγκ Στόουνς και τόσους άλλους…στην νευρωτική, σκοτεινή και αγχώδη μουσική του Nικ Κέιβ (και των Bad Seeds), που κάνει ένα ονειρώδες πέρασμα στην ταινία, ερμηνεύοντας σπαραχτικά το «From Her to Eternity». Το κακό πέρασμα βγάζει κατευθείαν στον διάδρομο απογείωσης…

(Απόσπασμα από το κείμενο για την ταινία που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Θωμά Λιναρά Κινηματογραφικά Δεινά – Από τον Βιμ Βέντερς στον Γιασουχίρο Όζου)