Read a book, my dear: Ντέιβιντ Χάρσεντ

Ο Ντέιβιντ Χάρσεντ εξέδωσε δέκα πλήρεις ποιητικές συλλογές κι έχει τιμηθεί με μια σειρά λογοτεχνικών βραβείων. Το έργο του στο μουσικό θέατρο περιλαμβάνει συνεργασίες με μια σειρά σημαντικών συνθετών.

-Ο πολιτισμός μας τοποθέτησε σε βάθρο και αντιμετώπισε ως κάτι πολύτιμο το έντυπο βιβλίο. Ανησυχείτε για το μέλλον του; Το ηλεκτρονικό βιβλίο νομίζετε πως εκτός από τον τρόπο που διαβάζει κανείς μπορεί να αλλάξει και τον τρόπο που γράφει;

Δεν ξέρω αν έχουμε βάλει το βιβλίο σε βάθρο. Ίσως σε αναλόγιο. Ο όρος «βάθρο» υπονοεί ότι έχουμε δώσει υπερβολική σημασία στο βιβλίο ή ότι το πολιτισμικό στάτους του έχει υπερτονιστεί. Η αλήθεια βεβαίως είναι ότι το βιβλίο κατατάσσεται μεταξύ των πιο σημαντικών πολιτιστικών γεγονότων και των πιο επαναστατικών πολιτισμικών καταλυτών ολόκληρης της ιστορίας. Τα βιβλία ξεκίνησαν πολέμους και επαναστάσεις, προώθησαν τη θρησκεία, διέδωσαν γνώση, άλλαξαν ζωές. Όσα και να πεις για τη σημασία του βιβλίου με όρους μιας παγκόσμιας κουλτούρας λίγα είναι. Το ηλεκτρονικό βιβλίο μου φαίνεται ότι ουσιαστικά είναι μια συσκευή εξοικονόμησης χώρου, μολονότι θα μπορούσε να έχει και μια δευτερεύουσα επιρροή πέρα από αυτό. Θα έλεγα ότι με ανησυχεί ελαφρώς το μέλλον του τυπωμένου βιβλίου, αν και δεν προβλέπω την εξαφάνισή του. Όποιο συγγραφέα και να ρωτήσετε, θα σας πει ότι πάντα τυπώνει το κείμενό του για να το εξετάσει και να το διορθώσει. Πολύ απλά, κάποια λάθη και αβλεψίες που στη σελίδα εύκολα εντοπίζονται, στην οθόνη τείνουν με κάποιον τρόπο να ξεφεύγουν της προσοχής μας. Νομίζω ότι αυτό ίσως έχει να κάνει με τον τρόπο που λειτουργεί η οθόνη σε άλλες περιστάσεις: ταινίες, τηλεόραση, παιχνίδια… Υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στο να βλέπεις και να διαβάζεις: είναι ένα διαφορετικός τρόπος για να προσηλώνεις την προσοχή σου και ένας διαφορετικός τρόπος πρόσληψης. Γι’ αυτό το λόγο, υποθέτω ότι διαβάζουμε διαφορετικά όταν διαβάζουμε από μια οθόνη. Υποπτεύομαι ότι διαβάζουμε λιγότερο προσεκτικά κι αυτό είναι επιβλαβές. Θα τολμούσα να πω ότι κάτι θα είχε να πει επί τούτου κάποιος νευρολόγος. Όσο για το γράψιμο, το ζήτημα δεν έχει να κάνει με το ηλεκτρονικό βιβλίο αλλά με τα προγράμματα επεξεργασίας κειμένου. Η «επεξεργασία κειμένου» είναι ένας σχεδόν επιθετικά χυδαίος όρος: ένα είδος οργουελιανής Newspeak. Όμως το πρόβλημα δεν έγκειται τόσο στη χρήση πληκτρολογίου αντί πένας, όσο στην ευκολία με την οποία μπορούν να δοκιμαστούν παραλλαγές και να γίνουν διορθώσεις. Οι δεύτερες σκέψεις δεν θα έπρεπε να είναι διαθέσιμες τόσο εύκολα ή να υιοθετούνται τόσο γοργά. Η συγγραφή έχει μια ουσιώδη, στοχαστική διάσταση: η ιδιότητα του παλίμψηστου που έχει μια σελίδα χειρογράφου πάνω στην οποία έχουμε ξαναγράψει, δεν είναι ασήμαντη.

– Είναι νομίζετε καθήκον του συγγραφέα να παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις του καιρού του και σε ποιο βαθμό επηρεάζουν το έργο του;

Θα έλεγα ότι είναι καθήκον του πολίτη να το κάνει αυτό, όχι κατ’ ανάγκην του συγγραφέα. Ο συγγραφέας έχει καθήκον απέναντι στο έργο του. Κι αν το έργο του μπορέσει –όχι, όχι αν μπορέσει, αλλά αν πρέπει- να ενσωματώσει τα κοινωνικο-πολιτικά γεγονότα στα οποία αναφέρεστε, τότε αυτά τα γεγονότα θα έχουν τεράστια επίδραση σ’ αυτά που γράφει. Τα έργα ενός καλλιτέχνη εξελίσσονται σύμφωνα με την προσωπική του ευαισθησία. Ίσως θα φάνταζε αδύνατον για έναν καλλιτέχνη να ζήσει σε καιρούς όλο κινδύνους και ανατροπές χωρίς να καταλήξουν αυτές οι εντάσεις σε ό,τι γράφει ή συνθέτει ή ζωγραφίζει, αλλά μου έρχεται στο νου ο Πιέρ Μπονάρ –ένας ζωγράφος του οποίου τα έργα λατρεύω και για τον οποίο έγραψα το Marriage – που έζησε τη ναζιστική κατοχή χωρίς απ’ όσο γνωρίζω να κάνει μέσα στο έργο του την παραμικρή αναφορά στην καταπίεση και τη βία. Απλώς αυτό δεν ήταν στους στόχους του. Το να καθρεφτίζεις την εποχή σου νομίζω ότι δεν μπορεί να είναι καθήκον, όπως δεν μπορεί να είναι καθήκον να υποστηρίζεις υποκριτικά κάποια πολιτική κομματική ορθοδοξία στο έργο σου. Ο Γιάννης Ρίτσος, ποιήματα του οποίου, στην αγγλική εκδοχή τους, θα διαβάσω στις 17 Μαΐου, καθρέφτιζε βεβαίως στο έργο του τις αναταραχές, την καταπίεση, τη βία και τις θηριωδίες που τον κατέτρεχαν κι αυτόν και την Ελλάδα. Τις πολέμησε γράφοντας και τις πολέμησε μιλώντας. Και υπέφερε γι’ αυτό.

-Σε ποια στιγμή σας βρίσκουμε; Ετοιμάζετε κάτι καινούργιο αυτή την εποχή;

Αρκετά πράγματα. Γράφω τα ποιήματα που θα μπουν στην επόμενη συλλογή μου. Ο εκδότης μου μου ανέθεσε να κάνω μια καινούρια σύγχρονη αγγλική εκδοχή του Confessio Amantis – ένα Μεσο-Αγγλικό ποίημα του Τζον Γκάουερ. Στα ενδιάμεσα των ποιημάτων, γράφω ένα μονόπρακτο. (Παρ’ όλο που η σύζυγός μου είναι ηθοποιός και πάμε συχνά στο θέατρο, δεν έχω γράψει ποτέ θεατρικό. Φυσικά, έχω γράψει πολύ για την όπερα. Έχω πάθος με τις ζωντανές παραστάσεις: το συμβόλαιο μεταξύ σκηνής και αμφιθεάτρου, μεταξύ ηθοποιών και κοινού. Η οθόνη μπορεί να κάνει πολλά πράγματα, αλλά αυτή η συγκεκριμένη μαγεία την ξεπερνά.) Έρχονται επίσης ορισμένες σημαντικές παραστάσεις. Θα ανέβει μια καινούρια παραγωγή του Gawain, της όπερας που έγραψα μαζί με τον Χάρισον Μπέρτχουιστλ, στο Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ τον Ιούλιο. (Παρεμπιπτόντως, το The Woman and the Hare, που είχα γράψει μαζί με τον Μπέρτχουιστλ, είχε ανέβει στο Μέγαρο, στην Αθήνα, πριν μερικά χρόνια.) Το Songs From the Same Earth –επίσης των Χάρσεντ/ Μπέρτχουιστλ- θα ανέβει στο φετινό Φεστιβάλ του Άλντερμπουργκ. Κι επίσης οι δυο μας μιλάμε για μια καινούρια όπερα δωματίου, το λιμπρέτο της οποίας ίσως αρχίσω να γράφω αργότερα φέτος. Συνεργάζομαι με άλλους συνθέτες, και έχω μια-δυο προτάσεις στο γραφείο μου για να τις μελετήσω. Αλλά προς το παρόν τα ποιήματα απορροφούν μεγάλο μέρος του δημιουργικού χρόνου μου (κάτι για το οποίο χαίρομαι).

*Παρασκευή 17/5, 20:00-21:00, ο Ντέιβιντ Χάρσεντ συζήτά με τον Γιώργο Χουλιάρα στο περίπτερο της τιμώμενης χώρας στο περίπτερο 15.