15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ: Οδηγός Επιβίωσης

Δεν μπορώ να συμφωνήσω με την διαπίστωσή – ευχή (;) του κ. Εϊπίδη ότι «Το μέλλον του κινηματογράφου είναι το ντοκιμαντέρ». Είναι ένα είδος που το αγαπάμε όλοι πολύ αλλά αυτή η θεώρηση είναι υπερβολική και ελπίζουμε ότι το μέλλον του κινηματογράφου δεν είναι μόνο οι ντοκιμαντερίστικες καταγραφές προσώπων, γεγονότων και τόπων. Η μυθοπλασία είναι για μένα η ψυχή του σινεμά κι εκεί θα ήθελα να βρίσκεται και το μέλλον του.

Προβολές ταινιών μέσα σε 20 φυλακές (ως καταστήματα κράτησης τις ανέφερε ο κ. Εϊπίδης όπως επιβάλει η νέα political correct ορολογία) είναι η καινοτομία του φετινού 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ – Εικόνες του 21ου Αιώνα που ξεκινάει την Παρασκευή 15 Μαρτίου και διαρκεί μέχρι τις 24 Μαρτίου. Ο Δημήτρης Εϊπίδης στην καθιερωμένη συνέντευξη τύπου τόνισε πως «στόχος μας είναι το φεστιβάλ να φτάσει σε κάθε γωνιά της Ελλάδας», ενώ μας ενημέρωσε πώς μετά 15 χρόνια το Φεστιβάλ καταλαμβάνει πλέον την τρίτη θέση πανευρωπαϊκά.

Όπως και πέρυσι ο προϋπολογισμός του είναι 700 χιλιάδες ευρώ που καλύπτονται από τα έσοδα των εισιτηρίων της διοργάνωσης, κυρίως το ΕΣΠΑ και το ευρωπαϊκό πρόγραμμα MEDIA και μια μηδαμινή κρατική επιχορήγηση.  Στο σύνολό τους μαζί με το κομμάτι της αγοράς και το pitching forum οι ταινίες που θα συμμετάσχουν φέτος φτάνουν τον αριθμό – ρεκόρ των 520, αλλά δεν αφορούν όλες το πλατύ κοινό, όσο το κομμάτι της αγοράς και της παραγωγής. Ας δούμε λοιπόν τι δεν πρέπει να χάσετε από αυτό το φεστιβάλ και τις 196 ταινίες του (ανάμεσά τους και 58 ελληνικές ταινίες που εντάσσονται στο ελληνικό όσο και στο διεθνές πρόγραμμα).

1. 15 Χρόνια φεστιβάλ. Μια συναρπαστική διαδρομή

Ελληνικά και ξένα ντοκιμαντέρ, βραβευμένα και μη, που διαμόρφωσαν το χαρακτήρα του φεστιβάλ, που καθόρισαν την εξέλιξη και την πορεία του και του χάρισαν μια επιτυχημένη καλλιτεχνική και εμπορική αξία μέσα στο χρόνο, περιλαμβάνει αυτή η ενότητα, που μοιάζει τόσο καλή ιδέα που θα μπορούσε να γίνει και μόνιμη στο φεστιβάλ. Μια άτυπη λίστα από τα «αγαπημένα», λοιπόν, των 15 Φεστιβάλ που έχουν διοργανωθεί μέχρι σήμερα, θα παρουσιαστούν σ΄αυτήν την ενότητα και θα σας έλεγα να μη χάσετε κανένα. Αλλά επειδή είναι αδύνατον δείτε οπωσδήποτε το «Ζήτω οι Αντίποδες!» του Βίκτορ Κοντσαλόφσκι (2011), το «The Corporation» των Τζένιφερ Αμπού και Μαρκ Ακμπαρ (2003), «Τα Παιδία δεν Παίζει» των Αγγελικής Ανδρικοπούλου και Αργύρη Τσεπελίκα (2009), το «Lucky People Center International» των Ερικ Πάουζερ και Γιόχαν Σέντερμπεργκ (1998), το «Φαιά Ουσία» του Τζο Μπέρλινγκερ (2004)…. Δεν γίνεται να διαλέξω, αν αρχίσω η λίστα δεν έχει τελειωμό. Ό,τι και να δείτε δεν θα το μετανιώσετε.

2.Αφιερωμα στον Πατρίσιο Γκουσμάν

Δυστυχώς χωρίς τον Πατρίσιο Γκουσμάν που δεν θα μπορέσει να παρευρεθεί στο φεστιβάλ, αφού ένα ατύχημα τον καθήλωσε με το πόδι στο γύψο. Έτσι θα αρκεστούμε σε βιντεοσκοπημένο χαιρετισμό για όλες του τις ταινίες και μια διαδικτυακή παρουσία του στο masterclass που έχει προγραμματιστεί. Ο Γκουσμάν έχει αναγνωριστεί ως ένας από τους σπουδαιότερους ντοκιμαντερίστες εν ζωή και συνέδεσε το σύνολο του έργου του με την ιστορία της Χιλής. Άλλωστε «Μια χώρα χωρίς ταινίες ντοκιμαντέρ είναι σαν οικογένεια χωρίς φωτογραφικό άλμπουμ» ονομάζεται και το δίγλωσσο λεύκωμα που τυπώθηκε για το έργο του. Σπούδασε στην Ισπανία κινηματογράφο και επιστρέφοντας στην πατρίδα του έπεσε πάνω στην πιο σκοτεινή στιγμή της ιστορίας της. Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1970, με κύριο έργο τη «Μάχη της Χιλής», ένα ντοκιμαντέρ σε τρία μέρη, μια καθηλωτική αποτύπωση των ραγδαίων εξελίξεων στη χώρα του, κατέληξε στο «Νοσταλγώντας το Φως» το 2010, ένα υπαρξιακό δοκίμιο που κλείνει όλη την μέχρι τώρα ζωή του αλλά και ένα πολιτικό σχόλιο για όσα κληρονόμησε στη Χιλή το καθεστώς Πινοσέτ.

3. Ανθρώπινα δικαιώματα

Το πιο δημοφιλές ίσως τμήμα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Διεθνή Αμνηστία και περιλαμβάνει ταινίες που καταδεικνύουν τη βάναυση καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο παγκόσμιο χωριό. Ως θεματική αξίζει να την παρακολουθήσουμε στο σύνολό της γιατί η γνώση είναι η αρχή για να απαιτήσουμε έναν δικαιότερο κόσμο. Ως ολοκληρωμένη κινηματογραφική οπτική θα σας πρότεινα το αμερικάνικο “Λέγε με Κούτσου / Call Me Kuchu” για τη σοκαριστική αντιμετώπιση της ομοφυλοφιλίας στην Ουγκάντα και το ιταλικό “Το γλυκό καράβι / The Human Cargo” που έχει σαν αφετηρία μια από τις πρώτες μεγάλης κλίμακας ιστορίες λαθρομετανάστευσης μέσω θαλάσσης το 1991.

4. Habitat – Κοινωνία και περιβάλλον

Οι επιπτώσεις της ανθρώπινης επέμβασης στο περιβάλλον και το αντίτιμο που «πληρώνουμε” ήδη όλοι είναι η κεντρική θεματική του τμήματος. Το βραβείο για την καλύτερη ταινία εδώ απονέμει η επιτροπή της περιβαλλοντικής οργάνωσης WWF Ελλάς. Μη χάσετε το ελβετικό “Νομάδες του χειμώνα / Winter Nomads” για μια άγνωστη πτυχή της καλοκουρδισμένης Ελβετίας και την περιπέτεια δυο βοσκών, 3 γαϊδάρων, 4 σκύλων και 800 προβάτων να φτάσουν στα χειμερινά βοσκοτόπια διασχίζοντας 600 χλμ ελβετογαλλικής επαρχίας. Αν νομίζατε ότι η τραγική μείωση των μελισσών λόγω των περιβαλλοντικών καταστροφών θα μας στερήσει μόνο μέλι δείτε αυτό το ντοκιμαντέρ και θορυβηθείτε. Ο Αϊνστάιν είχε πει ότι “Αν εκλείψουν οι μέλισσες, θα απομείνουν μόνο 4 χρόνια ζωής στην ανθρωπότητα”. Το γερμανοαυστριακό “Παραπάνω από μέλι / More than Honey” θα προσθέσει άλλη μια ανησυχία στο θέμα του χρυσού της Χαλκιδικής. Τα φινλανδικά “Όνειρα κονσέρβα/Canned Dreams” βραβεύτηκαν για την ιδιαίτερη λυρική οπτική τους στο θέμα βιομηχανία τροφίμων καθώς ένα συσκευασμένο τρόφιμο ξεκινά τη διαδρομή του από την άλλη άκρη του κόσμου και διασχίζει ολόκληρη την Ευρώπη. Πίσω απ’ αυτό το προϊόν βρίσκονται αναρίθμητα χέρια και οι ιστορίες τους.

5. Όψεις του Κόσμου

Κινηματογραφιστές από όλο τον κόσμο μεταφέρουν την πραγματικότητα του τόπου τους, τα προβλήματα αλλά και τις εμπειρίες τους δημιουργώντας ένα πολύχρωμο μαγικό χαλί που μας ταξιδεύει σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Από την Αμερική “Ο εξ αίματος αδελφός / Blood Brother” διηγείται την ιστορία του Ρόκι Άννα (αδελφός Ρόκι) που από τουρίστας στην Ινδία μετατράπηκε σε μόνιμο κάτοικο και φύλακα άγγελο των παιδιών φορέων του AIDS, αφιερώνοντας τη ζωή του σ΄αυτά. Ο Γάλλος Ξαβιέ Λεφέβρ βρήκε πολλά ενδιαφέροντα στη Μακεδονία και ειδικότερα στο “Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης / The Archaeological Museum of Thessaloniki”. Μικρού μήκους αλλά έχει ενδιαφέρον να δούμε την οπτική ενός ξένου για τη δικιά μας ιστορία. “Το τελευταίο ασθενοφόρο της Σόφιας / Sofia’s Last Ambulance” είναι μια βραβευμένη συμπαραγωγή Βουλγαρίας – Κροατίας – Γερμανίας, που περιγράφει τον παραλογισμό ενός ιατρικού συστήματος που καταρρέει ενώ 13 ασθενοφόρα και 3 διασώστες πασχίζουν να καλύψουν τις ανάγκες των εκατομμυρίων ανθρώπων, κατοίκων της Σόφιας.

6. Μικρές Αφηγήσεις

Καθημερινές ιστορίες ανθρώπων που παλεύουν ενάντια σε αντίξοες συνθήκες είναι η θεματική του Τμήματος και έχει μεγάλα ονόματα στη λίστα. Η βραβευμένη Τσέχα Χελένα Τρεστίκοβα καταγράφει το χρονικό μιας οικογένειας σε 4 δεκαετίες και μαζί όλη την ιστορία της Τσεχίας. Το “Ιδιωτικό Σύμπαν/ Private Universe” δείχνει τις μεταμορφώσεις της τσέχικης κοινωνίας μέσα στα τελευταία 40 χρόνια. “Ο αόρατος πόλεμος / The Invisible War” του Αμερικανού Κέρμπι Ντικ είναι το πιο επώνυμο χαρτί του φεστιβάλ, αφού έρχεται με συνοδεία βραβείων και μια οσκαρική υποψηφιότητα. Ο παλιός γνωστός του φεστιβάλ ( «Twist of Faith» και «This Film is Not Yet Rated») ρίχνει φως σε μια σκοτεινή πτυχή του αμερικανικού στρατού όπου οι βιασμοί των γυναικών στρατιωτών ήταν για χρόνια κοινό μυστικό. 19.300 στριατωτίνες υπολογίζει το Υπουργείο Άμυνας υπέστησαν βιασμό από συναδέλφους τους. Εξαιρετικά παράξενη είναι η ιστορία του “Απατεώνα// The Imposter” που φλερτάρει κινηματογραφικά με το είδος του νουαρ και διηγείται τις περίεργες συνθήκες της εξαφάνισης και επανεμφάνισης 3.5 χρόνια αργότερα ενός 13χρονου Ισπανού. Επίκαιρο όσο ποτέ το θέμα του βρετανικού “Φωτιά στο αίμα / Fire in the Blood”, μια δαιδαλώδης ιστορία για το μονοπώλιο, την ιατρική, τις φαρμακοβιομηχανίες και τις μαζικές δολοφονίες.

7. Πορτρέτα-Ανθρώπινες διαδρομές

Μέσα στις πολλές ιδιαίτερες προσωπικές ιστορίες για επώνυμους και ανώνυμους ανθρώπους που ξεχωρίζουν μέσα θα ξεχωρίσω με κλειστά μάτια τη “Σάλμα” της στρατευμένης για τα δικαιώματα της γυναίκας, Κιμ Λοντζινότο που μετά από την Αφρική μετακομίζει την κάμερά της στην Ινδία που αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο επίκεντρο στο θέμα της γυναικείας κακοποίησης. Μια έφηβη είναι μόνο μια από τις εκατομμύρια νέες γυναίκες που έχουν υποστεί χρόνια απομόνωση και περιορισμό από την ίδια τους την οικογένεια. Τα κινηματογραφικά γυρίσματα έγιναν το θέμα πολλών ντοκιμαντέρ και εδώ ο Χιλιανός σκηνοθέτης Κάρλος Κλάιν συνοδεύει τον Ρώσο σκηνοθέτη Βίκτορ Κοσακόφσκι στα γυρίσματα της τελευταίας του ταινίας, την Παταγονία, “Εκεί όπου πετούν οι κόνδορες / Where the Condors Fly”.

8. Ελληνικό Πανόραμα

Οι πολλαπλές όψεις της κρίσης, η φύση και η παράδοση, τα παρασκήνια της πολιτικής, και πορτραίτα προσωπικοτήτων και ιστορικές διαδρομές είναι τα κεντρικά θέματα των 58 ελληνικών ταινιών που είναι μοιρασμένα στις φεστιβαλικές ενότητες. Οι συνέπειες της κρίσης νομίζω θα τραβήξουν τη μεγαλύτερη προσοχή. Η Χριστίνα Κουτσοσπύρου “Στο Λύκο” καταγράφει τις δραματικές επιπτώσεις της κρίσης στην απομονωμένη ελληνική ύπαιθρο, ενώ το “Άπληστον Κέρδος” του Γιάννη Καρυπίδη και ο «Εξάντας: Ο θησαυρός της Κασσάνδρας» του Γιώργου Αυγερόπουλου αναδεικνύουν τις παράπλευρες απώλειες της κρίσης. Μη χάσουμε και τα “δικά μας” θέματα με τις ιστορίες προσφυγιάς στα «Με την Ψυχή στο Στόμα» της Κυριακής Μάλαμα, και το «Η Αλησμόνητος Αρετσού Κωνσταντινουπόλεως» του Γρηγόρη Οικονομίδη. Η Ιστορία διδάσκει στα ντοκιμαντέρ «Νεοναζί, το Ολοκαύτωμα της Μνήμης» του Στέλιου Κούλογλου, «Ενθύμιον Θεσσαλονίκης» του Γιώργου Μπότσου και «Το χρονικό μιας Καταστροφής» των Χρύσας Τζελέπη και Άκη Κερσανίδη για τον Χορτιάτη, ένα από τα πολλά χωριά-θυσιαστήρια της περιόδου της Γερμανικής Κατοχής κατά τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και φυσικά δεν θα χάσουμε το ντοκιμαντέρ «Ένα Βήμα Μπροστά» του Δημήτρη Αθυρίδη που ακολουθεί τον Γιάννη Μπουτάρη πριν την εκλογή του στη δημαρχία της Θεσσαλονίκης. Ο σκηνοθέτης Μενέλαος Καραμαγγιώλης ανήκει στο είδος της μυθοπλασίας και θα έχει ενδιαφέρον να δούμε τις «Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους: Έξω από τα Δόντια» όπου παρουσιάζει τον αθλητικογράφο-περσόνα Γιώργο Γεωργίου.

9. Μουσική και χορός

Από φέτος η ενότητα «Μουσική» μετονομάζεται σε «Μουσική και Χορός» και περιλαμβάνει ντοκιμαντέρ που εστιάζουν και στις δυο αυτές μορφές τέχνης. Το Φεστιβάλ θα ξεκινήσει την Παρασκευή 15 Μαρτίου με το «First Position» («Πρώτη Θέση») της Μπες Κάργκμαν, που αφηγείται τις ιστορίες έξι νεαρών χορευτών που προετοιμάζονται για το Youth America Grand Prix στη νέα Υόρκη, έναν ετήσιο διαγωνισμό χορού για παιδιά ηλικίας 9 έως και 19 ετών, τα οποία αγωνίζονται για να κερδίσουν μια θέση στην ελίτ του σύγχρονου και κλασικού χορού. Το «First Position» βραβεύθηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ του Τορόντο του 2011, κέρδισε το βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Σαν Φρανσίσκο, βραβεία κοινού στα Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Ντάλας και του Πόρτλαντ. Φορτωμένο βραβεία έρχεται και το αμερικάνικο “Μια υπόθεση καρδιάς: Ρικ Σπρίνγκφιλντ / An Affair of the Heart: Rick Springfield” για ένα είδωλο που θεωρείται πρωτοφανές μουσικό φαινόμενο. Και φυσικά θα χαρούμε το “Μουσικό Χωριό” του Πηλίου και την εξαιρετική του πορεία από το ξεκίνημά του.

10. Εκθέσεις και maserclasses

«Από τη Μάχη της Χιλής στην Ευρώπη της κρίσης: Λάθη, διδάγματα και ελπίδες» την Πέμπτη 21 Μαρτίου 2013, 10.30-13.00, αίθουσα Τζον Κασσαβέτης. Δυστυχώς το κεντρικό masterclass θα έχει τον βασικό του συντελεστή μέσω skype. H συζήτηση έχει ως στόχο να διερευνήσει το τι μπορεί να διδαχθεί σήμερα η Ευρώπη, και ειδικότερα η Ελλάδα, από τη Λατινική Αμερική του χθες και του σήμερα. Συμμετέχουν στο πάνελ: ο σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ Γιώργος Αυγερόπουλος, ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ Γιάννης Σταυρακάκης και ο μεξικανός δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός Φερνάντο Μορένο.

To Σάββατο 23 Μαρτίου 2013, 14:30-16:30, στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, με αφορμή την ταινία “Φωτιά στο αίμα”, θα πραγματοποιηθεί ανοιχτή συζήτηση με θέμα την πρόσβαση στα γενόσημα φάρμακα και το πώς τόσο οι φαρμακευτικές εταιρείες όσο και οι κυβερνήσεις της Δύσης την εμποδίζουν συνειδητά.

Το καθιερωμένο Masterclass του EDN με τίτλο «Ανατομία της Πράξης του φόνου» θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 21 Μαρτίου 2013, 17:00-18:30, Αίθουσα Τζον Κασσαβέτης. Η ταινία “Η πράξη του φόνου / The Act of Killing” των Τζόσουα Όπενχαϊμερ, Κριστίν Σιν και ανώνυμου σκηνοθέτη, η οποία προβάλλεται στην ενότητα «Καταγραφή της Μνήμης» του 15ου ΦΝΘ, έχει προκαλέσει θόρυβο στους κύκλους της διεθνούς βιομηχανίας του ντοκιμαντέρ τους τελευταίους μήνες, ενώ απέσπασε και δύο βραβεία στο τελευταίο Φεστιβάλ Βερολίνου.

Σε όλη τη διάρκεια του φεστιβάλ θα λειτουργεί στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης (Αποθήκη Β1, Λιμάνι) η έκθεση φωτογραφίας «Θεσσαλονίκη 101» που περιλαμβάνει έργα από 14 συμμετέχοντες, τα οποία προέκυψαν από το ομότιτλο εργαστήρι δημιουργικής φωτογραφίας για νέους, που πραγματοποιήθηκε το Φεβρουάριο του 2013 μέσω διαδικτύου με καθηγητή τον Ιρανοκαναδό φωτογράφο Μπάμπακ Σαλαρί.

11. Κουβεντιάζοντας

Ένα από τα αγαπημένα μου κομμάτια του φεστιβάλ είναι και το εξαιρετικά επιτυχημένο πρόγραμμα «Κουβεντιάζοντας», ένα φόρουμ επικοινωνίας και συζήτησης, το οποίο προσφέρει την ευκαιρία σε επαγγελματίες του ντοκιμαντέρ από την Ελλάδα και το εξωτερικό να γνωριστούν σε προσωπικό επίπεδο, να ανταλλάξουν απόψεις και να μοιραστούν τις εμπειρίες τους. To «Κουβεντιάζοντας» θα διεξάγεται 16.00 – 17.30, στην αίθουσα Excelsior, στο ισόγειο του ξενοδοχείου Electra Palace και οι συζητήσεις θα γίνονται στα αγγλικά.

*Το πρόγραμμα προβολών του 15 ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης καθώς και πληροφορίες για την κάθε ταινία αλλά και για τις παράλληλες εκδηλώσεις της διοργάνωσης, είναι διαθέσιμα στο http://tdf.filmfestival.gr/.