Εγώ, η Τόνια

Το Εγώ, η Τόνια είναι μια περίεργη αθλητική ταινία. Πριν μιλήσουμε για την ταινία αξίζει να επισημάνουμε δύο πράγματα για τις αθλητικές ταινίες: πρώτα απ’ όλα στην συντριπτική τους πλειοψηφία μιλάνε για την προσπάθεια κάποιου άνδρα αθλητή ή ανδρικής ομάδας. Το γυναικείο στοιχείο συνήθως εδώ είναι συμπληρωματικό και έχει το ρόλο στηρίγματος αυτής της προσπάθειας. Δεύτερον στο σύνολο τους αφηγούνται την εσωτερική αναζήτηση και την επίπονη προετοιμασία του αθλητή για την επιθυμητή υπέρβαση που θα του χαρίσει την άριστη αθλητική επίδοση – δικαίωση, μετά από έντονη αμφισβήτηση. Με βάση αυτές τις προϋποθέσεις το τέλος της ταινίας με τη μορφή ενός happy end είναι κάτι παραπάνω από εξασφαλισμένο. Ο σκοπός άλλωστε δεν είναι υψηλός. Στόχος είναι η ψυχαγωγία των θεατών, η ταύτιση τους με τον αθλητή και την επίπονη προσπάθεια, η ψυχολογική ανάταση και ανακούφιση με την τελική υπέρβαση και δικαίωση του.

Η Τόνια ως ταινία σπάει αυτούς τους κανόνες αναδεικνύοντας και την ιστορία μιας γυναίκας αθλήτριας και την ιστορία ενός χαμένου ταλέντου του καλλιτεχνικού πατινάζ. Η Χάρντινγκ στην πραγματικότητα μια σπουδαία πατινέρ στις αρχές του ’90. Πρωταθλήτρια, με συμμετοχές και διακρίσεις σε παγκόσμια πρωταθλήματα και Ολυμπιακούς, ηταν η πρώτη Αμερικανίδα αθλήτρια που κατάφερε να κάνει την κίνηση του τριπλού άξελ στον αέρα, γεγονός που την καθιέρωσε στο χώρο. Ωστόσο όλα πήγαν στράφι. Όμως πόσο μπορεί να είναι ενδιαφέρον ή να δημιουργεί συνθήκες ταύτισης κάτι τέτοιο;

Την δουλειά αυτή ανέλαβε ο Κρέγκ Κιλέσπι, που δίνει μια ταινία μάλλον με τη μορφή docudrama. Οι fiction συνεντεύξεις των πρωταγωνιστών της ιστορίας εναλλάσσονται  με την κανονική δράση. Ο Κιλέσπι παίρνει ως αφορμή αφήγησης την πολύκροτη υπόθεση τραυματισμού της συναθλήτριας της Νάνσυ Κέριγκαν λίγο πριν τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς του 1994, στο Λίλεχάμερ της Νορβηγίας, την οποία οργάνωσε μια ομάδα ατόμων γύρω από την Χάρντινγκ με σκοπό να την βοηθήσουν στην προσπάθεια της να αναδειχθεί ως μέλος της αμερικάνικης εθνικής ομάδας πατινάζ στο τεράστιο αθλητικό γεγονός των Ολυμπιακών. Ωστόσο δεν στέκεται εκεί αλλά πηγαίνει πολύ πιο πίσω και δίνει έκταση στον χαρακτήρα της Χάρντινγκ μέσα από αυτή την αφήγηση. Ο Κέριγκαν καταφέρνει έτσι να δημιουργήσει μια ιστορία με ρυθμό, που σε πολλά ίσως και να θυμίζει το Good Fellas του Σκορτσέζε, και να εμβαθύνει σε ένα biopic που αναλύει τον φαύλο κύκλο της ζωής της Χάρντινγκ. Σε αυτό οπωσδήποτε βοηθάει και το γρήγορο μοντάζ, που λύνει πολλά από τα προβλήματα του σκηνοθέτη (εξ ου και η σχετική υποψηφιότητα στα Όσκαρ).

Το Εγώ, η Τόνια είναι μια ταινία που ενδεχομένως να θυμίζει κωμωδία και μάλιστα μαύρη. Οι διάλογοι, το χτίσιμο των χαρακτήρων, η κίνηση τους που παραπέμπουν σε υπερφίαλες, ηλίθιες, καρτουνίστικες φιγούρες (ήρωες που ίσως να παραπέμπουν και σε ταινίες όπως το Fargo των Κοέν) να σε πηγαίνουν προς τα ΄κει. Φλερτάρει ωστόσο σοβαρά και με τους όρους ενός δράματος καθώς η κεντρική ηρωίδα καταφέρνει να δημιουργήσει μια ιδιαίτερη διαδρομή που την πηγαίνει από την κορυφή στο ναδίρ. Η Μάργκοτ Ρόμπι (οι περισσότεροι ίσως την θυμάστε ως την προκλητική και bimbo σύντροφο του Λεονάρντο Ντι Κάπριο στο Λύκο της Γουόλ Στριτ) πατάει ακριβώς σε αυτά τα ετερόκλητα στοιχεία για να αγκαλιάσει τον χαρακτήρα της Τόνια και πραγματικά είναι εξαιρετική. Σε αυτό το πολυπρόσωπο αφηγηματικό δράμα ο χαρακτήρας κλειδί είναι η μητέρα της Τόνια, η Λαβόνα (η Άλισον Τζάνεϊ είναι πραγματικά εκπληκτική στην απόδοση του ιδιαίτερου αυτού χαρακτήρα και δικαίως αποτελεί το φαβορί για το Όσκαρ β γυναικείου ρόλου), καθώς με την εκκεντρική και αντιφατική συμπεριφορά της δείχνει να έλκεται ψυχολογικά από το θέαμα της διαρκούς αποτυχίας και των εσφαλμένων επιλογών που κάνει για τον εαυτό της η κόρης της. Γιατί είναι αυτή η συμπεριφορά που θα ρίξει την Τόνια στα χέρια του καταστροφικού για την καριέρα της Τζεφ, ένας σύντροφος που απλά θα συνεχίσει την σωματική και ψυχολογική κακοποίηση στην οποία υπόκειται η Τόνια από τη μητέρα της.

Η ιστορία της Τόνια Χάρντινγκ δύσκολα θα σε κάνει να την συμπαθήσεις. Είναι γιατί ως χαρακτήρας είναι το τέλειο παράδειγμα αντι-ηρωίδας, αφού ξεφεύγει από τα στερεότυπα φύλου και τάξης ενστικτωδώς. Παιδί της εργατικής τάξης, ένα λαϊκό κορίτσι που ονειρεύεται να αναδειχτεί σε ένα περιβάλλον αστικής κουλτούρας, μια redneck (βλαχαδερό) όπως περήφανα λέει και η ίδια, χωρίς αισθητικό γούστο και ευγενή συμπεριφορά (το προσωπικό της γούστο μάλλον παραπέμπει στο κιτς ενώ η βωμολοχία και η μαγκιώρικη αργκό διάλεκτος πάνε σύννεφο), με διαλυμένη οικογένεια, με μια καταπιεστική μάνα και καταστροφικό σύζυγο. Έχει βέβαια μια αντιφατική συμπεριφορά αν τη μελετήσεις στο σύνολο της, εντός και εκτός γηπέδων: εντός μια δυναμική, φιλόδοξη, διεκδικητική, ταλαντούχα, ενθουσιώδης αθλήτρια και εκτός μια παθητική, αξιολύπητη, απόλυτα ευάλωτη, νέα γυναίκα. Είναι άλλωστε και ο ανατριχιαστικός συμβιβασμός που αποδέχεται και η ίδια με αυτούς τους δύστυχους όρους ζωής όταν ενσωματώνει στο λεξιλόγιο και στη στάση ζωής της όλη αυτή τη σωματική και λεκτική αποτρόπαια συμπεριφορά και την βία που δέχεται.

Ωστόσο αυτή η πίεση, η βία και η κακοποίηση που δέχεται η Τόνια, η διαρκής πρόκληση αυτο-λύπησης και οίκτου που δημιουργεί, λειτουργούν εν τέλει αφοπλιστικά. Έτσι η ταινία κάνει τα πάντα για να φτάσεις από το ένα στο άλλο άκρο και το ανάποδο. Και ίσως και αυτό να είναι μια καλή αφορμή για να την προσεγγίσεις κινηματογραφικά. Πολύ περισσότερο όμως είναι μια ταινία που πατάει σε μια βάση για να δώσει μια φεμινιστική επεξήγηση για το πως η τελική κατάληξη της Τόνια Χάρντινγκ ήταν αποτέλεσμα χειρισμού ανηλεούς ψυχολογικής πίεσης από το ίδιο το κράτος, τις επίσημες αθλητικές αρχές, τα media και συστηματικής σωματικής και ψυχολογικής κακοποίησης από το στενό οικογενειακό περιβάλλον.

Η τιμωρία που δέχεται άλλωστε για τη συμμετοχή στην επιχείρηση τραυματισμού (η ταινία παίρνει σαφώς τη θέση της Χάρντινγκ περί μη συμμετοχής της στην ιστορία) εις βάρος της συναθλήτριας της Νάνσι Κέριγκαν δεν αφορά τόσο την συμμετοχή της σε αυτό όσο μια παραδειγματική και εξοντωτική τιμωρία ενός συστήματος που δείχνει πατριαρχικά αντανακλαστικά: Δια βίου αποκλεισμό από το καλλιτεχνικό πατινάζ στη γυναίκα Χάρντινγκ, μικρές ποινές φυλάκισης στους άνδρες συμμετέχοντες. Ίσως γιατί η Τόνια Χάρντινγκ, όπως παραδέχεται ένας κριτής, ως αθλήτρια και ως γυναίκα είχε τον τρόπο της για να απομακρύνεται από το κλασικό στερεότυπο που ήθελαν κριτές και διοίκηση του αθλήματος να πλασάρουν προς τα έξω για το αμερικάνικο πατινάζ. Με βάση αυτές τις συνθήκες το αμερικάνικο όνειρο της Τόνια Χάρντινγκ δεν είχε πιθανότητες να επιβιώσει στην πραγματικότητα. Μπορεί όμως να αποτελέσει ένα δυναμικό και αυστηρό σχόλιο για την Αμερική, την χώρα των ευκαιριών και των ονείρων. Μια αντιφατική ανθρώπινη ιστορία με φεμινιστικές προεκτάσεις.

Διαβάστε τα πάντα γύρω από τα Οscar εδώ