Αστικοί και περιαστικοί λαχανόκηποι στην πόλη

του Αντώνη Καράγιωργα

Τους βρίσκεις στην βιβλιογραφία με πολλά ονόματα: Κοινοτικοί λαχανόκηποι, δημοτικοί λαχανόκηποι, δημοτικοί βιοαγροί, ταρατσόκηποι, αυτοδιαχειριζόμενοι αγροί, σχολικοί λαχανόκηποι, εδώδιμοι κήποι, αστικά αγροκήπια…

Θα ήταν χρήσιμο, να δοθούν μερικά στατιστικά στοιχεία που δίνουν το παγκόσμιο κάδρο μέσα στο οποίο διαδραματίζεται η  πρωτοβουλία για αστικούς και περιαστικούς λαχανόκηπους.  Σήμερα το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε πόλεις ενώ μέχρι το 2015 περίπου 26 πόλεις στον κόσμο, αναμένεται να έχουν πληθυσμό 10 εκατ. κατοίκων και πάνω. Για να τροφοδοτηθεί μια πόλη αυτού του μεγέθους, απαιτείται να εισάγονται κάθε μέρα, τουλάχιστον 6.000 τόνοι τρόφιμα.  Η αστυφιλία όμως πριμοδοτεί την παγκοσμιοποίηση της αγροτικής παραγωγής και αυξάνει τις πιθανότητες κρίσεων. Χέρι-χέρι με τα στατιστικά της αστυφιλίας πάνε κι αυτά της πείνας των πληθυσμών. Έτσι λοιπόν, στην γειτονιά μας,  43 εκατ. Ευρωπαίοι βρίσκονται στα όρια της πείνας  σύμφωνα με την  Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου. Ο Ερυθρός Σταυρός υπογραμμίζει  ιδιαίτερα ότι η φτώχεια δεν πλήττει μόνον χώρες όπως η Λετονία – όπου η χορηγούμενη επισιτιστική βοήθεια υπερτριπλασιάστηκε μέσα σε τρία χρόνια – αλλά και πλουσιότερες χώρες, όπως η Γαλλία.  Σ αυτό το κλίμα και επειδή το  40% – 60% του εισοδήματος των χαμηλόμισθων κατοίκων των πόλεων ξοδεύεται για την διατροφή, 800 εκατομμύρια άνθρωποι σε παγκόσμιο επίπεδο, συμμετέχουν σήμερα στην αστική γεωργία συμβάλλοντας στην διατροφική αυτάρκειά τους  και στην τοπικοποίηση της παραγωγής.

Αλλά τι σημαίνει αστική γεωργία; Αστική γεωργία είναι η πρακτική της καλλιέργειας, επεξεργασίας και διανομής τροφίμων μέσα ή γύρω από την πόλη. Μπορεί να περιλαμβάνει επίσης κτηνοτροφία, υδατοκαλλιέργειες, δασοκομία και κηπουρική, ενώ οι δραστηριότητες αυτές εμφανίζονται και σε περιαστικές περιοχές.

Η αστική γεωργία συμβάλλει στην αυτάρκεια των νοικοκυριών της πόλης, αλλά και στην ασφάλεια και στην ποιότητα των παραγόμενων τροφίμων. Παράλληλα αυξάνει την ποσότητα των φυσικών προϊόντων που διατίθενται στους ανθρώπους που ζουν σε πόλεις, και  προσφέρει φρέσκα – βιολογικά λαχανικά, φρούτα, κρέας και παράγωγα στους αστικούς καταναλωτές.

Άλλα οφέλη; Πολλά: Αισθητική αναβάθμιση των πόλεων, αξιοποίηση των απορριμμάτων (κομποστοποίηση), μείωση δαπανών για μεταφορά τροφίμων – περιορισμός καυσαερίων, ενίσχυση βιοποικιλότητας, συμβολή στην κοινωνική αλληλεπίδραση, προσφορά ευκαιριών παθητικής  και ενεργού αναψυχής, εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, ανταλλαγή γνώσεων, αλληλοβοήθεια, σωματική άσκηση που είναι ψυχοσωματική θεραπεία μέσω κηπευτικών δραστηριοτήτων.

Για να αντιληφθούμε την εκπαιδευτική συνεισφορά της αστικής γεωργίας, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως για πολλούς νεαρούς ανθρώπους  στον πλανήτη, λαχανικό θεωρείται, ένα πράσινο πράγμα, τυλιγμένο σε νάϋλον, με μια τιμή κτυπημένη επάνω .

Μετά τα οφέλη έρχονται και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η αστική γεωργία. Ανάπτυξη με ελάχιστη ή καθόλου κρατική υποστήριξη, καθότι στην πράξη οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν στην αστική γεωργία συνήθως  για να την περιορίσουν. Στις ΗΠΑ η πολύπλοκη νομοθεσία,  με μια σειρά διατάξεων να αφορά στην απαγόρευση των “ατομικών εδώδιμων κήπων” και να αντανακλά τη διαμάχη μεταξύ των εταιριών τροφίμων και των φαρμακευτικών εταιριών. Ελάχιστες χώρες έχουν επίσημα προγράμματα αστικής γεωργίας ή επιδοτήσεις των προϊόντων που παράγονται σε αστικούς λαχανόκηπους.

Ξετυλίγοντας το κουβάρι της ιστορίας των αστικών ή περιαστικών λαχανόκηπων, θα τους βρούμε να παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση των επισιτιστικών προβλημάτων όλου του πλανήτη, τα τελευταία 150 χρόνια.

Πρωτοκαθιερώθηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα, κυρίως στη βόρεια Ευρώπη (Δανία, Γερμανία, Ολλανδία). Τους ξανασυναντάμε στην μεγάλη οικονομική ύφεση στα τέλη του 1929 σαν “Κήπους της Ανακούφισης”, (Depression Relief Gardens) που στόχευαν στην εξασφάλιση τροφής και εργασίας αλλά και στην ανακούφιση από την γενικευμένη κατάθλιψη. Στην διάρκεια των δύο παγκόσμιων πολέμων, οι γνωστοί «Κήποι της Νίκης» (Victory gardens), σε ιδιωτικούς ή δημόσιους χώρους, συνέβαλλαν κατά πολύ στην προσπάθεια να αμβλυνθεί  η πίεση από την έλλειψη τροφής, στις ΗΠΑ, την Αγγλία και στην Γερμανία. Εκεί παράχθηκαν, μόνο το 1943, πάνω από 8 εκατομμύρια τόνοι τροφής.

Νέα Υόρκη 1943, παιδιά εκπαιδεύονται στη λαχανοκομία, σε ταράτσα κεντρικού κτιρίου στα πλαίσια του κινήματος των victory gardens

Στα τέλη της δεκαετίας του 80, ο υπερπληθωρισμός στην Αργεντινή, ανέβαζε, μέσα στο διάστημα της ίδιας μέρας,  την τιμή των προϊόντων στα σούπερ μάρκετ και το γεγονός αυτό διπλασίασε το ποσοστό των κατοίκων του Μπουένος Άϋρες που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας. Στράφηκαν λοιπόν τότε, για να λύσουν το οξύ επισιτιστικό τους πρόβλημα, στους δημοτικούς λαχανόκηπους. Σήμερα, μόνο στο Μπουένος Άϋρες υπάρχουν 500 δημοτικοί λαχανόκηποι.

Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Κούβα που στις αρχές της δεκαετίας του 90, με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, σώζεται χάρη στους  αστικούς λαχανόκηπους τους γνωστούς ως organopónicos. Δίκαια η Αβάνα καλείται σήμερα “πρωτεύουσα της αστικής γεωργίας”. Στις αρχές του 2010 στους αστικούς λαχανόκηπους της Kούβας παράχθηκαν 362.608 τόνοι λαχανικών και απασχoλήθηκαν 300.000 εργαζόμενοι.

Σήμερα πάρα πολλές πόλεις του κόσμου από την Ν. Υόρκη, το Ροζάριο, το Παρίσι, την Κοπεγχάγη  μέχρι την Ταϊπέι και το Σίντνεϋ, είναι γεμάτες με εκατοντάδες λαχανόκηπους η κάθε μια, καλλιεργώντας παράλληλα με τα φρέσκα λαχανικά και ένα αίσθημα αλληλεγγύης ανάμεσα στους συγκαλλιεργητές. Στην Αγγλία το κίνημα “λαχανόκηποι αντί χλοοτάπητες”, φυτεύει παντού, ακόμη και μέσα στα νεκροταφεία!

Επιτέλους στην Ελλάδα της κρίσης, εμφανίσθηκαν δειλά- δειλά τα τελευταία δύο χρόνια οι πρώτοι αστικοί λαχανόκηποι, είτε με πρωτοβουλία των δήμων είτε αυτοδιαχειριζόμενοι. Σήμερα, υπάρχουν τέτοιοι κήποι σε 16 πόλεις της χώρας μας, με την Θεσσαλονίκη να κρατά την πρωτιά για τον πρώτο αυτοδιαχειριζόμενο λαχανόκηπο στην Βόρεια Ελλάδα, μέσα στο στρατόπεδο Καρατάσου (ΠΕΡ.ΚΑ).

Μήπως αν τους είχαμε ανακαλύψει νωρίτερα, να είχαμε λιγότερους νεκρούς από πείνα, τον βαρύ χειμώνα του 41 στην Αθήνα;

Λαχανόκηπος στου Καρατάσου. Το ιστορικό πείραμα των Περιαστικών Καλλιεργητών  (ΠΕΡ.ΚΑ)

*Ο Αντώνης Καράγιωργας είναι περιαστικός καλλιεργητής στο πρώην στρατόπεδο Καρατάσου.

Μπείτε και κάντε like εδώ για να ενημερώνεστε για όλα τα γραμμένα αποκλειστικά για το parallaximag.gr άρθρα.