Thats Jazz!

1. Μια φορά και ένα καιρό

Μια φορά και ένα και ένα καιρό από την Αφρική ξεκινούσαν καράβια που κουβαλούσαν στα αμπάρια τους σκλάβους για μια νέα Ήπειρο. Στα τραγούδια-καημούς που ακούγονταν σε κείνα τα ταξίδια πρέπει να αναζητήσει κανείς τις ρίζες μιας από τις δημοφιλέστερες μουσικές του κόσμου. Της τζαζ. Γενέτειρα της μουσικής, μια πόλη λιμάνι στον Αμερικάνικο νότο, σταυροδρόμι πολιτισμών, αφού άνηκε σταδιακά σε Γάλλους, Ισπανούς και Αμερικάνους. Η θρυλική Νέα Ορλεάνη.

Η νέα μουσική, η μουσική της πόλης, ήταν ένα μείγμα των μπλουζ που τραγουδούσαν οι μαύροι, των αφρικάνικων ρυθμών που έφεραν μαζί τους, αλλά και της κλασικής μουσικής της Ευρώπης που άκουγαν οι Ευρωπαίοι. Μια φυλή, αποτέλεσμα μείξης χρωμάτων και εθνοτήτων, οι Κρεολοί, αποτέλεσαν τους καλύτερους πρεσβευτές της. Η νέα μουσική άρχισε να παίζεται στους δρόμους, τις πλατείες, τις στρατιωτικές μπάντες αλλά και τις κηδείες. Οι μαύροι μουσικοί ήταν υποχρεωμένοι να παίζουν τη μουσική τους στις γιορτές των λευκών δωρεάν, χρησιμοποιώντας ακόμα και αυτοσχέδια όργανα, όπως οι κουβάδες των σκουπιδιών, ενώ εκεί που η μουσική έβρισκε πραγματικά την τελείωση της ήταν στη γειτονιά του Στόριβιλ, την πιο κακόφημη περιοχή της πόλης. Στο νότο η ζωή για τους μαύρους ήταν όμως δυσβάσταχτη.

Οι ευκαιρίες για καλύτερη ζωή και δουλειά έκαναν τους περισσότερους να τον εγκαταλείψουν, παίρνοντας στις αποσκευές τους τη μουσική τους. Νέοι προορισμοί το Σικάγο, το Ντιτρόιτ, η Νέα Υόρκη. Γειτονιές σαν το Χάρλεμ γίνονται οι νέοι τόποι που ανθίζουν τα άνθη της τζαζ. Η Αμερική του ’20 είναι η Αμερική της ποτοαπαγόρευσης αλλά και του εγκλήματος. Διαβόητοι κακοποιοί, όπως ο Αλ Καπόνε, ξόδευαν περιουσίες για να ακούν κάθε βράδυ τη νέα μουσική, ενώ τα αστέρια δεν άργησαν να ανατείλουν. Όπως και οι αντιδράσεις. Οι συντηρητικοί κύκλοι την θεωρούσαν μουσική της ζούγκλας, επιβλαβή για τα χρηστά ήθη και την καταδίκαζαν στο πυρ το εξώτερον.

Μέχρι τη στιγμή που λευκοί μουσικοί την ασπάστηκαν και δημιουργήθηκαν οι πρώτες ορχήστρες του είδους που μπήκαν σε μεγάλες σάλες. Τα πρώτα προβλήματα για τη σκηνή της τζαζ ήρθαν με τη μεγάλη οικονομική κρίση που συρρίκνωσε ανάμεσα στα άλλα τη βιομηχανία των δίσκων, έβαλε λουκέτο στα κλαμπ και ανάγκασε τους μουσικούς να συνασπιστούν σε μεγάλες ορχήστρες που διασκέδαζαν μαζικά τον κόσμο. Η επιστροφή στα χρόνια της λάμψης μετά το 35, ξανάκανε τη μουσική μόδα. Οι πιο ψαγμένοι μουσικοί κρατούσαν μια περίεργη στάση απέναντι στο κοινό, μιλώντας μια αργκό γλώσσα πάνω στη σκηνή ή απλά παίζοντας με την πλάτη γυρισμένη στον κόσμο, ενώ όσοι γνώρισαν την τεράστια επιτυχία ή και την εξουθένωση από τις ολονύκτιες εμφανίσεις δεν άργησαν να γλιστρήσουν στον κόσμο της παραίσθησης.

Η μουσική σπάει γρήγορα τα σύνορα της Αμερικής, έρχεται στην Ευρώπη και αποθεώνεται, καθώς εδώ τα κριτήρια της αποδοχής είναι διαφορετικά και το ψαγμένο κοινό έτοιμο να δεχτεί το καινούργιο. Στα χρόνια που ακολούθησαν μουσικοί με καινοτόμες ιδέες όπως ο Μάιλς Ντέιβις εντάξανε δημιουργικά στοιχεία που το νέο εφευρεθέν ροκ είχε φέρει και οδήγησαν τη τζαζ σε καινούργια συναρπαστικά μονοπάτια.

2. Οι θρύλοι

Λούις Άρμστρονγκ

Η πιο διάσημη τρομπέτα όλων των εποχών, γέννημα θρέμμα της Νέας Ορλεάνης, έστελνε τον ήχο της στα ήρεμα νερά του Μισισιπή, πάνω σε ολόφωτα ποταμόπλοια. Η χαρακτηριστική βαθιά φωνή του, που μιμούνταν συχνά την τρομπέτα του, το παρελθόν σε αναμορφωτήριο της πόλης, τα θρυλικά του συγκροτήματα, οι τρομερές του σκηνικές εμφανίσεις, που ξάφνιαζαν όσους τον έβλεπαν για πρώτη φορά, οι θεατρικές ερμηνείες του σε τραγούδια όπως το “Do you know what it means, to miss New Orleans” ή το “Hello Dolly”, αλλά και η υπέροχη καρδιά του που τον έκαναν ένα από τους πιο αγαπητούς μουσικούς του είδους, συνθέτουν τα στοιχεία του θρύλου του.

Ντιούκ Έλινγκτον

Ο Δούκας, παιδί αστικής καταγωγής ενός μπάτλερ στον Λευκό Οίκο, με μόρφωση και κουλτούρα, θεωρείται πατέρας μερικών από τις πιο κλασικές και γοητευτικές μελωδίες στην ιστορία της τζαζ. Δεν σταμάτησε ποτέ να συνθέτει κομμάτια, ακόμα και λίγο πριν το θάνατο του στο νοσοκομείο. Η θητεία του σε μεγάλες ορχήστρες που δημιούργησε αλλά και σε περίφημα κλαμπ όπως το Cotton Club, τον έκανε πολύ δημοφιλή στους κύκλους των λευκών. Όπως και οι ντελικάτοι τρόποι του.

Μπίλι Χόλιντεϊ

Η κυρία που τραγούδησε τα μπλουζ, η Lady Day, όπως τη βάφτισε ο μεγάλος της έρωτας Λέστερ Γιανγκ, πέρασε εξαιρετικά δύσκολα χρόνια στη Βαλτιμόρη, παρατημένη από τη μητέρα της και με θητεία ακόμα και σε οίκο ανοχής. Η απίστευτη φωνή της, για πολλούς η σημαντικότερη γυναικεία φωνή στην ιστορία της μουσικής, την καθιέρωσε ως αγαπημένη φωνή της τζαζ. Οι εμφανίσεις της στο Χάρλεμ, στα πιο διάσημα κλαμπ της εποχής είναι θρυλικές. Η πτώση της στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά, τα δύσκολα χρόνια του τέλους σε ένα μικρό διαμέρισμα στο Μανχάταν και οι αλλεπάλληλες επισκέψεις σε κλινικές, δεν σκιάσανε ούτε στιγμή το θρύλο αυτής της τραγικά γοητευτικής βασίλισσας.

Τσάρλι Πάρκερ

Ο πιο διάσημος σαξοφωνίστας, έγινε γνωστός για τον ιλιγγιώδη τρόπο που έζησε τα μόλις 34 χρόνια της ζωής του και την απίστευτη επίδραση που άσκησε σε όλους τους κατοπινούς μουσικούς. Αυτοκαταστροφικός και συνάμα δημιουργικός, με καταγωγή από το Κάνσας Σίτι, μπαινόβγαινε συχνά σε νοσοκομεία με ψυχικές διαταραχές και προσπάθειες αποτοξίνωσης, ενώ ταυτόχρονα κατάφερνε, αυτοδίδακτος όντας, να εισάγει καινοτομίες εντυπωσιακές σε ηλικία μόλις είκοσι χρόνων.

Nina Simone

Κόρη μιας οικογένειας Μεθοδιστών από την Βόρεια Καρολίνα, ξεκίνησε μια καριέρα στην κλασική μουσική. Όμως οι μεγάλες σάλες ήταν κλειστές πάντα για τους μαύρους που θεωρούνταν απλά ελαφροί διασκεδαστές. Η κλασική μουσική θα παντρευτεί στα χέρια της με τη τζαζ, ο Ζακ Μπρελ με τον Γκέρσουιν και ο Κουρτ Βάιλ με την Μπίλι. Η σπάνια βραχνή φωνή της και ο δαιμονικός τρόπος που έγερνε πάνω στο πιάνο στοίχειωσαν στην παγκόσμια μυθολογία της αγαπημένης μας μουσικής.

Μάιλς Ντέιβις

Τη χρονιά που γεννήθηκα το Σεντ Λούις χτυπήθηκε από ένα φοβερό ανεμοστρόβιλο που σάρωσε τα πάντα. Ο ανεμοστρόβιλος εκείνος μου άφησε κάτι από τη βίαιη δημιουργικότητά του, συνήθιζε να λέει ο πατέρας της bebop, δεν δίστασε να παρατήσει την ιατρική για να πειραματιστεί όσο κανείς με τη μουσική που λάτρεψε χάρη στο Γκιλέσπι και τον Τσάρλι Πάρκερ. Οι αυτοσχεδιασμοί, το φλερτ με τους ηλεκτρικούς ήχους, η κοκαΐνη, τα πειραματικά άλμπουμ που λατρεύτηκαν από το σύμπαν και η ανανέωση που προσέφερε στη τζαζ τον κατατάσσουν στα Θεία του είδους.

3.Δέκα πράγματα που πρέπει να ξέρετε – Μικρό λεξικό για μια μεγάλη μουσική

Original Dixie Jazz Band: Η πρώτη μεγάλη λευκή ορχήστρα τζαζ. Καθιερώθηκαν στη Νέα Υόρκη παίζοντας μια εμπορική εκδοχή του είδους. Χορευτική και ελαφρώς ξενέρωτη.

French Quarter: Το περίφημο τετράγωνο στο χάρτη της Νέας Ορλεάνης που πρέπει να περπατήσει κανείς ακόμα και σήμερα για να γευτεί τη μουσική της. Η Bourbon Street είναι ο κορυφαίος δρόμος της πόλης.

Blue Note: Εκτός από όνομα κλαμπ είναι οι διαφορετικές νότες που χρησιμοποιούν οι μουσικοί της τζαζ από τους μουσικούς της κλασικής μουσικής. Η τρίτη και η έβδομη νότα σε ύφεση σε κάθε κλίμακα, που ακούγονται διαφορετικές από τις κλασικές νότες είναι οι περίφημες μπλε νότες.

Jam session: Ένα υπέροχο ραντεβού που δίνουν οι μουσικοί της τζαζ στη σκηνή για να αυτοσχεδιάσουν χωρίς κανένα περιορισμό. Τα κομμάτια που ξέρετε εδώ δεν έχουν χρόνο, μόνο αρχή και τέλος.

Ποταμόπλοια: Περίφημα πλοία που διέσχιζαν το Μισισιπί, με τους λευκούς να απολαμβάνουν τις κρουαζιέρες και τις μπάντες των μαύρων να παίζουν ασταμάτητα. Διάσημα είναι εκείνα της εταιρίας Steakfus.

Νέα Υόρκη: Η πόλη που διαδέχθηκε τη Νέα Ορλεάνη υιοθετώντας τη τζαζ. Η φράση αν δεν είσαι μεγάλος στο μεγάλο μήλο, δεν είσαι πουθενά, ήταν ευχή και κατάρα για όλους τους μουσικούς. Σπουδαία στούντιο, μεικτές μπάντες, κλαμπ θρυλικά σαν το Kentucky, το Cotton και το LenoxLounge, αλλά και σάλες σαν το Savoyκαι το Roselandστο Broadway, αλλά και μετανάστες από την Ευρώπη που έφεραν τη δική τους κουλτούρα, Ιρλανδέζικη, Ιταλική, γερμανική έφτιαξαν το θρύλο της πόλης στη μουσική.

Lincoln Jazz Center: Αν βρεθείτε στη Νέα Υόρκη πάτε μια βόλτα στους πύργους της TimeWarner. Το καλύτερο σημείο για να γνωρίσετε την ιστορία της τζαζ σήμερα μέσα από πολυμέσα και συναυλίες που δίνουν κάθε βδομάδα μεγάλες ορχήστρες.

Συντηρητικοί: Αν πιστεύετε ότι το ροκ εντ ρολ ήταν αυτό που θεωρήθηκε επικίνδυνο για την αμερικάνικη νεολαία πρέπει να μάθετε ότι οι εφημερίδες των χρόνων ανάμεσα στο 1910 και το 1920 ήταν καθημερινά στην Αμερική γεμάτες άρθρα ανθρώπων που υποστήριζαν ότι η τζαζ θα διαλύσει το θεσμό της οικογένειας και είναι υπεύθυνη για όλα τα περισσότερα διαζύγια! Και όσο η μουσική παρέμενε στα χέρια των μαύρων τόσο η αντίδραση μεγάλωνε.

Porgy and Bess: Ένα από τα κλασσικότερα άλμπουμ που πρέπει να έχει κανείς στη δισκοθήκη του. Στην εκτέλεση με την Έλλα Φιτζέραλντ και τον Λούις Άρμστρονγκ η κλασική τζαζ όπερα του Τζορτζ Γκέρσουιν αποτελεί ένας από τους καλύτερους τρόπους για να μυηθείς στην τζαζ.

Ραδιόφωνο: Πολύ πριν την εμφάνιση της τηλεόρασης το ρόλο του διασκεδαστή του κοινού έπαιζε αποκλειστικά το ραδιόφωνο. Η τζαζ κατέκτησε από νωρίς το μέσο και δημιουργήθηκαν οι πρώτες ραδιοφωνικές μπάντες που έπαιζαν στα στούντιο του ραδιοφώνου και ηχογραφούσαν εντός τους, τους δίσκους που συνέχεια πουλιόταν σαν ζεστό ψωμί. Χωρίς το ραδιόφωνο και τη διάδοση που της εξασφάλισε η τζαζ δεν θα γινόταν ποτέ τόσο δημοφιλής.

4.Η τζαζ στο σελιλόιντ

Καθώς το τραίνο αναχωρεί για την ενδοχώρα της Αμερικής η Μέριλιν Μονρόε απαστράπτουσα μαζί με μια τζαζ μπάντα που μόλις έχει προσληφθεί κάνουν πρόβα για τις εμφανίσεις τους στα ξενοδοχεία. Μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες για να ξεφύγουν από τους μαφιόζους, αφού η μπάντα είναι γυναικεία, ο Τόνι Κέρτις και ο Τζακ Λέμον δίνουν ρεσιτάλ και η αγαπημένη μουσική ξετυλίγεται στο ‘‘Μερικοί το προτιμούν Καυτό’’ του Μπίλι Γουάιλντερ.

Τα πράγματα είναι εύκολα για να αποδοθεί η ατμόσφαιρα γιατί το φιλμ γυρίστηκε εκείνη την εποχή σε φυσικούς χώρους. Πολλά χρόνια  αργότερα ο Φράνσις Φορντ Κόπολα θα χρειαστεί να στήσει σε σκηνικό το θρυλικό «CottonClub» του Χάρλεμ, το θρυλικό κλαμπ που έπαιζαν μαύροι και διασκέδαζαν αποκλειστική λευκοί. Το αποτέλεσμα απαστράπτων και η μουσική που ακούγονταν εκεί, με κορυφαίο το Minnie the Moocher ξαναγίνονται μόδα. Οι θρύλοι της τζαζ πολλές φορές φιλοξενήθηκαν στην οθόνη είτε σε μεμονωμένες σκηνές είτε σε ολόκληρες βιογραφίες που περιέγραψαν τη ζωή τους.

Ο Κλιντ Ίσντγουντ περιγράφει στο «Bird» τη ζωή του Τσάρλι Πάρκερ που γλυστρούσε καταστροφικά στα ναρκωτικά και της γυναίκας του Τσαν που προσπαθούσε να τον γλιτώσει σε μια υπέροχη βιογραφία γεμάτη νότες.

Ο Γούντι Άλεν μεγάλωσε με τη τζαζ. Συχνά θυμάται τις μέρες που οι γονείς του έβαζαν ραδιόφωνο και άκουγαν τα τραγούδια του Κολ Πόρτερ και τις συνθέσεις του Γκέρσουιν ή πήγαιναν τα Σάββατα σε αίθουσες ξενοδοχείων για να ακούσουν τις μεγάλες ορχήστρες. Σε όλα σχεδόν τα φιλμ του η μουσική εκείνη κυρίαρχη αλλά στο «Συμφωνίες και ασυμφωνίες», ο Σον Πεν αναλαμβάνει να παίξει το ρόλο ενός κιθαρίστα του είδους. Στα τέλη του 50 στο Παρίσι η γνωριμία ενός γάλλου καλλιτέχνη αφισών με ένα εθισμένο στο αλκοόλ αμερικάνο τζαζίστα γεννά μια σπουδαία φιλία. Παρέα θα βρουν το χαμένο δρόμο για τη δημιουργία και όλα θα κινδυνεύσουν όταν φτάσει η επιστροφή στη Νέα Υόρκη. Το «RoundMidnight» του Μπερτράν Ταβερνιέ αποτίει φόρο τιμής από την πλευρά της Ευρώπης στην αμερικάνικη τζαζ.

Στον «Ταλαντούχο κύριο Ρίπλεϊ», βασισμένο στο λογοτεχνικό βιβλίο της Πατρίτσια Χάισμιθ, η τζαζ είναι το σκηνικό για τον πιανίστα κύριο Ρίπλεϊ για να στήσει μια απίστευτη πλεκτάνη και να κλέψει τη ζωή του νεαρού μποέμ Ντίκι που ζει ανέμελος στην Ιταλία. Ένα από τα πιο πετυχημένα μιούζικαλ των τελευταίων χρόνων στο σινεμά και ταυτόχρονα τεράστια επιτυχία δεκαετιών στο Μπρόντγουεϊ, το Σικάγο, με αφορμή την ιστορία δυο γυναικών που βρίσκονται στη φυλακή για φόνους ξετυλίγει γοητευτικές σκηνές με καπνούς και νότες.

Ο Ρόμπερτ Άλτμαν μας γυρνά στο «Κάνσας Σίτι» του 30, στην ομώνυμη ταινία, που διαθέτει κακοποιούς, πολιτική, έρωτες και πάνω από όλα τζαζ που αποτελεί το επίσημο σάουντρακ της ταινίας.

Η κωμική εκδοχή του «Philadelphia story» είναι το «High Society» του ‘56. Το τέλος ενός γάμου με ένα μουσικό της τζαζ γίνεται η έναρξη ενός παραμυθιού που στο backroundτου διαθέτει την υπέροχη ορχήστρα του Λούις Άρμστρονγκ που παρεμβαίνει με χιούμορ καταλυτικά. Αυτές είναι μόνο μερικές από τις στιγμές που η τζαζ φλερτάρει με το σινεμά. Τα αστέρια και οι ιστορίες που ξετυλίχθηκαν στην οθόνη είναι εκατοντάδες. Αναζητήστε τις.

Από το χτες  και τις μπάντες που έπαιζαν σε κηδείες στη Νέα Ορλεάνη, μέχρι το «Χαμένοι στη μετάφραση» που εκείνη τον κοιτά στο Τόκιο και του λέει: ‘‘Μη φύγεις. Κάτσε εδώ να φτιάξουμε μαζί μια μπάντα τζαζ’’.