Ο πατριωτισμός του χτες και το φιλότιμο του σήμερα

Δεν υπήρξε ποτέ στη ζωή του «αγανακτισμένος». Ο χαρακτήρας του, οι παραστάσεις ζωής και η έμφυτη αποστροφή του σε κάθε τι υπερβολικό τον έκαναν να διεκδικεί με άλλους τρόπους το δίκιο του. Ή και να μην το διεκδικεί καθόλου… Μακριά από γραφεία βουλευτικά, χωρίς γνωστούς αντιδημάρχους και δίχως «άκρες» σε δημόσιες υπηρεσίες επεδίωκε πάντα να μην ενοχλεί για να μην τον ενοχλούν. Οικογενειάρχης, δουλευταράς, παλικάρι με βλέμμα καθαρό και περήφανο. Εγώ που τον εκτιμώ και τον θαυμάζω τον χαρακτηρίζω «ήρεμη δύναμη» και προσπαθώ – μάταια είναι η αλήθεια – να του μοιάσω.

Εννοείται πως αποφεύγει την αυτοπροβολή ο αγαπημένος μου φίλος. Για να μην τον εκθέσω, λοιπόν, θα τον αποκαλέσω «Χάρη» αλλά εσείς να ξέρετε πως λέω ψέματα και πως ο άνθρωπος αυτός ίσως να είναι και δικός σας φίλος ή να μοιάζει με κάποιον δικό σας, επίσης κομμάτι της «σιωπηλής πλειοψηφίας» που μας περιβάλλει.

Είδα λοιπόν τον Χάρη προχθές στο δρόμο. Φορούσε ένα τζιν κι ένα αμάνικο μπλουζάκι με στάμπα τον Πάγκαλο και σύνθημα «Μαζί θα σας φάμε». Με χαιρέτησε με γλυκύτητα όπως πάντα. Ρώτησε για την οικογένεια, για τη δουλειά, για τα «δικά μου» (που είναι μέσα από μια μαγική ανδρική αλληλεγγύη και «δικά του») κι έπειτα με κάλεσε το απόγευμα στο Λευκό Πύργο να ενωθώ με τους «αγανακτισμένους». Για να πω την αλήθεια δεν ήταν ο Χάρης που πάντα ήξερα. Προσπάθησα να τον κοιτάξω καλύτερα. Ίδια μάτια, ίδιο επίμονο βλέμμα, ίδιο σουλούπι και ντύσιμο αλλά, όλως περιέργως, ένα εντελώς διαφορετικό συνολικό παρουσιαστικό που μου προκάλεσε δέος. Δεν ήταν «αγανακτισμένος», όπως οι άνθρωποι που τους κλέβουν το δίκιο. Δεν ήταν αγριεμένος όπως αυτοί που κινδυνεύουν. Ήταν, θα έλεγα, συναισθηματικά σφυρηλατημένος σαν αυτούς που συνειδητοποίησαν κάτι αλλά δεν είναι ακόμη έτοιμοι να το εκφράσουν.

Του ζήτησα να κάτσουμε να πιούμε έναν καφέ και να τα πούμε. Δέχτηκε με χαρά. Πρέπει να ήταν η πρώτη φορά που του ζητούσα εγώ να βρεθούμε και να κουβεντιάσουμε. Ο γλυκός μου φίλος φρόντιζε πάντα να με αναζητά νωρίτερα. Να προσπαθεί τρεις – τέσσερις φορές για να καταφέρει να με δει μία, ανάμεσα στις δήθεν επείγουσες ασχολίες μου. Ένιωσα ακόμα χειρότερα αλλά δεν του το έδειξα. Οι άνδρες μεταξύ τους έχουν έναν άλλο τρόπο να λένε αυτά που αισθάνονται. Μου έχει μιλήσει πολλές φορές έτσι και ο «Χάρης».

Του πήρα… συνέντευξη, κυριολεκτικά. Τον ρώτησα χιλιάδες πράγματα και μου ‘δωσε σε όλα απαντήσεις. Παραξενεύτηκε με την επιμονή μου να μάθω τα «γιατί», τα «πώς» αλλά κυρίως το συναισθηματικό πλαίσιο που γεννήθηκε, ενηλικιώθηκε και έγινε αγανάκτηση με φόντο τα περίπτερα του Λευκού Πύργου με τους πλανόδιους μικροπωλητές και τις καντίνες. Κι έμαθα, είναι αλήθεια, πολλά από τον μέχρι πρότινος σιωπηλό «Χάρη». Αυτά που μου είπε κι αυτά που υπονόησε. Αυτά που απέφυγε για να μην δηλητηριάσουμε τις ψυχές μας κι αυτά που κατάλαβα εγώ από μόνος μου γιατί… έτσι ήθελα να τα καταλάβω.

Κι έβγαλα το συμπέρασμα πως οι «αγανακτισμένοι» του Λευκού Πύργου είναι οι «αθλητές» της επόμενης επανάστασης, απλά τώρα βρίσκονται στο στάδιο της προετοιμασίας. Το μέλλον την δήθεν ανεπτυγμένης κοινωνίας ετοιμάζει για όλους μας έναν ωραίο ανθρώπινο αγώνα κι αυτοί το συνειδητοποίησαν και άρχισαν τις προπονήσεις. Δε σας μιλάω τυχαία με όρους αθλητικούς. Έχω δει χιλιάδες αγανακτισμένους σε γήπεδα να διαισθάνονται κι αυτοί τον μελλοντικό τους αγώνα και να προσπαθούν να ετοιμαστούν φωνάζοντας αντικυβερνητικά συνθήματα στις κερκίδες. Αυτό ξέρουν να κάνουν, αυτό επιμένουν να προσπαθούν.

Μέσα από τα μάτια του φίλου μου, που δεν τον λένε Χάρη, είδα την αποφασιστικότητα των ανθρώπων οι οποίοι στερήθηκαν αυθεντικών αξιών και οραμάτων στο σχολείο, την εκκλησία, τα κόμματα και την κοινωνία κι ένιωσαν την ανάγκη να τα ψάξουν μόνοι τους. «Μπακάλικα», ανορθόδοξα, άτσαλα, αλλά αληθινά και με ανιδιοτέλεια. Στην αρχή δεν τους έδωσε κανένας σημασία. Όσοι είχαν καλύτερα πράγματα να κάνουν είπαν ότι αυτές οι αντιδράσεις είναι ανώφελες. Όσοι ανήκαν στο σύστημα εξουσίας έτριψαν τα χέρια τους γιατί ήξεραν πως οι «χλιαρές» αντιδράσεις επιβεβαιώνουν την αναγκαιότητα ύπαρξης του συστήματος. Όσοι έχουν αναλάβει «φασόν» και «εργολαβικά» τον αντικυβερνητικό αγώνα τούς κατηγόρησαν για έλλειψη ιδεολογικής πλατφόρμας, συγκεκριμένου στόχου και ρεαλιστικών προτάσεων. Κανένας δεν υπολόγισε την αλήθεια και την αυθεντικότητα αυτής της κίνησης. Κανένας δεν κατάλαβε ότι οι αγανακτισμένοι βγαίνουν στο δρόμο «συμβολικά». Δεν απαιτούν αλλαγές στο Σύνταγμα, δεν θέλουν να ανατρέψουν την κυβέρνηση ή να μετουσιωθούν σε κόμμα. Αυτό που κατάλαβα από τον φίλο μου ότι αυτό που θέλουν να κάνουν είναι… να αλλάξουν οι ίδιοι και να προτρέψουν κι άλλους να αλλάξουν. Και για να αλλάξει και να γίνει ένας άνθρωπος καλύτερος, εκτός από το να διαβάσει, να δει και να σκεφτεί πρέπει – πρωτίστως θα πω εγώ – να νιώσει. Να ψάξει μέσα του συναισθήματα καθαρά, να τα μοιραστεί και να τα πολλαπλασιάσει. Να γίνουν αυτά τα συναισθήματα μια παρακαταθήκη στο μυαλό και στην ψυχή του και την στιγμή των μικρών ή μεγάλων αποφάσεων να αποτελέσουν αυτό που λέμε «συνείδηση».

Θυμάστε εκείνο το άρθρο 114 που έγινε σύνθημα στο στόμα χιλιάδων νέων τη δεκαετία του ‘60; Μιλούσε για τον πατριωτισμό των Ελλήνων στον οποίο επαφίεται η εφαρμογή όλων των ωραίων σκέψεων και ιδεών που περιελάμβανε το Σύνταγμά μας. Έτσι ήταν οι εποχές τότε και την αρετή αυτή την αποκάλεσαν «πατριωτισμό». Για μένα το σωστότερο και λαϊκότερο θα ήταν να το πούνε «φιλότιμο». Να το πούνε «συνείδηση», «τιμιότητα», «ανθρωπιά».

Υπηρέτησα για πολλά χρόνια ένα από τα μεγάλα κόμματα, θέλω να πιστεύω, με ρομαντισμό. Ναι, σε αντίθεση με τους αγανακτισμένους, είχαμε συγκεκριμένο πρόγραμμα και το τυπώναμε σε εκατομμύρια αντίτυπα για να μουχλιάζει σε χρυσοπληρωμένες νοικιασμένες αποθήκες. Ναι, είχαμε στόχο (την εξουσία) και τρόπο να τον πετύχουμε (τις υποσχέσεις και το αλισβερίσι). Δεν άκουσα ποτέ όμως να μιλάμε για «συνείδηση» και «φιλότιμο». Δεν βρήκα στο κόμμα που υπηρέτησα εκείνο το ωραίο κατακάθι ιδεών που θα με βοηθούσε να πάρω την κατάλληλη στιγμή τις τιμιότερες, δικαιότερες και πιο αλληλέγγυες στον συνάνθρωπο αποφάσεις. Γι αυτό αν ήμουνα ακόμα οργανωμένος σε κάποιο απ’ τα μεγάλα κόμματα θα άρχιζα ήδη να φοβάμαι τους «αγανακτισμένους». Γιατί αυτοί οι αφελείς που μαζεύονται στο Λευκό Πύργο τα απογεύματα, άσχετα με το πόσους επηρεάζουν και το τι αντίκτυπο μεταφέρουν εκτός συνόρων, καταφέρνουν και αλλάζουν οι ίδιοι. Ακόμη και μόνο το γεγονός πως επιλέγουν να είναι καθημερινά «έξω» και όχι κλεισμένοι στο σπίτι μπροστά στις τηλεοράσεις τους έχει ένα συμβολικό αλλά και ένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Γίνονται «άλλοι» πολίτες οι άνθρωποι όταν είναι έξω. Μιλάνε, ακούνε, σκέφτονται. Σας το είπα και πριν, δεν είναι η δράση τους αυτή ένας αγώνας για να ψάχνουν κι αυτοί και εμείς που τους παρακολουθούμε το άμεσο αποτέλεσμα. Προπόνηση είναι και αυτό τρομάζει ακόμη περισσότερο όσους έχουν μάθει να παίζουν χωρίς αντίπαλο το παιχνίδι της εξουσίας και τελικά να κερδίζουν «άνευ αγώνα».

Δεν ξέρω αν θα πάω κάποιο από τα επόμενα απογεύματα στο Λευκό Πύργο. Θέλω να πιστεύω ότι το μήνυμα που θα έπαιρνα αν ζούσα όλο αυτό το απογευματινό πανηγύρι, μου το μετέφερε ήδη ο φίλος μου. Μου έκανε τη… «χάρη» να με μυήσει στη φιλοσοφία των ανθρώπων που πλέον δεν αποδίδουν στην κρίση την κατάντια της ζωής μας. Που την «ψάχνουν» διαφορετικά και σκοπεύουν να επιμείνουν. Διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες δουλειάς, ελεύθερο χρόνο, ελεύθερους χώρους, πρόσβαση στην υγεία και τον πολιτισμό, στην πληροφορία και στη μόρφωση. Και δεν χρειάζεται να βάλουμε όλοι μας μπλουζάκι σαν και του Χάρη για να απειλήσουμε τον Θεόδωρο Πάγκαλο. Υπάρχει κι άλλος τρόπος, πιο βασανιστικός και τελικά πιο δίκαιος. Τον ξέρουν πλέον και οι τελευταίοι που ο ίδιος ο ευτραφής υπουργός φρόντισε να «αγανακτήσει» με τις κυνικές δηλώσεις του.