Εδώ τα τάματα δεν είναι απλή υπόθεση

Εκεί που ακόμα και σήμερα οι γιορτές και το τάμα έχουν την δική τους ξεχωριστή βαρύτητα.

Η μεγαλύτερη γιορτή των τσιγγάνων είναι το Εντερλέζι. Με το Εντερλέζι οι Τσιγγάνοι γιορτάζανε την επιστροφή της άνοιξης που τους επέτρεπε να μετακινηθούν από τόπο σε τόπο μιας και η ζωή τους για πολλά χρόνια ήταν νομαδική και η άνοιξη ήταν η καλύτερη εποχή για εμπόριο και για εργασίες στα χωράφια. Oι γιορτές της άνοιξης και οι τελετές γύρω από αυτήν συναντώνται σχεδόν σε κάθε πολιτισμό και σε κάθε θρησκεία. Είναι τότε που η φύση ξαναγεννιέται και οι αγρότες μπορούν να δουλέψουν πάνω στην σοδιά όλου του έτους. Σταδιακά μέσα στον χρόνο και όσο οι Ρομά ασπάζονταν τον χριστιανισμό, το Εντερλέζι ταυτίστηκε με την γιορτή του άγιου Γεωργίου η οποία μέχρι και σήμερα μαζί με τον 15αύγουστο αποτελούν τις δύο μεγαλύτερες γιορτές των τσιγγάνων.

Γιορτάζεται στις σλαβικές χώρες στις 6 Μαΐου με το παλιό ημερολόγιο και στις χώρες όπως η Ελλάδα με το νέο ημερολόγιο, στις 23 Απριλίου. Το Εντερλέζι είναι γνωστό στους περισσότερους από το παραδοσιακό λαϊκό τραγούδι που τραγουδιέται εκείνη την ημέρα και έγινε διάσημο όταν χρησιμοποιήθηκε στην ταινία «Ο καιρός των Τσιγγάνων», του Εμίρ Κουστουρίτσα, με την εκδοχή του Γκόραν Μπρέγκοβιτς (με τον τίτλο Ederlezi Scena Djurdjevdana Na Rijeci).

Το Εντερλέζι παρά την κρίση και τις οικονομικές δυσκολίες γιορτάζεται με μεγαλοπρέπεια σε όλα σχεδόν τα σπίτια και στους οικισμούς των τσιγγάνων και αρκετές φορές συνοδεύεται από ένα τάμα. Στο Κορδελιό κάθε χρόνο αρχές Μαΐου (5-6 του μήνα) μπορεί κάποιος να συναντήσει μεγαλοπρεπή γλέντια προς τιμή του αγίου με την μορφή τάματος.

Τα τάματα είναι και αυτά μια πανάρχαια συνήθεια των πιστών όλων των θρησκειών που σώζεται μέχρι και σήμερα. Είναι προσφορές και αντιπροσφορές, κάτι σαν συνδιαλλαγή με το θείο και το ανώτερο. Ένας πιστός ζητάει κάτι από την Παναγία το Χριστό η έναν άγιο, την πραγματοποίηση μιας επιθυμίας και στην συνέχεια αν το τάμα βγει του το ανταποδίδει κάνοντας μια προσφορά. Χαρίζει ένα αντικείμενο, ανάβει λαμπάδα, κάνει γλέντι, δίνει το όνομα του αγίου στο παιδί του, κάνει ένα θρησκευτικό ταξίδι. Έχουμε συναντήσει πολλές τέτοιες περιπτώσεις που αναφέρονται σε ένα θαύμα, σε ένα τάμα που πραγματοποιήθηκε και γι’αυτό άλλωστε χιλιάδες κόσμου συρρέει κάθε χρόνο στην Τήνο και σε άλλα γνωστά μοναστήρια της χώρας.

Σε ένα τέτοιο Εντερλέζι με την μορφή τάματος βρεθήκαμε καλεσμένοι από τον Παρασκευά Σελίμ Σούκρε ο οποίος μας πήγε στην γειτονιά του στο Κορδελιό εκεί που το Εντερλέζι που γιορτάζει ο ξάδελφος του Δημήτρης Ελευθεριάδης είναι κάθε χρόνο αφιερωμένο στον γιο του τον μικρό Τσαμπίκο.

Μπορεί να υπάρχουν τάματα και γιορτές μέχρι και 3 και 4 μέρες συνεχόμενες από διαφορετικές οικογένειες.

Εκεί μας περίμενε το δικό μας τραπέζι με άφθονο φαγητό και αλκοόλ. Η ορχήστρα έπαιζε από νωρίς και σύμφωνα με το έθιμο ο τελετάρχης που είναι ένα πρόσωπο πολύ αγαπητό στην οικογένεια και σε όλο τον οικισμό είναι αυτός που προαναγγέλλει ποια οικογένεια θα σηκωθεί να χορέψει. Όλοι θα περάσουν με την σειρά, θα χορέψουν και θα ρίξουν χρήματα. Δεν επιτρέπεται να χορέψει κάποιος στην σειρά κάποιου άλλου. Πολλές παρεξηγήσεις μπορούν να γίνουν γιατί κάποιος παραπονιέται που δεν άκουσε το όνομα του και δεν σηκώθηκε να χορέψει με την οικογένεια του. Η ρήψη χρημάτων –η περιβόητη χαρτούρα- είναι απαραίτητη και δείχνει σεβασμό, πλούτο και δύναμη.

Σύμφωνα με το έθιμο η εικόνα του αγίου τοποθετείται δίπλα από το τραπέζι της οικογένειας στολισμένη και με το καντήλι να ανάβει. Το τάμα απαιτεί συνήθως θυσία, π.χ. αν γίνει η επιθυμία μου, θα σφάζω 3 αρνιά στο όνομα σου κάθε χρόνο. Το τελετουργικό έχει ρίζες από πολύ παλιά και περιγράφετε ως εξής:

«Το αρνί (ένα ή και περισσότερα) το θυμιάτιζε η γυναίκα και το έσφαζε ο άντρας. Μαζεύανε λίγο αίμα σε ένα πιάτο στο οποίο βουτούσαν το δάχτυλο και κάνανε με αυτό μια βούλα στο μέτωπο για το καλό. Το συκώτι το έβραζαν, το τεμάχιζαν, το αλατοπιπέρωναν και το κερνούσαν στην γειτονιά.»

Το έθιμο διατηρείται μέχρι και σήμερα με κάποιες παραλλαγές. Κρέας με πιλάφι μοιράζεται στους παρευρισκόμενους. Τα κεφάλια των αρνιών στολίζονται με κόκκινα πέταλα και λουλούδια και έρχονται σε μεγάλες πιατέλες στην μέση της πίστας. Εκεί αρχίζουν οι προσφορές για το σε ποιού τραπέζι θα καταλήξουν τα κεφάλια. Αποτελεί μεγάλη τιμή να αποκτήσεις το πιάτο από το τάμα οπότε οι προσφορές μπορεί να ανέβουν σε μεγάλα ύψη με στοίβες από χιλιάδες ευρώ. Αυτός που θα κάνει την μεγαλύτερη προσφορά θα πάρει και τα πιάτα και αφού χορέψει με αυτά στην πίστα μαζί με όλη την οικογένεια θα καταλήξουν στο τραπέζι του.

Στις μέρες μας πολλά πράγματα έχουν καταργηθεί, άλλα έχουν απλοποιηθεί και καινούργια έχουν προστεθεί. Στο δικό μας γλέντι δεν έλειπε η πολυτέλεια. Πυροτεχνήματα, καμεραμάν, φωτογράφοι, μέχρι και drone ελικόπτερο μας κατέγραφε ως ανάμνηση του συμβάντος. Πάνω από όλα όμως αυτό που δεν λείπει ποτέ από μια τσιγγάνικη γιορτή είναι η ενέργεια, το κέφι, ο χορός και το γλέντι. Οι Ρομά είναι φιλόξενοι, γλεντζέδες και έξω καρδιά και ειδικά τους ξένους τους προσέχουν ιδιαίτερα και τους φροντίζουν.

Τα τάματα είναι από αυτές τις συνήθειες που ο άνθρωπος δεν ξεπέρασε ποτέ και όσο και παγανιστικές (θυσίες αρνιών, διαβασμένα αντικείμενα, χρυσαφικά) ή παράλογες (θα σου δώσω αν μου δώσεις) δεν έχουν χάσει την δύναμη και την αξία τους. Και αν οι τσιγγάνοι ακόμα κάνουν τάματα με μια υπερβολή και ένα πάθος ας μην ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι γνωρίζουμε ιστορίες από την ιδια την οικογένεια μας με ταμένα παιδιά σε αγίους και μοναστήρια, με θείες που ανάβουν λαμπάδες ή αφήνουν χρυσά σε θαυματουργές εικόνες. Ο Χριστιανισμός δεν κατάφερε να αποτινάξει την έννοια της θυσίας προς έναν θεό και τις προσφοράς από το τελετουργικό του και έτσι σταδιακά απλά τα ενσωμάτωσε στα ορθόδοξα πιστεύω.