Δυο Θεσσαλονικείς αρχιτέκτονες από… το μέλλον

Tης Κύας Τζήμου Εικόνες: Γιώργος Παπαδόπουλος

Οι παρακάτω εικόνες θα μπορούσαν να είναι εικόνες από σκηνικά κινηματογραφικής ταινίας επιστημονικής φαντασίας που διαδραματίζεται σε κάποιο μακρινό μέλλον. Το αποστειρωμένο design και οι εξωπραγματικές λευκές-άσπιλες επιφάνειες που χαρακτηρίζουν την δουλειά του δημιουργικού γραφείου MALVI στον σχεδιασμό των εσωτερικών χώρων, είναι πραγματικά μιας αισθητικής που με ευκολία φαντάζεσαι πως θα επικρατούσε σε διαστημικές βάσεις μελλοντικών εποχών. Οι αρχιτέκτονες Μαρία Μαλινδρέτου – Βήκα και Πάνος Βούλγαρης έστησαν το δημιουργικό γραφείο MALVI, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, έβαλαν το design δυναμικά στο χώρο της υγείας, αλλά και την ελληνική ναυπηγική στα σαλόνια της έκθεσης Yacht Show στο Μονακό και σχεδιάζοντας μία από τις πιο μοντέρνες και λειτουργικές, μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στη Θεσσαλονίκη μέσα στο χρόνο ρεκόρ των τεσσάρων μηνών, βραβεύτηκαν και έγιναν παγκόσμια γνωστοί.

Η Μαρία από τη Θεσσαλονίκη και ο Πάνος από την Αθήνα συναντήθηκαν στη Βενετία σπουδάζοντας παράλληλα αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο IUAV. Η Μαρία απέκτησε στη συνέχεια Master στην Αρχιτεκτονική Πλοίων και Yacht και εργάστηκε στην Ιταλία στο δημιουργικό γραφείο Nuvolari & Lenard, ένα από τα σημαντικότερα παγκοσμίως στο σχεδιασμό σκαφών πολυτελείας. Ζευγάρι από την φοιτητική τους ζωή, με κοινά ενδιαφέροντα αποφασίζουν να χαράξουν και κοινή επαγγελματική πορεία επιστρέφοντας στην Ελλάδα και επιλέγοντας ως έδρα τη Θεσσαλονίκη, τον τόπο της Μαρίας που σήμερα είναι υποψήφια διδάκτωρ της Πολυτεχνικής Σχολής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

«Η κοινή μας πορεία στην προσωπική και επαγγελματική μας ζωή είναι θέμα συνέργειας και συνεννόησης. Κατά συνέπεια δεν πιστεύουμε ότι έχει κάποια αυξημένη δυσκολία η συνεργασία μας λόγω της προσωπικής μας σχέσης, ειδικά με δεδομένο πως αυτή αναπτύχθηκε πολύ νωρίτερα από την αντίστοιχη επαγγελματική. Αντιθέτως, θα λέγαμε ότι για εμάς λειτουργεί περισσότερες φορές θετικά, παρά αρνητικά καθώς συνήθως είναι ξεκάθαροι εκ των προτέρων οι λόγοι για τους οποίους συμφωνούμε ή διαφωνούμε σε κάποιο σχεδιαστικό ή επαγγελματικό θέμα».

Η MALVI, το γραφείο που έστησαν στην οδό Μαρία Κάλλας 1, είναι ένα διεπιστημονικό γραφείο αρχιτεκτονικής και design, που ασχολείται με τους τέσσερις βασικούς πυλώνες του design: την αρχιτεκτονική μικρής και μεγάλης κλίμακας, το βιομηχανικό σχεδιασμό, το interior design και και την οπτική επικοινωνία. Έργα του γραφείου έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες, περιοδικά και εκδόσεις του εξωτερικού και έχουν βραβευθεί σε διεθνείς διαγωνισμούς. Ανάμεσά τους ο σχεδιασμός ενός σκάφους αναψυχής που δημιουργεί μια τρίτη κατηγορία σκαφών προσαρμόζοντας στοιχεία τόσο από τα μηχανοκίνητα όσο και από τα ιστιοπλοϊκά σκάφη σε ένα απολύτως οικολογικό και ενεργειακά αυτόνομο σκάφος, ο σχεδιασμός μιας γέφυρας στο Θερμαϊκό, αλλά και μια κλινική στη Γαλλία.

«Η κινητήρια δύναμη του γραφείου μας είναι η αποφυγή της στασιμότητας. Μισούμε (με πάθος) τη σχεδιαστική επανάληψη και τις μανιέρες, ενώ επιδιώκουμε να διατηρούμε ένα φάσμα τόσο ευρύ όσο και ο χώρος του design γενικότερα και γι’αυτό το λόγο άλλωστε κινούμαστε ανάμεσα στην αρχιτεκτονική, το βιομηχανικό σχεδιασμό και την οπτική επικοινωνία».

Το design στο χώρο της υγείας ίσως και να βρίσκεται στην εποχή των Σπηλαίων στην Ελλάδα, αλλά οι δυο ταλαντούχοι αρχιτέκτονες κινήθηκαν χωρίς δισταγμό προς την κατεύθυνση αυτή. Η συνέχεια τους αποζημίωσε για την επιλογή τους αφού βραβεύθηκαν με το Global Excellence Award 2013 στον διεθνή διαγωνισμό σχεδιασμού εσωτερικών χώρων IIDA και την Εύφημη Μνεία στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό Architizer A+ Awards στην κατηγορία της υγείας για τον σχεδιασμό μιας μονάδας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής με εξαιρετικές καινοτομίες στην δημιουργία της.

«Πιστεύουμε, και λειτουργούμε με αυτή την αρχή, πως το design λειτουργεί αθροιστικά. Η εργονομία ενός χώρου, η χρήση των υλικών, η αισθητική των λεπτομερειών και ο συνυπολογισμός της ψυχολογικής κατάστασης του χρήστη είναι μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν το τελικό αποτέλεσμα και πρέπει να βρίσκονται σε αναλογία μεταξύ τους, χωρίς το ένα να επικρατεί του άλλου. Οι χώροι υγείας είναι γενικώς ευπαθείς στην Ελλάδα, καθώς αυτή η ισορροπία “γέρνει” πολλές φορές προς τα μία κατεύθυνση, υποβαθμίζοντας συνήθως τις ανάγκες του χρήστη/επισκέπτη.

Ο ρόλος μας είναι να διαμορφώνουμε χώρους που να είναι εξίσου άρτιοι λειτουργικά και αισθητικά για όλους τους χρήστες του χώρου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι εργονομικές ανάγκες των εμβρυολόγων, οι οποίοι εργάζονται για ώρες σε ένα χώρο χωρίς φυσικό φωτισμό λόγω των αυστηρών εργαστηριακών προδιαγραφών, είναι εξίσου σημαντικές με την ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης του ζευγαριού που επισκέπτεται τη Μονάδα για να αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα υπογονιμότητας. Προσεγγίσαμε έτσι το έργο εντελώς διερευνητικά, χωρίς να θεωρούμε καμία από τις υφιστάμενες μεθοδολογίες ως δεδομένες καθώς αρκετές φορές ο λόγος ύπαρξής τους είναι η συνήθεια. Γι’αυτό το λόγο ο χώρος της ανάνηψης είναι σχεδιασμένος με τέτοιο τρόπο ώστε το περιβάλλον να βοηθά την ψυχολογία της γυναίκας πριν και μετά την επέμβαση, ώστε να επιταχύνει το χρόνο ανάρρωσης της. Και αντίστοιχα το δωμάτιο συλλογής σπέρματος είναι ένας χώρος χαλάρωσης με ιδιαίτερη προσοχή στη διατήρηση της αξιοπρέπειας του χρήστη, μία πολύ διαφορετική εμπειρία συγκριτικά με τις αποστειρωμένες αισθητικά εναλλακτικές. Οι χώροι στους οποίους κινούνται τα επισκεπτόμενα ζευγάρια είναι σχεδιασμένοι με υψηλής τεχνολογίας υλικά (αντιμικροβιακές μεμβράνες, ακρυλικές επιφάνειες, ειδικές ρητίνες), καθρεφτίζοντας έτσι την τεχνογνωσία και την εμπειρία του προσωπικού της κλινικής, ενώ σε συνδυασμό με τις συνεχόμενες ρευστές γραμμές, χωρίς σκληρές γωνίες, εμποδίζουν την ανάπτυξη μικροβίων και άλλων παθογόνων παραγόντων».

Toλμηροί σε ιδέες και κατευθύνσεις οι δυο νεαροί αρχιτέκτονες, το 2011, ολοκλήρωσαν τον σχεδιασμό ενός καταμαράν – σκάφους αναψυχής που δημιουργεί μια τρίτη κατηγορία σκαφών προσαρμόζοντας στοιχεία τόσο από τα μηχανοκίνητα όσο και από τα ιστιοπλοϊκά σκάφη σε ένα απολύτως οικολογικό, καινοτόμο και ενεργειακά αυτόνομο σκάφος. Και το όνομα αυτού: Μάρβιν ο Αρειανός

«Ο κύριος λόγος για τον οποίο αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με το σχεδιασμό ενός αυτόνομου ενεργειακά σκάφους αναψυχής 15 μέτρων—με αφορμή το Master Αρχιτεκτονικής Πλοίων και Yacht της Μαρίας—ήταν η πλήρης έλλειψη μίας ολοκληρωμένης οικολογικής πρότασης σε αυτό τον χώρο, μέχρι εκείνη τη στιγμή. Έως τότε τα ναυπηγεία ασχολούνταν με την οικολογία σαν αυτή να ήταν ένα επιπρόσθετο αξεσουάρ που μπορούσε κάποιος, κατά παραγγελία, να τοποθετήσει σε ένα προϋπάρχον σχέδιο, ουσιαστικά με μηδενικά οφέλη. Ο σκοπός μας ήταν να συμπεριλάβουμε και να προβλέψουμε όλα τα στοιχεία που θα καθιστούσαν το σκάφος ενεργειακά αυτόνομο στο σχεδιασμό, ούτως ώστε να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μία λύση της οποίας κάθε σχεδιαστική απόφαση να εξυπηρετεί το τελικό αποτέλεσμα: από την επιλογή των δύο καρίνων για μικρότερη αντίσταση στο νερό και τη δημιουργία τους με ειδικές τεχνικές που βοηθούν στη μείωση του βάρους, μέχρι τη στρατηγική θέση των ανοιγμάτων για να μην απαιτείται η χρήση κλιματισμού. Κατά κάποιον τρόπο προσπαθήσαμε να αποδείξουμε ότι, ακόμα και σε ένα χώρο όπου η πλειοψηφία δεν έχει σχηματισμένη οικολογική συνείδηση, υπάρχουν λύσεις και δυνατότητες να εκμεταλλευτούμε τις υπάρχουσες τεχνολογίες για μία “πράσινη” προσέγγιση, χωρίς να χρειαστεί να μειώσουμε τις ανέσεις, την εμπειρία ή ακόμα και τη διασκέδαση του τελικού χρήστη.»

Πώς ανταποκρίθηκε, όμως, η αγορά σκαφών αναψυχής στο πρώτο ενεργειακά αυτόνομο σκάφος; Μην ξεχνάμε ότι το «πράσινο» συχνά είναι και ακριβότερο παρόλο που μακροπρόθεσμα αποδεικνύεται οικονομικότερο.

«Υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον από την αγορά για τον Marvin. Παρουσιάσαμε την πρότασή μας σε τρία εξειδικευμένα ναυπηγεία το 2010, στο Yacht Show του Μονακό, με σκοπό την κατασκευή του και είχαμε μια πολύ θετική ανταπόκριση. Δυστυχώς όμως η οικονομική κρίση, η οποία προκάλεσε την κατάρρευση της μεσαίας κατηγορίας σκαφών αναψυχής, συρρίκνωσε τη δυνατότητα των ναυπηγείων παγκοσμίως να δεσμεύονται με την κατασκευή σκαφών εκτός της παραδοσιακής γραμμής παραγωγής τους. Τον τελευταίο χρόνο έχουμε έρθει σε συμφωνία με ένα ναυπηγείο ευρωπαϊκών συμφερόντων στην Κίνα το οποίο έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον για την κατασκευή του Marvin και είμαστε αισιόδοξοι ότι μπορεί να μπει σε παραγωγή στο εγγύς μέλλον.

Είναι αλήθεια ότι η πράσινη τεχνολογία είναι συνήθως ακριβότερη κατά την αγορά, καθώς αξιοποιεί εξειδικευμένες τεχνολογίες οι οποίες με τη σειρά τους απαιτούν περισσότερες εργατοώρες εφαρμογής. Παρόλα αυτά η ψαλίδα έχει κλείσει αισθητά και η διαφορά, για παράδειγμα, ενός παραδοσιακού σκάφους αναψυχής ίδιων διαστάσεων με τον Marvin είναι πλέον κοντά στο 10­15%. Παράλληλα όμως πρέπει να συνυπολογίσουμε το κόστος χρήσης και εφοδιασμού του πρώτου, το οποίο δεν είναι αμελητέο. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας και την προβλεπόμενη άνοδο της τιμής του diesel, η διαφορά μπορεί να αποσβεστεί στα πρώτα 5 χρόνια. Η διαφορά όμως του ενεργειακού αποτυπώματος των δύο τρόπων μετακίνησης δεν είναι καθόλου αμελητέα για το περιβάλλον.»

Στα σχέδια της MALVI περιλαμβάνεται και μια γέφυρα ζεύξης του Θερμαϊκού, μια ιδέα που «ακούγεται» από παλιά ανάμεσα στα μεγαλεπήβολα σχέδια που κατατίθενται στο «τραπέζι» για την κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση της πόλης και ιδιαίτερα εντυπωσιακή στην virtual παρουσίασή της.

Οι ίδιοι μας είπαν ότι «Η ιδέα της ζεύξης του Θερμαϊκού κάθε άλλο παρά καινούρια είναι. Η γένεση της πρότασης ανήκει στον Ι.Τριανταφυλλίδη, στην Χωροταξική Μελέτη που έκανε για την πόλη της Θεσσαλονίκης, σχεδόν μισό αιώνα πριν. Παρότι η ανάγκη υλοποίησής της πρότασης αυτής (καθώς και πολλών άλλων που είχε κάνει ο Τριανταφυλλίδης, όπως η επέκταση του λιμανιού, η μετακίνηση του αεροδρομίου και η μετεγκατάσταση της ΔΕΘ) υπήρξε τόσο ακριβής που μοιάζει σχεδόν προφητική, η τύχη που της επιφυλασσόταν ήταν να μπαινοβγαίνει από τα διάφορα ρυθμιστικά ή στρατηγικά σχέδια ανάπτυξης της μητροπολιτικής περιοχής ελλείψει μίας ισχυρής και ενιαίας πολιτικής/σχεδιαστικής βούλησης.“

Και προσθέτουν: “Κάπως παρόμοια με την περίπτωση του Marvin που περιγράψαμε νωρίτερα, αποφασίσαμε να εξετάσουμε ως ένα proof of concept κατά πόσο στην πραγματικότητα ευσταθούν οι δυσκολίες και οι αντιρρήσεις, ειδικά για ένα έργο το οποίο, οικονομοτεχνικά, θα κόστιζε αθροιστικά λιγότερο από τα έτερα μεγαλόπνοα—αλλά παρωχημένα και τελικώς αποτυχημένα—έργα  της πόλης, του Μετρό και της διαβόητης υποθαλάσσιας αρτηρίας. Τα οφέλη ήταν δεδομένα: κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση του κόμβου στην είσοδο της Θεσσαλονίκης και της Περιφερειακής Οδού από τα οχήματα που κατευθύνονται από/προς το αεροδρόμιο και την Χαλκιδική, ορθολογική ανάπτυξη της πόλης κατά μήκος του κόλπου τη στιγμή που η πυκνότητα της μητροπολιτικής περιοχής έχει “στριμωχθεί” σε ένα στενό κομμάτι γης από τη θάλασσα μέχρι το Σέιχ Σου (μητροπολιτικό κέντρο) ενώ τα περίχωρα αναπτύσσονται άναρχα, “κλείσιμο” της εξωτερικής Περιφερειακής Οδού με αποτέλεσμα την ένωση της πόλης και την ευκολία μετακίνησης από ανατολικά προς δυτικά (και ανάποδα) χωρίς να επιβαρύνεται το κέντρο για τη διέλευση, καθώς και πλήθος άλλων.

Η πρότασή μας έπρεπε να λάβει υπόψη της ένα μεγάλο αριθμό από παράγοντες όπως τα ρεύματα και τη βαθυμετρία του κόλπου, την ομίχλη, τη σεισμική δραστηριότητα της περιοχής, τις ανάγκες του λιμανιού (τωρινές και μελλοντικές) και την ύπαρξη της Συνθήκης Ramsar που προστατεύει τον υδροβιότοπο του Αξιού, μεταξύ άλλων. Συνοπτικά, προτείναμε τη δημιουργία μίας υβριδικής ζεύξης η οποία αποτελείται από μία υποθαλάσσια σήραγγα μήκους 4 χλμ. στο ανάβαθο κομμάτι του κόλπου από την πλευρά του Αξιού, ώστε να μην επιβαρύνουμε καθόλου την προστατευόμενη περιοχή και μίας γέφυρας 4 χλμ. που καταλήγει στο Αγγελοχώρι. Η σήραγγα με τη γέφυρα συναντιούνται σε ένα τεχνητό νησί διαστάσεων 50×100 μέτρων, περίπου 2 χλμ. από τις όχθες του κόλπου. Η κεντρική αψίδα της γέφυρας, η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως πύλη της πόλης (ένα ισχυρό σύγχρονο σύμβολο), έχει άνοιγμα 350 μέτρα και ύψος μέχρι το κατάστρωμα 52 μέτρα, ενώ το συνολικό της ύψος φτάνει τα 100 μέτρα. Το κατάστρωμα είναι αεροδυναμικά σχεδιασμένο ώστε να αντέχει τους ισχυρούς ανέμους τις περιοχής, ενώ ο συνολικός σχεδιασμός προβλέπει την κατασκευή του σε τμήματα των 20 μέτρων, συναρμολογούμενα στην στεριά, έτσι ώστε να αποφευχθεί η ρύπανση του κόλπου μειώνοντας τους εργοταξιακούς χρόνους στη θάλασσα στο ελάχιστο.»

Οι παρακάτω φωτογραφίες είναι από άλλον έναν ιατρικό χώρο στην Καλαμαριά