Τι είναι τελικά ένα «μουσείο»;
Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων κατέληξε σε έναν ορισμό μετά από πενήντα χρόνια.
Ο ορισμός της έννοιας του «μουσείου» υπέστη μια σημαντική αλλαγή ύστερα από περίπου 50 χρόνια, με την ομόφωνη ψηφοφορία των μελών του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) στην Πράγα.
Εκπρόσωποι περισσότερων από 500 μουσείων παγκοσμίως, συγκεντρώθηκαν στην πρωτεύουσα της Τσεχίας όπου και ψήφισαν υπέρ του νέου ορισμού στην Έκτακτη Γενική Συνέλευση του ICOM. Πιο συγκεκριμένα, το 92% είπε το «ναι» στο ανανεωμένο ορισμό.
Η νέα περιγραφή περιλαμβάνει έννοιες όπως η «συμμετοχικότητα», η «προσβασιμότητα», η «αειφορία» και η «ηθική».
Ο Alberto Garlandi, πρόεδρος του ICOM, αναφέρει πως ο νέος ορισμός είναι ένας «κοινός τόπος για τα μουσεία σε όλο τον κόσμο». Μάλιστα, ο ίδιος δηλώνει στην The Art Newspaper: «Ευθυγραμμίζεται με μερικές από τις σημαντικές αλλαγές στον ρόλο των μουσείων σήμερα. Αναγκαστήκαμε να τον αλλάξουμε. Πιστεύω πραγματικά ότι αυτή η απόφαση θα βελτιώσει τον ρόλο του μουσείου σε όλο τον κόσμο».
Αναλυτικότερα, ο νέος ορισμός αναφέρει:
«Το μουσείο είναι ένα μη κερδοσκοπικό, μόνιμο ίδρυμα στην υπηρεσία της κοινωνίας, που ερευνά, συλλέγει, συντηρεί, ερμηνεύει και εκθέτει υλική και άυλη κληρονομιά. Ανοιχτά προς το κοινό, προσβάσιμα και χωρίς αποκλεισμούς, τα μουσεία προάγουν την ποικιλομορφία και τη βιωσιμότητα. Λειτουργούν και επικοινωνούν ηθικά, επαγγελματικά και με τη συμμετοχή των κοινοτήτων, προσφέροντας ποικίλες εμπειρίες για εκπαίδευση, απόλαυση, προβληματισμό και ανταλλαγή γνώσεων».
Ειδικότερα, η συγκεκριμένη θέση θα υποτεθεί από την UNESCO και θα καθορίσει το ενδεχόμενο νέες ιδιωτικές γκαλερί και ιδρύματα σε όλο τον κόσμο να μπορούν να αυτοχαρακτηριστούν ως επίσημα αναγνωρισμένα μουσεία.
Ωστόσο, η νέα περιγραφή αντιμετώπισε δύσκολα εμπόδια, για να φτάσει στο παρόν. Στο τελευταίο συνέδριο του ICOM, που πραγματοποιήθηκε στο Κιότο της Ιαπωνίας το 2019, η Γενική Συνέλευση δεν κατέληξε σε ένα συμπέρασμα, καθώς η έλλειψη ψηφίσματος σήμαινε ότι ο παλιός ορισμός του μουσείου -που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1970 και τροποποιήθηκε τελευταία το 2007- παρέμεινε ικανοποιητικός.
«Ο παλιός ορισμός δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα του ICOM ή την πραγματικότητα των μουσείων σε όλο τον κόσμο», τόνισε στην The Art Newspaper ο Μπρούνο Μπρούλον, συμπρόεδρος του «Icom Define», της μόνιμης επιτροπής για τον ορισμό του μουσείου.
Ο Μπρουλόν αναγνώρισε ότι ο νέος ορισμός ήταν αναγκαστικά το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας διαπραγμάτευσης. «Έγινε συμβιβασμός», δηλώνει. «Έπρεπε να μιλήσουμε και να ακούσουμε ανθρώπους με πολύ διαφορετικές οπτικές. Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ένας όρος όπως ο επαναπατρισμός είναι μια πολύ πολιτική λέξη. Αλλά αυτός ο νέος ορισμός είναι ακόμα, νομίζω, μια πολύ προοδευτική δήλωση».
Παράλληλα, εννοιες όπως η αποαποικιοποίηση, ο επαναπατρισμός και η αποκατάσταση – τα κεντρικά ζητήματα για πολλά μουσεία στον αναπτυσσόμενο κόσμο – απουσίαζαν αισθητά στον νέο ορισμό.
Αξιοσημείωτες φωνές, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων από τις Εθνικές Επιτροπές του ίδιου του ICOM, ισχυρίζονται ότι ο ορισμός δεν ήταν αρκετά προοδευτικός και ήταν ίσως το αποτέλεσμα ενός υπερβολικού συμβιβασμού από πιο συντηρητικούς φορείς στην κοινότητα των μουσείων.
«Για να είμαι ειλικρινής, δεν είναι αρκετά προοδευτικό για μένα», είπε ο Inkyung Chang, ο ιδρυτής διευθυντής του Μουσείου Σιδήρου στη Σεούλ της Κορέας και ο αντιπρόεδρος της Icom Korea, σε μια συζήτηση σε πάνελ σχετικά με τον νέο ορισμό. «Αλλά πρέπει να βρούμε κοινό έδαφος. Οποιοδήποτε μουσείο μπορεί πλέον να το πάρει και να το χρησιμοποιήσει. Μπορεί να ερμηνευθεί. Ίσως δεν είναι αρκετά δυνατό, αλλά μπορείς να κάνεις δυνατά πράγματα στο μουσείο σου».
Ο Muthoni Thangwa, διευθυντής ανάπτυξης στα Εθνικά Μουσεία της Κένυας και εκπρόσωπος των Διεθνών Επιτροπών Icom, απέτινε φόρο τιμής στον ορισμό κατά τη διάρκεια της επιτροπής. Χαρακτηριστικά, ανέφερε: «Είμαστε η γενιά που έχει επιλέξει να κάνει αλλαγές. Αυτή είναι η ώρα για μεταμόρφωση. Είναι καιρός να ξανασκεφτούμε την ιδέα ενός μουσείου».
Αλλά ο Thangwa ήταν κάθετος για το γεγονός ότι ο όρος deaccessioning – η διαδικασία με την οποία ένα έργο τέχνης ή τεχνούργημα αφαιρείται οριστικά από τη συλλογή ενός μουσείου, συχνά για να επιστρέψει στον τόπο προέλευσής του – δεν συμπεριλήφθηκε ούτε αναγνωρίστηκε στον νέο ορισμό.Η εκχώρηση αντικειμένων σε κάποτε αποικισμένα και τώρα ανεξάρτητα έθνη συμβαίνει σε όλο τον κόσμο, αλλά δεν έχει αναγνωριστεί επαρκώς από το ICOM.
«Καθόμαστε εδώ και συζητάμε τι πρέπει να είναι και τι μπορεί να είναι ένα μουσείο, αλλά η ζωή, ο κόσμος και οι δυνάμεις του ακτιβισμού έχουν θέσει σε κίνηση ένα νέο μουσείο. Αυτό το νέο μουσείο υπάρχει εκεί έξω», είπε. «Είτε το ορίζουμε είτε δεν το ορίζουμε, είναι ήδη σε κίνηση. Κυρίες και κύριοι, θα συμβεί. Είναι το μέλλον του κλάδου μας».
Μάλιστα, ανέφερε τα πρόσφατα παραδείγματα αποκατάστασης του Βρετανικού Μουσείου στο Ηνωμένο Βασίλειο, το φόρουμ Humboldt στη Γερμανία και το Ίδρυμα Smithsonian στις ΗΠΑ. «Ελπίζω ότι κάποια στιγμή ο ορισμός του μουσείου να μπορεί να είναι μπροστά από τις διαδικασίες αποπροσχώρησης που λαμβάνουν χώρα στον κόσμο. Δεν σκεφτόμαστε αρκετά τις κοινότητες στις οποίες πρόκειται να επιστραφούν αυτά τα πολύτιμα έργα. Πρέπει να τους επανεντάξουν στη ζωντανή κουλτούρα τους, και αυτό είναι πολύ πιο δύσκολο από το να αποσυνδεθούν. Θα πρέπει να το αναγνωρίσουμε αυτό».
Η ανάπτυξη ενός νέου ορισμού είναι αποτέλεσμα του μεγαλύτερου έργου προσέγγισης στην ιστορία του οργανισμού. Οι εκπρόσωποι των μουσείων από 126 από τις Εθνικές Επιτροπές του ICOM– που περιλαμβάνουν τα περισσότερα από 50.000 μέλη του οργανισμού, είχαν συνομιλήσει με την επιτροπή Icom Define μέσα σε 18 μήνες και σε τέσσερις διαφορετικούς γύρους διαβουλεύσεων. Αναλυτικότερα, ζητήθηκε εκτενής διαβούλευση με μουσεία σε όλη την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και τον Ασιατικό Ειρηνικό.
Λεπτομέρειες αναφορικά με τον τρόπο που θα χρησιμοποιηθεί ουσιαστικά ο ορισμός, δεν έχουν δοθεί. Αναμένεται να εκλεγεί νέος πρόεδρος και εκτελεστικό συμβούλιο κατά την επικείμενη Τακτική Γενική Συνέλευση του ICOM, όπου θα συνεδριάσουν «σε εύθετο χρόνο για να καθορίσουν τα επόμενα βήματα για την εφαρμογή και την υιοθέτηση του νέου ορισμού».
