Συλλογή Στέρν στο Κυκλαδικής Τέχνης: Εκθέματα χωρίς ταμπελάκια και ταυτότητα

Η έκθεση «Γυρισμός, Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής» είναι διαφορετική απ’ όσες αρχαιολογικές έχουμε δει έως σήμερα, καθώς για τα δεκαπέντε εκθέματα της πρωτοκυκλαδικής περιόδου δεν γνωρίζουμε τον ακριβή τόπο προέλευσή τους, τη χρονολογία, τη χρήση τους, τη σημασία και τον συμβολισμό, την αυθεντικότητά τους.

Κοινό χαρακτηριστικό των δέκα μαρμάρινων ειδωλίων και των πέντε αγγείων (που καλύπτουν το χρονολογικό φάσμα 5300-2400/2300 π.Χ.) ότι διακινήθηκαν στο εμπόριο αρχαιοτήτων, πιθανόν παράνομα, και δεν διαθέτουν αρχαιολογικό συγκείμενο καθώς δεν είναι ευρήματα επιστημονικών αρχαιολογικών ανασκαφών, αλλά λαθρανασκαφών. Ετσι χάνουν την ταυτότητά τους ως μάρτυρες του παρελθόντος και διατηρούν εκείνη των έργων τέχνης.

Ισως γι’ αυτό τα 15 αρχαία αντικείμενα, τα πρώτα από τα 161 της συλλογής Στερν, παρουσιάζονται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε ένα περιβάλλον που θυμίζει περισσότερο αποστειρωμένη αίθουσα όπου κυριαρχεί το λευκό στις προθήκες τους, στον χώρο και στις πελώριες κουρτίνες.

Το καθένα μένει μόνο του κλεισμένο στην προθήκη του. Ξεκομμένο από τα υπόλοιπα. Το μόνο που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι έχουν κοινό τόπο καταγωγής τις μικρές εκτάσεις γης των νησιών στις Κυκλάδες. Εκεί όπου έχει διαπραχθεί η μεγαλύτερη αρχαιολογική λεηλασία διεθνώς. Ούτε αν όλα είναι αυθεντικά γνωρίζουμε. Στις προθήκες δεν υπάρχουν τα ταμπελάκια με τις πληροφορίες, αλλά θα δίνεται στους επισκέπτες δίγλωσσο φυλλάδιο με επεξηγήσεις. Θαυμάσια, ορισμένα μοναδικά, αποσπούν τον θαυμασμό του επισκέπτη.

Την Τρίτη πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης η ξενάγηση, από τον επιμελητή δρα Γιάννη Φάππα, στην έκθεση που εγκαινιάστηκε την περασμένη εβδομάδα παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, προκαλώντας αντιδράσεις. Οπως και η Συμφωνία που έφερε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και κυρώθηκε με νόμο στη Βουλή μόνο με την κυβερνητική πλειοψηφία. Η υπουργός Πολιτισμού παρευρέθηκε πάντως στην ξενάγηση και απάντησε σε δημοσιογραφικές ερωτήσεις σχετικά με τα εξής:

● Πού θα εκτεθούν τελικά οι 161 αρχαιότητες της Συλλογής Στερν όταν επαναπατριστούν μετά από 25+25 χρόνια παραμονής στο ΜΕΤ της Νέας Υόρκης.

«Εκεί που θα αποφασίσει το ΥΠΠΟ μετά από γνωμοδότηση του ΚΑΣ. Αυτό λέει ο νόμος. Επειδή στη Νάξο, πολύ πριν προκύψει το θέμα των συγκεκριμένων ειδωλίων, υλοποιείται και πρόκειται να γίνει το Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού, είναι πολύ πιθανόν η Νάξος να είναι ο τόπος στον οποίο θα καταλήξουν».

● Για τον τρόπο που επαναπατρίζονται τα αντικείμενα.

«Η πολιτική της Ελλάδας είναι να επαναπατρίζει πολιτιστικά αγαθά τα οποία της ανήκουν και βρίσκονται εκτός συνόρων. Ο κάθε επαναπατρισμός έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και αντιμετωπίζεται ξεχωριστά. Δεν υπάρχει ένας κανόνας που να αφορά όλους τους επαναπατρισμούς. Προφανώς υπάρχει ένα θεσμικό πλαίσιο που ακολουθείται. Το βασικό κριτήριο είναι να εξετάσει κανείς ποια είναι τα στοιχεία που διαθέτει η ελληνική πολιτεία, εν προκειμένω το ΥΠΠΟ και η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης των Πολιτιστικών Αγαθών, για να δει ποια τακτική θα ακολουθήσει. Η συνήθης πρακτική, η οποία ακολουθείται χρόνια τώρα, είναι η εξωδικαστική διαδικασία. Διότι η δικαστική διαδικασία είναι πολύ επίπονη ιστορία, η οποία απαιτεί πολύ ισχυρή τεκμηρίωση που στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν διαθέτουμε. Οχι μόνο εμείς, αλλά και τα άλλα κράτη, δεν είναι δική μας πρωτοτυπία…».

● Για το αντικείμενο αρ. 138 του καταλόγου που ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων έχει καταγγείλει ότι προέρχεται από τη λαθρανασκαφή στην Κέρο.

«Κυρίως είναι οι Σύλλογοι Ελλήνων Αρχαιολόγων και Εκτάκτων Αρχαιολόγων που μιλούν για ειδώλια τα οποία προέρχονται από την Κέρο και το βασίζουν στο επιστημονικό πόνημα της κ. Σωτηρακοπούλου, η οποία έχει ασχοληθεί πολύ συστηματικά με το θέμα. Θέλω να πω ότι το ίδιο το βιβλίο, εάν το διαβάσει κανείς προσεκτικά, λέει ακριβώς το αντίθετο».

● Για την αυθεντικότητα των αντικειμένων.

«Πάγια αρχή όταν επαναπατρίζονται έργα τέχνης δεν είναι να εξετάζεται η οποιαδήποτε αυθεντικότητα πριν. Δεν ερευνάται η γνησιότητα. Πώς καταλήγει κανείς για το αν ένα αντικείμενο είναι αυθεντικό ή όχι μπορεί να αποτελεί αντικείμενο πολυετών ερευνών… Οταν τον περασμένο Φεβρουάριο επαναπατρίστηκαν τα 47 έργα τέχνης τα οποία απεδόθησαν στην Ελλάδα από τη συλλογή Στάινχαρτ, υπήρχαν κυκλαδικά. Ουδείς ασχολήθηκε αν είναι αυθεντικά».

● Μετά την ταυτοποίηση του κ. Τσιρογιάννη για το ειδώλιο αρ. 29, το οποίο βρέθηκε στη λίστα του αρχαιοκάπηλου Μπεκίνα, η υπουργός ή η αρμόδια Διεύθυνση επικοινώνησε με τις ιταλικές αρχές;

«Δεν υπάρχει κανένα ειδώλιο για το οποίο έκανε λόγο ο κ. Τσιρογιάννης. Είπε ότι στα αρχεία τα οποία διαθέτει υπάρχει μια μαυρόασπρη επαγγελματική φωτογραφία η οποία δείχνει το ειδώλιο σε δική του βάση, ανάμεσα σε άλλες αρχαιότητες… Με τη συγκεκριμένη λοιπόν φωτογραφία δεν μπορεί κανείς να πιστοποιήσει ότι το ειδώλιο βρέθηκε στην κατοχή του Μπεκίνα… Το ΥΠΠΟ επικοινωνεί συνεχώς με τις ιταλικές αρχές».

● Ο διεθνούς φήμης Βρετανός αρχαιολόγος Κόλιν Ρένφριου (Colin Renfrew), ο οποίος έχει πραγματοποιήσει ανασκαφές στην Κέρο που δέχτηκε εκτεταμένη λεηλασία λαθρανασκαφέων τις περασμένες δεκαετίες, έχει δηλώσει ότι «όλοι οι συλλέκτες (σ.σ. κυκλαδικών αρχαιοτήτων που διακινήθηκαν παράνομα) ονειρεύονται να δουν τις συλλογές τους σε μουσεία, γι’ αυτό τα μουσεία δεν πρέπει να δέχονται δώρα λαθρανασκαφών».

Η υπουργός σχολίασε: «Εδώ δεν δέχτηκε κανείς δώρο. Είναι μια συμφωνία κατά τον πιο επίσημο τρόπο. Ο,τι λέει ο κ. Ρένφριου, που τον ξέρω χρόνια και έχω την τιμή να με τιμά με τη φιλία του, το λέμε όλοι οι αρχαιολόγοι. Οτι ένα εύρημα έξω από τα συμφραζόμενά του αντιμετωπίζεται ως απλό έργο τέχνης και όχι ως ιστορική μαρτυρία. Από κει και πέρα όμως δυστυχώς είναι γεγονός ότι ευρήματα από λαθρανασκαφές κυκλοφορούν σε όλο τον κόσμο. Ε, ό,τι ανήκει στην Ελλάδα έστω και από αυτά η πολιτική μας είναι να επιστρέψει στην Ελλάδα».

● Για τις διωκτικές αρχές και την Εισαγγελία της Ν.Υ.

«Γίνεται πολύς λόγος και για την Εισαγγελία της Νέας Υόρκης με την οποία το ΥΠΠΟ έχει εξαιρετικές σχέσεις. Ποιος λέει ότι η Συμφωνία αποστερεί από τον συγκεκριμένο εισαγγελέα να μην κάνει αυτό που πρέπει να κάνει. Αν ο εισαγγελέας κρίνει ότι πρέπει να κάνει κάτι, θα το κάνει».

● Για την απόφαση, μέσω της Συμφωνίας, οι 15 κυκλαδικές αρχαιότητες, όπως και οι άλλες που θα ακολουθήσουν μετά από χρόνια, να εκτεθούν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και όχι σε ένα δημόσιο όπως το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ηταν επιθυμία του κ. Στερν;

«Το Κυκλαδικό Μουσείο ήταν ο φορέας που ίδρυσε το Ινστιτούτο του Ντελαγουέρ, καθώς δεν μπορούσε να ιδρυθεί από δημόσιο φορέα, ούτε από το ΥΠΠΟ. Χρειαζόμαστε λοιπόν έναν ιδιωτικό φορέα ο οποίος να είναι αξιόπιστος και να εποπτεύεται από το ΥΠΠΟ και αυτός είναι το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Για να μην ξεχνάμε -γιατί στην Ελλάδα είναι βραχεία η μνήμη- εάν ο Θησαυρός της Κέρου έχει επαναπατριστεί οφείλεται στην Ντόλυ Γουλανδρή, η οποία έδωσε παρα πολύ μεγάλα κεφάλαια από τη δεκαετία του ’90 έως το τελευταίο το 2003. Αλλιώς δεν θα είχε επαναπατριστεί. Νομίζω ότι οφείλουμε και μερικά πράγματα».

Πηγη – efsyn