Ο homo oeconomicus σε κρίση

Μιλώντας για την περίπτωση της Ελλάδας η γνωστή συγγραφέας και ακτιβίστρια Naomi Klein *, κάνει λόγο για ένα «άδειασμα», ένα «ξεκοίλιασμα» της δημοκρατίας εκ των έσω από τα περιεχόμενά της, από το νόημά της. Ένα ξεκοίλιασμα απαραίτητο για την απρόσκοπτη εξάπλωση της σημερινής παγκόσμιας οικονομίας-καζίνο. Πώς όμως έφτασε, ακόμα και αυτή η μετριοπαθής – εν συγκρίσει με την άμεση δημοκρατία – αντιπροσωπευτική δημοκρατία να αποτελεί παραφωνία, απειλή, κίνδυνο; Και γιατί; Για την σύγχρονη κερδοκρατούμενη παγκόσμια οικονομία η δημοκρατία εξελίχθηκε σε αναγκαίο κακό, μια συνιστώσα του δυτικού πολιτισμού, με την οποία έπρεπε, αναγκαστικά και κακήν κακώς, να τα βγάλει πέρα με τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Γνωστά αυτά, θα πει κανείς, τα είπαν κι άλλοι πριν την Καναδή συγγραφέα, για την εγγενή ασυμβατότητα κερδοκρατούμενης οικονομίας και δημοκρατίας, αλλά και για την «ανάγκη» που σήμερα διαφαίνεται να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες της πρώτης από ανεξέλεγκτες μεταβλητές, όπως η κοινοβουλευτική δημοκρατία και οι λαοί που τη χρησιμοποιούν ως μέσο διακυβέρνησης και πολιτικής διαβούλευσης.

Γιατί, όμως, αυτοί ακριβώς οι λαοί που ζουν κάτω από τον αστερισμό αυτής της οικονομοκρατούμενης δυστοπίας και της τραγικής αυτής ανάγκης αποδυνάμωσης της δημοκρατίας, παραμένουν απαθείς μπροστά σε αυτό το θέαμα; Γιατί δεν είδαμε στη Δύση όσα είδαμε και εξακολουθούμε να βλέπουμε στην Αίγυπτο, την Τυνησία, τη Λιβύη, την Αλγερία, τη Συρία; Λαοί βαθιά βυθισμένοι στη θεοκρατία, ασφυκτικά προσδεμένοι σε παραδόσεις, που δε γνώρισαν ποτέ αυτό που λέμε δημοκρατία, ακόμα και στις αστειότερες μορφές της, ακόμα και στην οικογενειοκρατική οπερέτα που γνωρίσαμε στην Ελλάδα, παρ’ όλα αυτά ξεσηκώθηκαν, γέμισαν πλατείες. Όχι για να φωτογραφίσουν με τα κινητά τους τα highlights μιας «επαναστατικής φιέστας» – με αυτόν τον χαρακτηρισμό είχε αναφερθεί ο Μεξικανός ποιητής Octavio Paz στον γαλλικό Μάη του ’68, που για την εποχή μας αποτελεί καλώς ή κακώς αυθεντική επαναστατική στιγμή και όχι «θέαμα» ή «φιέστα της επανάστασης» όπως θα έλεγε ο Paz – και να τα ανεβάσουν αργότερα στα social media, αλλά για να διατυπώσουν σαφή αιτήματα και φλέγοντα ερωτήματα. Για να τα υποστηρίξουν και να τα πληρώσουν ακόμα και με τις ίδιες τις ζωές τους. Γιατί, εν αντιθέσει, οι Έλληνες δεν αντέδρασαν στο ξεκοίλιασμα της δημοκρατίας τους;

Γιατί δέχτηκαν, όπως θα έλεγε η Klein, να παραδώσουν σαν φοβισμένα, ανεύθυνα και ευθυνόφοβα παιδιά τα κλειδιά του αυτοκινήτου σε κάποιους άλλους, τους «μεγάλους» που ξέρουν καλύτερα; Μήπως γιατί βρίσκονται και οι ίδιοι μέσα στη φούσκα αυτή που λέγεται «οικονομία»; Μήπως επειδή έχουν μετατραπεί σε έναν homo oeconomicus, έναν homo computans διαποτισμένο από νοοτροπίες, προτεραιότητες, κίνητρα καθαρά και αποκλειστικά οικονομικά, σε κάθε πτυχή της επαγγελματικής και κοινωνικής ζωής τους; Αν δεν βγουν, οι σημερινοί Έλληνες, από την επικράτεια της «οικονομίας» για να ξαναμπούν στην επικράτεια της δημοκρατίας, ανακτώντας το χαμένο της έδαφος, δύσκολα θα βρεθεί ένας άλλος δρόμος, μια διέξοδος ανεξάρτητη από μνημόνια, τρόικες, «κακούς» και «καλούς» Ευρωπαίους εταίρους.

* Η συνέντευξη στην οποία η Naomi Klein μιλά για την Ελλάδα: