Γιατί η Ελλάδα παραμένει μια αγεωγράφητη χώρα;

«Στην Ελλάδα θυμόμαστε τον σχεδιασμό μόνον όταν ανακύπτουν τραγικές δυσλειτουργίες, όπως στις πλημμύρες και τις πυρκαγιές», λέει η αρχιτέκτων, πολεοδόμος και γεωγράφος, καθηγήτρια Λίλα Λεοντίδου, μιλώντας για το έλλειμμα γεωγραφικής παιδείας στην Ελλάδα.

Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η συγγραφέας του βιβλίου «Αγεωγράφητος Χώρα», εξηγεί πως δεν υπάρχει συνειδητότητα γύρω από τη σχέση κοινωνίας και χώρου (Γεωγραφία), ούτε υποστηρίζεται ο σχεδιασμός, ενώ αντίστροφα «η έλλειψη ενδιαφέροντος για σχεδιασμό στην Ελλάδα χαντακώνει και την έφεση στη γεωγραφική γνώση».

«Η χώρα που εγκαθίδρυσε και κατονόμασε τη Γεωγραφία πριν δυόμισι αιώνες, η Ελλάδα μας, ήταν αγεωγράφητη», παρατηρεί, διευκρινίζοντας ότι «το πρώτο ελληνικό πανεπιστημιακό τμήμα Γεωγραφίας ιδρύθηκε μόλις στα τέλη του περασμένου αιώνα στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου από μια χούφτα επιστημόνων».

Εκτιμά, δε, πως παρά την κρίσιμη μάζα των ανθρώπων, που σήμερα στα Πανεπιστήμια προσπαθούν να ανακουφίσουν την «αγεωγράφητο χώρα» και να τη θεραπεύσουν κάποια στιγμή «δεν θα πάψουμε να είμαστε αγεωγράφητοι», εάν δεν υπάρξει «ευρύτερη συνειδητοποίηση των ανισοτήτων και των αδικιών στον χώρο από ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας και όχι μόνο από τους αποφοίτους μας».

Η κ. Λεοντίδου είναι σήμερα επισκέπτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, ενώ έχει διαδοχικά εκλεγεί καθηγήτρια στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το ΕΜΠ και το ΑΠΘ. Ήταν προσκεκλημένη ομιλήτρια στο Διεθνές Διεπιστημονικό Συνέδριο του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΑΠΘ «Πόλη υπό κατασκευή: σχέδια διαδικασίες και πρακτικές για τον χώρο της Θεσσαλονίκης» και μίλησε για τις «Τομές στο χώρο της Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της χαμένης ακτινοβολίας των πόλεων της Ανατολικής Μεσογείου».

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης της καθ. Λίλας Λεοντίδου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στη Σμαρώ Αβραμίδου:

Ερώτηση.: Η «Αγεωγράφητος χώρα» εκδόθηκε το 2005, όταν στον απόηχο της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων, οι Έλληνες πίστευαν ότι η Ελλάδα ήταν ισχυρή έως …παντοδύναμη και κατά γενική ομολογία η πλειοψηφία των πολιτών ζούσαν πάνω από τις πραγματικές οικονομικές τους δυνατότητες. Ήταν κι αυτό ένα αποτέλεσμα της άγνοιας για τη γεωγραφία της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και των γεωπολιτικών συμφραζομένων; Οδηγηθήκαμε -έστω βίαια- σε μια ωριμότητα και στην επίγνωση της ανάγκης να μελετούμε τους χάρτες των τόπων, των πόλεων, των πολιτισμών, των οικονομιών, των κοινωνιών;

Απάντηση: Θίγετε πολύ ενδιαφέροντα θέματα και θα σας απαντήσω αφού πρώτα σας πω, ότι έγραφα το βιβλίο μου πολύ πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες και ας εκδόθηκε το 2005. Το βασικό έναυσμα ήταν ότι είχαμε μόλις ιδρύσει το πρώτο ελληνικό πανεπιστημιακό Τμήμα Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Η χώρα που εγκαθίδρυσε και κατονόμασε τη Γεωγραφία πριν δυόμισι αιώνες, η Ελλάδα μας, ήταν αγεωγράφητη! Δεν είχε ποτέ εισαγάγει πανεπιστημιακή γεωγραφική εκπαίδευση! Όταν λοιπόν κερδίσαμε τους Ολυμπιακούς Αγώνες, οι φοιτητές μας συνειδητοποιούσαν τους τρόπους που λειτουργεί η παγκοσμιοποίηση στον αστικό χώρο, κατανοούσαν τι σημαίνει «επιχειρηματική πόλη», έβλεπαν μπροστά τους τη διαφορά σχεδιασμού και design και τις ανισότητες που προκύπτουν ή βαθαίνουν. Αλλά όχι και ο υπόλοιπος ελλαδικός πληθυσμός. Άλλο σχεδιασμός για κοινωνική δικαιοσύνη, και άλλο αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις από τον Calatrava. Ο θαυμασμός για όλα αυτά ήταν αποτέλεσμα της έλλειψης γεωγραφικής παιδείας, τόσο πολύ όσο και αυτό που επισημαίνετε, η ψευδαίσθηση μιας ισχυρής και πλούσιας Ελλάδας. Την ψευδαίσθηση την συντηρούσαν τα ΜΜΕ και όλο το οικοδόμημα κράτους- επιχειρηματιών- αρχιτεκτόνων, που κατασκεύαζαν μεγαλόστομα έργα και δαπανούσαν τεράστια ποσά. Η κρίση μας προσγείωσε απότομα και συλλογικά!

Ερ.: Θα μπορούσε να ήταν ένα μάθημα που θα διδάσκατε «η Γεωγραφία των κρίσεων»; Τι πρέπει να αλλάξουμε, ώστε να μετατρέψουμε την κρίση σε ευκαιρία και να μην είμαστε πια αγεωγράφητοι;

Απ.: Η Γεωγραφία των κρίσεων, της ανισομερούς ανάπτυξης Βορρά/Νότου στον κόσμο -τώρα όμως και στην ΕΕ- η συσσώρευση στους τόπους των πλουσίων σε βάρος των φτωχών χωρών και περιφερειών, δεν είναι ειδικό μάθημα, αλλά είναι η ουσία όλων των μαθημάτων Γεωγραφίας! Τώρα, την εποχή της κρίσης, στην Ελλάδα λειτούργησαν όλη αυτή τη δεκαετία δειλά-δειλά λαϊκές πρωτοβουλίες, που κάνουν την κρίση ευκαιρία: start-ups, ψηφιακές καινοτομίες, κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία.

Αγεωγράφητοι όμως δεν θα πάψουμε να είμαστε λόγω αυτών, δυστυχώς Χρειάζεται ευρύτερη συνειδητοποίηση των ανισοτήτων και των αδικιών στον χώρο από ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας και όχι μόνο από τους αποφοίτους μας. Σε τελευταία ανάλυση πάντως, και το Τμήμα Γεωγραφίας και τα Τμήματα Χωροταξίας και Αρχιτεκτονικής στη Θεσσαλονίκη, στον Βόλο, και αλλού δημιουργούν σιγά-σιγά την κρίσιμη μάζα των ανθρώπων που θα ανακουφίσουν ή και θα θεραπεύσουν κάποια στιγμή την «αγεωγράφητο χώρα».

Ερ.: Η ασχήμια των πόλεων σχετίζεται με την άγνοια της γεωγραφίας;

Απ.: Ίσως η ασχήμια, αλλά ιδίως τα προβλήματα των πόλεων! Η Γεωγραφία, ερευνώντας τη σχέση ανθρώπου και χώρου, εμψυχώνει τους κατοίκους της πόλης να την κατοικήσουν συνειδητά και να προστατεύουν το περιβάλλον της, χωρίς τις ασχήμιες! Χωρίς τα σκουπίδια και τις μουτζούρες και τα υποβαθμισμένα κτίρια. Θα έλεγα, ότι τους ωθεί να σχετιστούν με τον χώρο και να τον αγαπήσουν. Ιδίως όμως προβάλλει την ανάγκη σχεδιασμού, ο οποίος θα γίνει από δημόσιους φορείς -κράτος, αυτοδιοίκηση- σε μια κοινωνία που τον υποβοηθά γιατί συνειδητοποιεί την χρησιμότητα και αναγκαιότητά του. Στην Ελλάδα θυμόμαστε το σχεδιασμό μόνο όταν ανακύπτουν τραγικές δυσλειτουργίες, όπως στις πλημμύρες και τις πυρκαγιές.

Δεν υπάρχει συνειδητότητα γύρω από τη σχέση κοινωνίας και χώρου –Γεωγραφία, ούτε υποστηρίζεται ο σχεδιασμός. Στο βιβλίο μου μάλιστα ισχυρίστηκα και το αντίστροφο, ότι η έλλειψη ενδιαφέροντος για σχεδιασμό στην Ελλάδα χαντακώνει και την έφεση στη γεωγραφική γνώση: όπως και ο έλεγχος από ξένα κέντρα των γεωπολιτικών προοπτικών μας, υπονομεύει τη γεωγραφική γνώση σε ελλαδικό επίπεδο! Δεν χρειάζεται να γνωρίζουμε τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες μας, μαθαίνοντας Γεωγραφία! Αυτή η επιστήμη άλλωστε αναπτυσσόταν πάντα σε αποικιοκρατικές χώρες, δυνατές στην παγκόσμια σκακιέρα, ενώ η Ελλάδα και άλλες ημι-περιφερειακές χώρες έμεναν αγεωγράφητες.

Βλέπετε, το θέμα είναι πολύ πιο νευραλγικό από την ομορφιά ή την ασχήμια των πόλεων. Ενώ η λέξη Γεωγραφία είναι ελληνική σε παγκόσμια κλίμακα (Geography, Geographie, κλπ), δυστυχώς το πρώτο ελληνικό πανεπιστημιακό τμήμα Γεωγραφίας ιδρύθηκε μόλις στα τέλη του περασμένου αιώνα στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου από μια χούφτα επιστημόνων, από την ομάδα μας.

Ερ.: Πώς μπορεί η Μεσόγειος με τα σημερινά χαρακτηριστικά της κινητικότητας και των προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών να θεωρηθεί είτε γέφυρα πολιτισμών, είτε σύνορο μεταξύ ηπείρων;

Απ:Οι προσφυγικές ροές δυστυχώς υπογραμμίζουν το ρόλο της Μεσογείου ως συνόρου. Ακόμα και εκεί που χώρες σαν την Ελλάδα γεφυρώνουν πολιτισμούς επιτρέποντας την επικοινωνία του Νότου με το Βορρά, δεχόμενες τους πρόσφυγες, οι βόρειες χώρες απομονώνουν την Ελλάδα και γενικά τον ευρωπαϊκό Νότο με τείχη.

Ερ.: Πώς διαφοροποιείται μέσα από αυτήν την κινητικότητα ο αστικός κοινωνιολογικός και πολιτιστικός χάρτης των σύγχρονων πόλεων;

Απ.:Διαφοροποιείται με νέους κοινωνικούς διαχωρισμούς ντόπιων/προσφύγων στις γειτονιές, με γκρίζες ζώνες, με την αστική παρακμή, και όλα όσα γνωρίζουμε για τα προβλήματα στις πόλεις μας.

Ερ.: Η Θεσσαλονίκη είναι σήμερα μία πόλη υπό κατασκευή; Η χωρική της εμβέλεια θα καθοριστεί μονάχα από την ολοκλήρωση των υποδομών της;

Απ.:Οι υποδομές παίζουν σοβαρό αλλά όχι μοναδικό ρόλο. Οι πρωτοβουλίες των κατοίκων της προέχουν –και με αυτή την έννοια η πόλη είναι υπό κατασκευή: βλέπω αρκετό δυναμισμό αλήθεια! Βλέπω start-ups, ψηφιακές καινοτομίες, κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχει ελπίδα.

Ερ.: Η Θεσσαλονίκη κυριάρχησε, καταστράφηκε, ανασχεδιάστηκε και ξαναδημιουργήθηκε. Τι πήγε στραβά στη διαδικασία αυτή, που να δικαιολογεί σήμερα μία γκρίνια και δυσφορία για το αθηνοκεντρικό κράτος;

Απ.:Αν και όσα συνέβησαν δεν μπορούν να ειπωθούν με δυο κουβέντες, αλλά με μια μακροσκελή ιστορική ανάλυση, η αθηνοκεντρικότητα δεν είναι κάτι νέο. Έτσι ήταν η Ελλάδα από το 1834, που δεν υπήρχε καν Θεσσαλονίκη στην επικράτειά της. Αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα καθεαυτό, ειδικά τώρα πλέον που η Αθήνα έχει πληγεί άγρια από την κρίση.

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ ΜΠΕ