25 Τσιγγάνικα παραμύθια από τον οικισμό των Σοφάδων

«Μια φορά και έναν καιρό ήταν και δεν ήταν…» Κάπως έτσι ξεκινούν σχεδόν όλα τα Τσιγγάνικα παραμύθια.

 Σε κάθε γωνιά της Ελλάδος, σε κάθε οικισμό, κυρίως οι γηραιότεροι κάτοικοι με την σοφία και την εμπειρία που τους διακατέχει διηγούνται ιστορίες, μύθους , θρύλους, κάποιους από τους οποίους είχαν ακούσει από τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους και διασώζονται εδώ και εκατοντάδες χρόνια.

Επηρεασμένα από τον τρόπο ζωής στην ύπαιθρο διατηρούν την απλότητά τους και συνάμα περιγράφουν ήθη, έθιμα, δοξασίες και παραδόσεις.

 Τα στοιχεία της φύσης, τα καιρικά φαινόμενα, ο τρόπος ζωής των Ρομά συνθέτουν ιστορίες για βασιλιάδες, βασίλισσες, φτωχούς, πλούσιους, νεράιδες, μάγους, καλούς και κακούς διανθισμένα με πολλά στοιχεία από δυτικοευρωπαϊκά παραμύθια και από πολιτισμούς που πέρασαν οι Ρομά ανά τους αιώνες. Δεν λείπουν ιστορίες λιγότερο η περισσότερο γνώριμες που παραπέμπουν σε κλασικά αφηγήματα.

Τα παραμύθια αποτελούσαν κάποτε ολόκληρη ιεροτελεστία για την φυλή των Ρομά η οποία λόγω των διώξεων, του πολέμου αλλά και γιατί το απαιτούσε η δουλειά μετακινούνταν σε όλα τα πλάτη και μήκη της Ευρώπης και των Βαλκανίων. 

Εκεί, αφού θα είχαν εγκατασταθεί και αποφασίσει πόσες μέρες θα δουλέψουν και πόσο θα μείνουν, το βράδυ μετά την δουλειά η μόνη χαρά και παρηγοριά ήταν οι ιστορίες, η μουσική και τα παραμύθια. Έτσι λοιπόν θα ανάβανε μια μεγάλη φωτιά και γύρω από αυτήν θα ξεκινούσε πολλές φορές ένα αυτοσχέδιο αυθόρμητο γλέντι και κάποιες άλλες ένας μεγαλύτερος, ο παππούς, η γιαγιά, θα έλεγαν ένα παραμύθι. 

Τα παραμύθια ήταν ένας καλός και εύκολος τρόπος να κρατούν οι τσιγγάνοι την οικογένεια και τη φυλή συγκροτημένη και ενωμένη. Με αφορμή τα παραμύθια συζητούσαν όλα τους τα προβλήματα και τα θέματα που τους απασχολούσαν. Τα παραμύθια ήταν όλα προφορικά, μεταδόθηκαν και διασώθηκαν από στόμα σε στόμα. Υπάρχουν δεκάδες από αυτά που γνωρίζουμε και άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου και άλλα τόσα που έχουν χαθεί γιατί ποτέ δεν καταγράφηκαν.

Ο σπουδαιότερος μελετητής των τσιγγάνικων παραμυθιών, ο Τάκης Γιαννακόπουλος, κατέγραψε, ανέλυσε και διέσωσε πολλά από αυτά τα οποία έχει εκδώσει σε δύο ανθολογίες με τον τίτλο «Τσιγγάνικα παραμύθια». Στις ημέρες μας έχουν γίνει προσπάθειες καταγραφής παραμυθιών όπως το βιβλίο “Παραμύθια των Ρομά ε πουρανέ μπροσά” των Ριτα Σπανούλη – Γιώργου Λεπενιώτη από τις εκδόσεις Νησίδες. 

 Το 2017 ο κοινωνικός λειτουργός Παναγιώτης Χαρίτος ιδρυτής της οργάνωσης Ρομά χωρίς σύνορα συντόνισε την προσπάθεια καταγραφής 10 τσιγγάνικων παραμυθιών απ’ τον οικισμό των Σοφάδων μια εκδοσή της Βουλής των Ελλήνων με τίτλο “Απο το στόμα στο χαρτί” που παρουσιάστηκε, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ρομά, στην Αίθουσα της Γερουσίας της Βουλής, παρουσία του Προέδρου της Βουλής, Υπουργών και βουλευτών, δημιουργών του βιβλίου, (συγγραφέων και εικονογράφων) καθώς και νέων Ρομά απ’ όλη την Ελλάδα. 

Παιδιά διάβασαν ιστορίες του βιβλίου στα ελληνικά και στα ρομανί. Σήμερα 5 χρόνια μετά ο Παναγιώτης Χαρίτος συνεχίζει την έρευνά του παρουσιάζοντας μας το βιβλίο “Η ζωή και τα βιώματα των Ρομά μέσα από τα τσιγγάνικα παραμυθία”, ένα νέο βιβλίο με 25 νέα παραμύθια του οικισμού των Σοφάδων στον οποίον έζησε και μεγάλωσε. 

Τα παραμύθια συνοδεύουν υπέροχα σκίτσα μιας και εικονογραφήθηκαν από τους Ελένη Παπαθανασίου και Μαρία Αλεξανδρή κάνοντας τις ιστορίες ακόμα πιο αναπαραστατικές. Στη καταγραφή εργάστηκαν Διαμεσολαβητές Ρομα,ο Αχιλλέας Σαλής, o Ευθίμιος Σαλίνης και ο Παναγιώτης Χαρίτος. Στο τέλος κάθε ιστορίας ακολουθεί ανάλυση της Πολυξένης Μαλάμου. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την στήριξη του Υπουργείου πολιτισμού και αθλητισμού – Τμήμα Γραμμάτων και Βιβλίου και υλοποιήθηκε από την ΑΜΚΕ “Ρομά χωρίς σύνορα”.

Τα τσιγγάνικα παραμυθία στη ρομανι μεταφράζονται μασάλι και τελειώνουν με τη φράση “εκεί ήμουνα εδώ ήρθα” σε διάφορες παραλλαγές. Μελετώντας τα κανείς βρίσκει χρήσιμες πληροφορίες για την παράδοση των ρομά αλλά και πολλά στοιχεία από τον τρόπο ζωής της ελληνικής επαρχίας με κάποια χαρακτηριστικά της που επιβιώνουν μέχρι και σήμερα. 

 Κάθε νέα προσπάθεια για τη διάσωση προφορικών παραμυθιών είναι η διάσωση ενός ίχνους της ιστορίας και λαογραφίας της Ελλάδος που κινδυνεύει να χαθεί, γ αυτό μια οργανωμένη έρευνά και καταγραφή τους σε κάθε σημείο της χώρας είναι σημαντική και απαραίτητη.

“Η ζωή και τα βιώματα των Ρομά μέσα από τα τσιγγάνικα παραμυθία”

Εκδόσεις – Εκτυπώσεις FAOS – GRAPHIC ART – Ηλίας Καρκαλέτσος

Πληροφορίες και παραγγελίες στο τηλ: 6942010358