Ανάμεσα στη Μίλητο και την Έφεσο

Ένα πρόγραμμα που περιλαμβάνει μια σειρά σεμιναρίων με θέμα τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους με τίτλο “Παρουσιάσεις της Ελληνικής Φιλοσοφίας στις δημοτικές βιβλιοθήκες” έκλεισε τον πρώτο του κύκλο στα τέλος του Ιουνίου που μας πέρασε και είχε ως θέμα τους προσωκρατικούς φιλοσόφους (7ος- 5ος αιώνας προ Χριστού). Ο δεύτερος θα χωρίζεται σε δύο μέρη, θα έχει χρονική διάρκεια δύο μηνών (ή λίγο περισσότερο), και το πρώτο μισό τμήμα του αφορά την Πλατωνική/Σωκρατική εποχή στη φιλοσοφία (τέλη 5ου-μέσα 4ου αιώνα προ Χριστού), ενώ το δεύτερο τμήμα θα περιέχει συνδέσεις των δυτικών φιλοσόφων με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, καθώς επίσης και αναφορές σε λογοτέχνες με συναφή θέματα στο έργο τους.

Ο διοργανωτής του προγράμματος, Κυριάκος Χαλκόπουλος σπούδασε στην Αγγλία και είναι πτυχιούχος της φιλοσοφικής σχολής του πανεπιστημίου του Έσσεξ. Διηγήματά του έχουν δημοσιευθεί σε έντυπα λογοτεχνικά περιοδικά (Δέκατα, Ένεκεν, Ίαμβος, Εντευκτήριο, Άνευ, Αντί επιλόγου, Χίμαιρες, Σοδειά κ.α.) και σε ελληνικές εκδόσεις του εξωτερικού. Αρθρογραφεί στην εφημερίδα Μακεδονία της Θεσσαλονίκης για θέματα της ανάγνωσης.

Ανάμεσα στη Μίλητο και την Έφεσο του Κυριάκου Χαλκόπουλου

Το φυσικό όριο των δύο νοτιότερων επικρατειών του Ελληνισμού στη δυτική Μικρά Ασία της εποχής πριν την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ήταν ένα ποτάμι, που το σχήμα του ξεχώριζε από τα συνηθισμένα και είναι πλέον συνώνυμο με ένα γεωμετρικό μοτίβο.

Ο ποταμός Μαίανδρος, λίγο βόρεια της Μιλήτου, χωρίζει την Καρία από την Ιωνία, στους ιστορικούς χάρτες. Η Μίλητος θεωρείται από τον Αριστοτέλη ως η γενέτειρα της Φιλοσοφικής σκέψης, και ο πρώτος φιλόσοφος της ήταν ο Θαλής, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδος. Ακολούθησαν σύντομα, στα τέλη του 7ου αιώνα και στις αρχές του 6ου, ο μαθητής του Αναξίμανδρος, και οι δικοί του μαθητές, ο Αναξιμένης και ο Πυθαγόρας από τη Σάμο.

Η Φιλοσοφία της αρχαίας Ελλάδος μεταφέρεται στην άλλη πλευρά του ποταμού Μαιάνδρου μόνο έναν αιώνα αργότερα, με την εμφάνιση του Ηρακλείτου, που αφιέρωσε το δικό του έργο στο μεγάλο ναό της Αρτέμιδος, και μετά από την μετατόπιση του κέντρου της σκέψης στις αποικίες της Ιταλίας και την Ελέα, αλλά και τη Θράκη με τα Άβδηρα και τον Δημόκριτο, έφτασε στην Αθήνα ως αποτέλεσμα της νίκης των Ελλήνων ενάντια στους Πέρσες αλλά και της επόμενης νίκης των Αθηναίων στον ποταμό Ευρυμέδοντα που τους εξασφάλισε τη Δηλιακή τους συμπολιτεία.

Καθώς στα τέλη του πρώτου μισού του 5ου αιώνα, την περίοδο του Περικλή, η Αθήνα μετατράπηκε στο κέντρο της φιλοσοφικής σκέψης, μορφές όπως του Σωκράτη διάβασαν με προσοχή το κείμενο του Ηρακλείτου, και λέγεται πως υποστηρίχτηκε τότε πως “στα βαθιά του νερά μόνο ένας κολυμβητής από τη Δήλο θα κατόρθωνε να μην πνιγεί”.

Ο Ηράκλειτος ήταν ένας άνθρωπος κλεισμένος στον εαυτό του. Συχνά τον αντιπαραβάλλουν με το Δημόκριτο, που θεωρείται ως ο πιο ευτυχισμένος από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Οι ρήσεις του που έχουν σωθεί είναι πένθιμες, αμφίσημες, αλληγορικές. “Κανείς δε μπαίνει δύο φορές στο ίδιο ποτάμι”, διότι και το ποτάμι λόγω της ροής του αλλάζει διαρκώς, αλλά και ο άνθρωπος δεν είναι ο ίδιος όταν ξαναμπεί.

Οι ύστεροι φιλόσοφοι, πάνω από δύο χιλιετίες αργότερα, όπως ο Φρειδερίκος Νίτσε, αφιέρωσαν ένα μεγάλο μέρος του έργου τους στην εξέταση των αρχαίων Ελλήνων. Γενικότερα η παιδεία των κύριων ευρωπαϊκών κρατών ως και τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν στηριγμένη σε αντίστοιχες μελέτες και ανησυχίες. Οι παγκόσμιοι πόλεμοι, λανθασμένα, διέβρωσαν αυτή την παράδοση.

Όμως τα ίδια τα κείμενα των σημαντικών προγόνων μας παρουσιάζουν και για το σύγχρονο άνθρωπο ωφέλιμες σκέψεις και συνειρμούς. Αρκεί μονάχα να τα κοιτάξει.