Beach read: Όταν το μάρκετινγκ εφηύρε την καλοκαιρινή ανάγνωση

Από τον βομβαρδισμό των «100 + 1 βιβλία που πρέπει να βάλεις στη βαλίτσα των διακοπών» μέχρι την άποψη ότι η παραλία δεν ενδείκνυται για βουτιά σε μεγάλα λογοτεχνικά έργα, η συζήτηση περί θερινών αναγνωσμάτων φουντώνει κάθε τέτοια εποχή του χρόνου. Τι είναι όμως αυτό που καθιστά ένα μυθιστόρημα καλοκαιρινό;

Για κάποιους είναι η ενσωμάτωση της ίδιας της εποχής του καλοκαιριού και των διακοπών στην πλοκή του βιβλίου. Για άλλους, πάλι, είναι ο γρήγορος ρυθμός, η ευκολία στην ανάγνωση και ένα όχι-πολύ-βαρύ θέμα. 

Και όμως, δεν υπάρχει μια κοινή συναίνεση για το αν η καλοκαιρινή ανάγνωση είναι μια συμπαγής, ενιαία κατηγορία. «Ο όρος είναι τόσο πανταχού παρών που οι ορισμοί του αποτελούν σημείο διαμάχης», έγραψε η Μισέλ Ντιν στον Guardian, το 2016. Οι συγγραφείς δεν αγαπούν απαραίτητα την κατηγορία. Για κάθε συγγραφέα που ασπάζεται τον όρο, «υπάρχει ένας άλλος που είναι επιφυλακτικός, για ένα είδος που θεωρείται επιφανειακό και αντιμετωπίζεται συχνά με όρους έμφυλης κατηγοριοποίησης», έγραψε η Άλισον Ντάνκαν. Η Taffy Brodesser-Akner, η συγγραφέας του μυθιστορήματος “Fleishman Is in Trouble”, εξέφρασε πρόσφατα την απορία της στο Twitter, για το γεγονός ότι το βιβλίο της περιγράφεται ως “ιδανικό ανάγνωσμα για την παραλία”. «Είμαι μπερδεμένη ως προς το γιατί το γούστο μας θα άλλαζε λόγω της τοποθεσίας που διαβάσαμε το βιβλίο ή της εποχής», έγραψε.

Αν και ο όρος “beach read” (καλοκαιρινό ανάγνωσμα ή ανάγνωσμα για την παραλία) εμφανίστηκε από το μάρκετινγκ στις αρχές περίπου της δεκαετία του ‘90, η κατασκευή της καλοκαιρινής ανάγνωσης, σύμφωνα με την ακαδημαϊκό Donna Harrington-Lueker, έχει τις ρίζες της στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα, όταν η αστικοποίηση και η εκβιομηχάνιση επαναπροσδιόρισαν την έννοια του καλοκαιριού. Η απόδραση από τις πόλεις και η επανασύνδεση με τη φύση άρχισαν να παρεισφρέουν ως τάσεις, με τις διακοπές να γίνονται πιο προσιτές στους Αμερικανούς, λόγω της εξάπλωσης των σιδηροδρόμων και των ατμόπλοιων.

Περιοδικά και εφημερίδες άρχισαν να διαφημίζουν πόλεις-θέρετρα, καλοκαιρινές δραστηριότητες και αγαθά: κρουαζιέρες, εξοπλισμό κατασκήνωσης, ιαματικές πηγές. Στις σελίδες του Harper’s, ο καλλιτέχνης Winslow Homer δημοσίευσε κομψές εικονογραφήσεις μοντέρνων, θαμπωμένων από τον ήλιο γυναικών που παρακολουθούν ιπποδρομίες ή κάνουν βόλτες κατά μήκος του ωκεανού. Εν ολίγοις, ενισχυμένη από την έντυπη κουλτούρα της εποχής, εμφανίστηκε μια νέα αγορά Αμερικανών που αναζητούσαν ευχαρίστηση.

Για να τους εξυπηρετήσει αλλά και να εξυπηρετηθεί, ο εκδοτικός κλάδος άρχισε να διαμορφώνει έναν αντίστοιχο δελεαστικό λόγο γύρω από την καλοκαιρινή ανάγνωση. Η βιομηχανία του βιβλίου άδραξε την ευκαιρία να επαναπροσδιορίσει τα καλοκαιρινά μυθιστορήματα ως «μια αποδεκτή απόλαυση της μεσαίας τάξης» και οι εκδοτικοί οίκοι ξεκίνησαν να συντάσσουν λίστες με τα καλύτερα βιβλία για το καλοκαίρι. Εκτός, λοιπόν, από εργαλείο πνευματικής ανάπτυξης που θεωρούταν ως τότε, το διάβασμα ξεκίνησε να αντικατοπτρίζει τις συνήθειες μιας πλούσιας ελίτ.

Αποτέλεσμα της εμπορικής αυτής προσπάθειας ήταν η εμφάνιση του «αμερικανικού καλοκαιρινού μυθιστορήματος», που εκτυλίσσεται –σχεδόν αποκλειστικά- σ’ ένα ειδυλλιακό θέρετρο και χαρακτηρίζεται από την επεισοδιακή και βασισμένη στην πλοκή δομή του. Αυτά του τα χαρακτηριστικά καθιστούσαν εύκολη τη διακοπτόμενη ανάγνωσή του, εν μέσω των θερινών, ανέμελων δραστηριοτήτων. Η αυτοαναφορικότητα των μυθιστορημάτων αυτών, που ήταν γεμάτα κομψούς τύπους που επιδίδονταν στο ανάλαφρο, καλοκαιρινό διάβασμα, λειτούργησε με τη σειρά της υπέρ της κατασκευής της συγκεκριμένης εικόνας. «Εκπαιδεύοντας τους αναγνώστες στο βίωμα του ελεύθερου χρόνου – τι να δουν, τι να φορέσουν, τι να κάνουν», σημειώνει ο Χάρινγκτον-Λούκερ, τα καλοκαιρινά μυθιστορήματα «έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτής της ταυτότητας της μεσαίας τάξης».

Αν και τα καλοκαιρινά μυθιστορήματα της εποχής εκείνης δε μνημονεύονται ως σπουδαία λογοτεχνία, με την παραδοσιακή της έννοια, σύμφωνα με τους ειδικούς παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον τόσο η κουλτούρα που τα διαμόρφωσε, όσο και ο τρόπος με τον οποίο αυτά διαμόρφωσαν μια κουλτούρα. Για παράδειγμα, οι πλούσιες αφροαμερικανικές οικογένειες επωφελήθηκαν από τη νέα αυτή τάση της καλοκαιρινής αναψυχής, ταυτόχρονα όμως η κυρίαρχη καλοκαιρινή αφήγηση των μυθιστορημάτων συνήθιζε να αναπαριστά τους περισσότερους μαύρους χαρακτήρες σε θέσεις υπηρεσίας ή εργατικής τάξης.

Υπάρχουν λάθος βιβλία για τις διακοπές;

Η απάντηση είναι ναι. Είναι εκείνα τα βιβλία που δεν μας προκαλούν με τίποτα να τ’ ανοίξουμε, που μας γεμίζουν ενοχές και βαραίνουν δυσανάλογα το σακίδιό μας. Η στοίβα των αδιάβαστων βιβλίων στο γραφείο ή το κομοδίνο μας, μπορεί να μην αποτελεί και την πιο αξιόπιστη δεξαμενή –αν μη τι άλλο θα συνεχίσουν να βρίσκονται εκεί όταν επιστρέψουμε, για να διαπιστώσουμε νηφάλια αν πρόκειται να τα διαβάσουμε.

Το βιβλίο που θα μας συντροφεύσει στις διακοπές θα αφήσει το σημάδι του στον τόπο εκείνον και, αντίστροφα, ο τόπος θα χωθεί μες στις σελίδες του βιβλίου. Και πάνω απ’ όλα –τις απόψεις, τις συζητήσεις, τα επιχειρήματα- ας θυμόμαστε ότι η ανάγνωση –θερινή και μη- είναι μέθεξη και όχι αγγαρεία.

Με στοιχεία από The New Yorker & Guardian