Δέκα σημαντικά βιβλία του 2015

του Κωνσταντίνου Τέλιου

Προσπαθώντας να ξεχωρίσω δέκα σημαντικά βιβλία της χρονιάς που πέρασε, βρέθηκα ξανά εμπρός στο ζήτημα της επιλογής. Και ενώ υπάρχουν τα κριτήρια, ενώ είναι προσβάσιμη η απάντηση στην ερώτηση του πότε ένα βιβλίο είναι σημαντικό, το πρόβλημα τίθεται εκ νέου, όταν πρέπει να επιλέξει κανείς μεταξύ σχεδόν ισοδύναμων περιστάσεων. Παρά ταύτα το κάνει, πρέπει και νομιμοποιείται να το κάνει, επικαλούμενος το ζήτημα των ενδιαφερόντων, του γούστου, της προσωπικής αισθητικής και άλλες αδιευκρίνιστες πλην όμως αληθείς υποθέσεις. Έτσι άφησα τα βιβλία να με διαλέξουν από το να διαλέξω εγώ τα βιβλία. Άλλωστε, κάθε επιλογή είναι τρόπον τινά μια αυθαιρεσία.

Πόλεμος και πόλεμος του László Krasznahorkai – μετάφραση: Ιωάννα Αβραμίδου. Πόλις, 2015, 376 σελ. – ISBN 978-960-435-475-7

Με έντονο σχεδόν μεταφυσικό συναισθηματισμό, απελπισμένος, μισότρελος και αποφασιστικός ο Γκιόργκι Κόριμ, ανακαλύπτει ένα ξεχασμένο χειρόγραφο. Το κείμενο είναι συγκλονιστικής ομορφιάς και ποιητικότητας. Εξιστορεί την προσπάθεια τεσσάρων συναγωνιστών, που επιβίωσαν από έναν φοβερό πόλεμο, να προσπαθούν να επιστρέψουν στο σπίτι τους, ξεφεύγοντας από την πανταχού παρούσα βία. Σκοπός του ήρωα είναι να μεταφέρει το μήνυμα του χειρογράφου στον κόσμο, κέντρο του οποίου θεωρεί τη Νέα Υόρκη. Στο βιβλίο, που δικαίως μπορεί να θεωρηθεί εξαιρετικό, ο László Krasznahorkai διαπράττει μια αμίμητη και αξεπέραστη λογοτεχνία.

Ο Κάφκα στην ακτή του Χαρούκι Μουρακάμι – μετάφραση: Αργυρώ Μαντόγλου. Ψυχογιός, 2015, 716 σελ.- ISBN 978-618-01-1032-6

Ένα νεαρό αγόρι ο Κάφκα ξεφεύγει από το σπίτι του και από την οιδιπόδεια προφητεία που φοβάται, ψάχνοντας ταυτόχρονα τις χαμένες από χρόνια μητέρα και αδερφή του. Ένα άλλο καταθλιπτικό αγόρι εξ’ αιτίας των βιωμάτων του πολέμου πλησιάζει τον Κάφκα και χωρίς να καταλαβαίνει γιατί τον θεωρεί δικό του άνθρωπο. Οι δρόμοι των δύο παιδιών συναντούνται με τρόπο ξεχωριστό και τα συμβάντα είναι νοηματοδοτημένα με την ομορφιά ενός άλλου σύμπαντος κόσμου. Στο βιβλίο ο Χαρούκι Μουρακάμι εξακολουθεί να ανεβάζει τον πήχη της μυθοπλασίας, που μόνο αυτός ξέρει να κάνει, ακόμη ψηλότερα.

Το φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφ του Γκαϊτό Γκαζντάνοφ – μετάφραση: Ελένη Μπακοπούλου. Αντίποδες, 2015, 192 σελ. – ISBN 978-618-81646-5-9

Πόλεμος και την στέπα της Ουκρανίας ένας καβαλάρης πέφτει νεκρός από τα πυρά ενός Λευκού στρατιώτη. Αρκετά χρόνια μετά ο εκτελεστής, που ζει εξόριστος στο Παρίσι, θα διαβάσει την ιστορία από την μεριά του θύματος εντελώς τυχαία σε ένα διήγημα γραμμένο από κάποιον συγγραφέα – φάντασμα Αλεξάντερ Βολφ. Αναζητώντας τον Βολφ ο πρωταγωνιστής έρχεται με αμείλικτο τρόπο διαρκώς μπροστά στο παρελθόν του ξανά και ξανά. Ο Γκαϊτό Γκαζντάνοφ, έχοντας ως φόντο το Παρίσι στο μεσοπόλεμο, δίνει με απρόσμενα εκπληκτικό τρόπο όλο το περιπεπλεγμένο σώμα της υπαρξιακής και φιλοσοφικής αναζήτησης του πραγματικού δηλαδή του δρώντος ανθρώπου.

Τα δεκατρία ντόμινα και άλλες ιστορίες του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη – επιμέλεια: Νίκος Σαραντάκος. Ερατώ, 2015, 460 σελ. – ISBN 978-960-229-256-3

Σε έναν καλαίσθητο τόμο παρουσιάζονται 38 διηγήματα του Ν. Λαπαθιώτη. Περιέχεται επίσης ένα πλήρες χρονολόγιό του με στοιχεία καινούρια που εμφανίζονται για πρώτη φορά. Τα διηγήματα δημοσιεύτηκαν σχεδόν όλα στο «Μπουκέτο», ένα λαϊκό περιοδικό που διάβαζαν τότε οι πάντες. Ο ποιητής παρά το υψηλό του επίπεδο κατάφερε να γοητεύσει, όπως άλλωστε όφειλε, όλο το ετερόκλητο αυτό κοινό. Αριστοκράτης, εστέτ, ομοφυλόφιλος, κομμουνιστής, ναρκομανής, ωραιοπαθής και αυτόχειρας, με τρόπο αριστοτεχνικό και μέσα από την απλότητα κατορθώνει να συγκινεί τους πάντες. Πραγματικός ποιητής και αγωνιστής της υπέρ της ανθρώπινης υπόθεσης.

Γράμμα σε έναν νέο ποιητή και άλλα κείμενα της Βιρτζίνια Γουλφ – μετάφραση: Θωμάς Σκάσσης. Εκδόσεις Πατάκη, 2015, 329 σελ.- ISBN 978-960-16-5835-3

Το βιβλίο αποτελείται από δέκα πολύ σημαντικά δοκίμια της Βιρτζίνια Γουλφ που παρουσιάζουν την δική της προσέγγιση σε κεφαλαιώδη ζητήματα της συγγραφής. Με αναφορές και προσεγγίσεις στο έργο των Σαίξπηρ, Καρλάυλ, ‘Οστιν, Ντίκενς, Τολστόι, Προυστ, Λόρενς, Φλομπέρ, Έλιοτ, Τζόυς και πολλών άλλων, ασχολείται με δυσχερή προβλήματα όπως η έμπνευση, η τεχνοτροπία, το στυλ, το ύφος και τα συσχετίζει με ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα. Εμβαθύνει δε στη συνείδηση του γράφοντος σε αντίστιξη με περιόδους και ρεύματα στη λογοτεχνία. Σημαντικό παραμένει το «Γράμμα σε έναν νέο ποιητή» και απόλυτα επίκαιρο το ζήτημα για το, αν και πόσο μπορεί να γράψει κανείς αληθινά ποίηση σε περιόδους σαν αυτή που διανύουμε και σήμερα.

Πένθιμο μπλουζ του W. H. Auden – μετάφραση: Ερρίκος Σοφράς – επιμέλεια: Ερρίκος Σοφράς. Κίχλη, 2015, 88 σελ. ISBN 978-618-5004-35-4

Εδώ ανθολογούνται και μεταφράζονται δώδεκα ποιήματα του Ώντεν και παρά το ριψοκίνδυνο του εγχειρήματος η μετάφραση δεν φαίνεται να αστοχεί. Τα περισσότερα ανήκουν στη μνημειώδη συλλογή Another Time” / “Μια άλλη φορά” (1939) και είναι κομβικά όσον αφορά τη γνωριμία μαζί του. Ποιήματα φιλοσοφικά, ερωτικά, πολιτικά και βαθιά ουσιώδη, που αξίζει να διαβαστούν εκ νέου στην εποχή μας, την «εποχή της αγωνίας» όπως έλεγε ο Ώντεν, προσπαθώντας να βρούμε ο κάθε ένας τη αποστολή του. Όσον αφορά δε τους “ποιητές”: “Αποστολή του ποιητή είναι να διαφυλάξει την ιερότητα της γλώσσας. Το μόνο μου καθήκον είναι η σωστή χρήση της μητρικής γλώσσας” W.H.Auden. Αυτά και άλλα ενδιαφέροντα έλεγε ο ποιητής που καλόν θα ήταν να τα γνωρίζουμε, ειδικά οι έχοντες αξιώσεις περί της ποιήσεως και της γραφής.

Η χρησιμότητα του άχρηστου του Nuccio Ordine – μετάφραση: Μαρία Σπυριδοπούλου. Άγρα 2015, 56 σελ. – ISBN 978-960-505-204-1

Το κείμενο δικαίως μπορεί να θεωρηθεί σημαντικό και διαφωτιστικό. Σε καιρούς που η παιδεία και η ευρύτερη καλλιέργεια καταβαραθρώνονται, η τυπωμένη ομιλία του φιλόσοφου Nuccio Ordine, που δόθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, αποτελεί πολύτιμο εύρημα. Είναι δε αυτή η επονομαζόμενη «άχρηστη γνώση», η γνώση που φαινομενικά δε μας χρειάζεται σε τίποτε, που αποτελεί τον πυρήνα του πνεύματος σε κάθε εποχή. Ο Nuccio Ordine είναι ο εκδότης των απάντων του μάρτυρα της επιστήμης Τζορντάνο Μπρούνο που τον έκαψαν στην πυρά και επιμένει, ευτυχώς για όλους μας, να υπερασπίζεται τη χρησιμότητα των επιστημών του ανθρώπου, των κλασικών σπουδών και της γενικής παιδείας, ως το μοναδικό όπλο ενάντια στη βαρβαρότητα.

Νίκος Δραγούμης ο ζωγράφος, 1874-1933

Μάρκος Φ. Δραγούμης, Φίλιππος Δραγούμης, Ν. Π. Παΐσιος. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2015, 221 σελ. – ISBN 978-960-250-641-7

Οπαδός της άποψης του L’ art pour l’ art, δε θέλησε να πουλήσει ποτέ κανέναν πίνακα. Ο ιμπρεσιονιστής ζωγράφος και αδελφός του Ίωνα Δραγούμη, χαρακτηρίστηκε και όχι άδικα από τους ομότεχνους ως ο έλληνας Βανκ Γκόνκ. Ζωγράφισε για χρόνια στο Γκραβεζόν της Γαλλίας και μαζί με τους Μπαλτύς και Σαμπώ σύστησαν ένα είδος αδελφότητας ζωγράφων που κράτησε για καιρό. Το 1911 εγκαταλείπει τα πάντα χτυπημένος από βαρύτατη ψυχική νόσο και πεθαίνει μετά από εικοσαετή εγκλεισμό σε ψυχιατρεία της Αθήνας και της Γενεύης. Παντελώς άγνωστος φυσικά στο δικό μας ευρύ κοινό, έχουμε την τύχη να τον γνωρίσουμε μέσα από την έκδοση αυτή, που πραγματοποιήθηκε από το Μ.Ι.Ε.Τ. επί τη ευκαιρία της σχετικής έκθεσης στον χώρο του μεγάρου Εϋνάρδου. Απλά εξαιρετικό!

Συντηρητισμός του Παναγιώτη Κονδύλη – μετάφραση: Λευτέρης Αναγνώστου. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2015, 644 σελ. – ISBN 978-960-524-340-1

Το σημαντικό αυτό βιβλίο του σπουδαίου έλληνα διανοητή Παναγιώτη Κονδύλη αποτελεί μια σφαιρική και ταυτόχρονα επισταμένη παρουσίαση των ιδεολογικών ρευμάτων και πολιτικών εξελίξεων που σημάδεψαν τα νεότερα χρόνια. Με την ποιότητα που τον χαρακτηρίζει και ενώ αντιστρατεύεται κάθε επιπολαιότητα μας βοηθά να κατανοήσουμε την φύση του συντηρητισμού και τη σημασία του. Προφανώς και ορθά η αντίληψη ότι ο συντηρητισμός είναι η αντίδραση στην Γαλλική Επανάσταση και τον αστισμό, δεν θεωρείται επαρκής. Ο συντηρητισμός είναι νεκρός, διατείνεται ο Παναγιώτης Κονδύλης, όχι όμως από το χέρι που πιθανόν υποθέσαμε. Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί, ειδικά από όσους θεωρούν τον εαυτό τους εχθρό του συντηρητισμού.

Κριτική του εργαλειακού λόγου του Μαξ Χόρκχαϊμερ – μετάφραση: Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος Ύψιλον, 2015, 96 σελ. – ISBN 978-960-17-0342-8

Ιδρυτής και πρωτοπόρος στοχαστής της «Κριτικής θεωρίας», βασικό μέλος της επονομαζόμενης «Σχολής της Φραγκφούρτης» ο Μαξ Χόρκχαϊμερ θεωρείται όχι άδικα ένας από τους σημαντικότερους διανοητές της εποχής μας. Εργαλειακός είναι εκείνος ο σύγχρονος λόγος που παθογενώς ταυτίζει τα μέσα με τους σκοπούς και που λογικό και δίκαιο αίτημα κάθε κοινότητας θα έπρεπε να είναι η αντικατάστασή του από τον κριτικό λόγο. Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται τα τέσσερα σημαντικά δοκίμια του Μαξ Χόρκχαϊμερ, «Ο Σοπενάουερ σήμερα», «Θεϊσμός και αθεϊσμός», «Οι Γερμανοεβραίοι» και «Η σύλληψη του Άιχμαν». Επιφυλακτικότητα, αμφιβολία και προβληματισμός για την επονομαζόμενη πρόοδο και επισήμανση του εργαλειακού χαρακτήρα όχι μόνον του λόγου αλλά και ολόκληρης της αλλοτριωμένης ζωής μας.