Ένα αναγνωστικό «Ταξίδι μνήμης με τις λέξεις» των Ποντοκαυκασίων
Το βιβλίο της Σοφίας Σαμουηλίδου - Τσακίρη που ταξιδεύει τον αναγνώστη με όχημα τη γλώσσα στην εποχή του ξεριζωμού
Στο «Ταξίδι μνήμης με τις λέξεις» με «όχημα» τις ανατολίζουσες λέξεις του ποντιακού ιδιώματος της Χαλδιάς (Καρσλίδικο) ο αναγνώστης – ταξιδιώτης, παρακολουθεί, μέσω από τις παραδειγματικές φράσεις, σαν πολύχρωμες μικρές «ψηφίδες», ποικίλες πτυχές της ζωής των Ποντοκαυκασίων που μετά τον ξεριζωμό εγκαταστάθηκαν στο Τσουτσουλίκοβο, στη σημερινή Αναγέννηση των Σερρών.
«Να έμ’νε πουλίν κ’ έσκιζα τη ουρανού τα στράτας
Και ‘ς σην τεπέν τη Καύκασου ν’ εκόνευα κ’ ετέρνα
Τ’ ιχνάρα ντ’ εφέκαμε ‘ς ση Καρσί τα χωρία…»
Ο Καύκασος είναι ο πρώτος «σταθμός» του «Ταξιδιού…», με γεωγραφικές και ιστορικές πληροφορίες για τις μετοικεσίες των Ελλήνων του Πόντου στην περιοχή και πιο συγκεκριμένα στο Νομό- Κυβερνείο του Καρς.
Σ’ ένα από τα 80 χωρία του Κυβερνείου του Καρς, στο Αράμ- Βαρτάν, έζησαν για 40 χρόνια, μετά τον ξεριζωμό τους από την Αργυρούπολη του Πόντου, οι Ποντοκαυκάσιοι που εγκαταστάθηκαν (1922) στο Τσουτσουλίκοβο, στη σημερινή Αναγέννηση Σερρών.
Οι πληροφορίες, οι σχετικές με τον ξεριζωμό και την εγκατάσταση των Ποντοκαυκασίων στη σημερινή Αναγέννηση, στηρίζονται σε προφορικές μαρτυρίες ατόμων της α’ γενιάς (1991).
Οι Ποντοκαυκάσιοι της Αναγέννησης διατήρησαν τα ποντιακά ήθη και έθιμα, τις παραδόσεις τους και κυρίως τη γλώσσα τους, το Καρσλίδικο ιδίωμα (Χαλδίας) της ποντιακής διαλέκτου.
Μέσα σ’ αυτό το Καρσλίδικο ιδίωμα της Ποντιακής διαλέκτου συναντά κανείς πολλές λέξεις με ανατολική προέλευση, κυρίως τουρκική. Σε αυτές τις λέξεις περιορίζεται το δεύτερο μέρος του «Ταξιδιού…». Δίνεται η ερμηνεία και ετυμολογία των συγκεκριμένων λέξεων, εφόσον είναι εφικτή, και ακολουθούν παραδειγματικές φράσεις για την απόδοση της σημασίας των λέξεων.
Αξίζει να σημειωθεί πως οι περισσότερες παραδειγματικές φράσεις αναφέρονται σε ποικίλες πτυχές της κοινωνικής και αγροτικής ζωής των Ποντοκαυκασίων, σε ευχάριστες η δυσάρεστες καταστάσεις, σε συνήθειες και έθιμα. Περιέχουν επίσης στερεότυπες και ιδιωματικές εκφράσεις από «ταβία» και «μασχαρείας», αφηγήσεις γιαγιάδων από «παρακάδα», παροιμίες, αινίγματα καθώς και στίχους, παραδοσιακών κυρίως, ποντιακών τραγουδιών.
Με «όχημα» τις ανατολίζουσες λέξεις του Καρσλίδικου ιδιώματος της Ποντιακής διαλέκτου ολοκληρώνεται το «Ταξίδι…».
Κ’ ας έν’ ατό έναν χετιάν* μικρόν
‘ς σο μιλ(λ)έτ’ το ποντιακόν.
*(Χετιά, η= δώρο, προσφορά
Τουρκ. λ. hediye= προσφορά)
Η Σοφία Σαμουηλίδου- Τσακίρη είναι Φιλόλογος- συνταξιούχος και ζει στην Περαία Θεσσαλονίκης. Γεννήθηκε στην Αναγέννηση Σερρών από Πόντιους γονείς. Σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε για έξι χρόνια στις εφημερίδες «Μακεδονία», «Θεσσαλονίκη» και για εικοσιοχτώ χρόνια υπηρέτησε στη Μέση Εκπαίδευση ως Φιλόλογος. Παντρεύτηκε το δημοσιογράφο Φίλιππο Τσακίρη και έχει δύο παιδιά, το Συμεών και την Πελαγία, και δύο εγγονές, τη Σοφία και την Εβίτα. Ανήκοντας στην τρίτη προσφυγική γενιά και έχοντας την Ποντι(α)κή διάλεκτο ως μητρική γλώσσα, έκανε ένα «ταξίδι μνήμης με τις λέξεις» εκφράζοντας την αγάπη για τη γενέτειρά της και τους Ποντοκαυκάσιους προγόνους της.
