Γ. Καλπούζος: Τα της ψυχής, ελάχιστα ή καθόλου δεν έχουν αλλάξει μέσα στο διάβα των αιώνων

Το κυνήγι της ευτυχίας, το λίγο που γεμίζει μια ζωή, η μεταμόρφωση μιας πόλης, τα όνειρα και οι ψευδαισθήσεις τριών γενιών, που πορεύονται όπως καθορίζουν τα βήματά τους οι γυναίκες – σύζυγοι, ερωμένες, μητέρες, κόρες, αδελφές…

Κι όλα έχουν ως φόντο τη βαβυλωνία φυλών και γλωσσών κι εν γένει τη συνταρακτική ιστορία της Θεσσαλονίκης από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου, με τις μνήμες να συμπληρώνουν κύκλο ενενήντα εννέα χρόνων.

Ο Γιάννης Καλπούζος στο καινούριο του βιβλίο «Καλντερίμι» από τις Εκδόσεις Ψυχογιός κάνει ένα ταξίδι σε μία ιδιαίτερη εποχή για τη Θεσσαλονίκη και μέσα από τους ήρωες του δίνει φως σε συναισθήματα και συνήθειες που μπορεί να τοποθετούνται χρονικά στα τέλη του 19ου αιώνα έως τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου, ωστόσο έχουν έναν φρέσκο αέρα που σε κάνει να σκέφτεσαι πως οι άνθρωποι, στο πέρασμα των χρόνων, τους ίδιους πόνους και τα ίδια ερωτήματα καλούνται να αντιμετωπίσουν για να φτιάξουν μία καλύτερη ζωή. 

Έχετε ανακαλύψει τι είναι αυτό που σας ωθεί όλα αυτά τα χρόνια να γράφετε;

Η ανάγκη μου να εκφραστώ, να καταθέσω την άποψή μου για όσα θέματα με απασχολούν. Όμως πάνω απ’ όλα είναι ο έρωτάς μου για τη γλώσσα και η μέθεξη που μου προκαλεί η γραφή.

Σας αρέσει με αφορμή τα βιβλία σας, να ψάχνετε τόπους και την ιστορία τους και μέσα από ανθρώπινες ιστορίες να καταγράφετε ήθη και έθιμα της Ελλάδας. Είναι μία διαδικασία που σας μαγεύει ή έχει και πολλή κούραση μέσα της;

Από τη μια με γοητεύει και από την άλλη είναι άκρως κοπιαστική. Έρχονται και στιγμές που απογοητεύομαι, όταν επί ώρες δε βρίσκω τίποτε το οποίο θα μπορούσα υποθετικά, μια και ποτέ δεν ξέρω τι ακριβώς θα χρειαστώ κατά τη γραφή, να αξιοποιήσω. Ωστόσο, χάρη στο πείσμα που με διακρίνει, συνεχίζω και ανακαλύπτω θησαυρούς.

Κάπως έτσι θα προέκυψε και το καινούριο σας βιβλίο, το «Καλντερίμι» που διαδραματίζεται στη Θεσσαλονίκη την περίοδο ανάμεσα στο 1867 και στο 1919. Πώς γεννήθηκε η ιδέα αυτού του βιβλίου και γιατί στη Θεσσαλονίκη;

Το πολυφυλετικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης αυτά τα χρόνια, η μεγάλη φτώχεια κόντρα στους λίγους ζάμπλουτους, καθώς και τα καθαυτό ιστορικά γεγονότα, από τον Μακεδονικό Αγώνα έως την εγκατάσταση διακοσίων πενήντα χιλιάδων ανδρών της Αντάντ, μου έδιναν την ευκαιρία να καταπιαστώ με θέματα που με απασχολούσαν. Για το αν μπορεί να οδηγήσει η φτώχεια στην παραβατικότητα. Τι ρόλο παίζει η πατροπαράδοτη προφορική διδαχή στη διαμόρφωση των χαρακτήρων και των επιλογών μας. Για την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Για την ανάγκη να ανήκει κανείς σε μια ομάδα. Για τη συνύπαρξη, τον εθνικισμό, τον πατριωτισμό και τους ακοίμητους σπόρους που φωλιάζουν μέσα μας και μας οδηγούν· πατρίδα, θρησκεία, έρωτας, μίσος, εκδικητικότητα…

Γράφοντας ένα βιβλίο με ιστορικά στοιχεία, αναζητάτε και τους συσχετισμούς με το σήμερα στις ιστορίες σας; Το «Καλντερίμι» τι διαχρονικά σημεία θα λέγατε πως έχει;

Σε όλα μου τα βιβλία μιλώ και για το σήμερα και το αύριο, ασχέτως σε ποια εποχή διαδραματίζεται η μυθοπλασία τους. Τα της ψυχής ελάχιστα ή καθόλου δεν έχουν αλλάξει μέσα στο διάβα των αιώνων. Στο καλντερίμι συμβαίνει το ίδιο. Η φτώχεια που οδηγεί σε έκνομες ενέργειες, αφορά και το σήμερα. Η ανάγκη να ανήκουμε σε μια “ομάδα” το ίδιο. Ο πόνος μήτε σε χρόνους υπακούει μήτε σε πατρίδες, πόσο μάλλον ο έρωτας. Ο εθνικισμός, ο πατριωτισμός και η συνύπαρξη αποτελούν τόσο επίκαιρα ζητήματα. Όμως με έναν τρόπο αγγίζει το σήμερα και η έκλυση των ηθών που συνέβη με την εγκατάσταση τόσων χιλιάδων ανδρών στη Θεσσαλονίκη. Γενικότερα το “Kαλντερίμι” σκύβει στα βάσανα και στα όνειρα των ανθρώπων σε μια συγκεκριμένη εποχή αλλά και διαχρονικά.

Οι Έλληνες διαβάζουν ιστορία; Πιστεύετε ότι την ξέρουν ή θα πρέπει εσείς οι συγγραφείς να βρίσκετε τεχνάσματα ώστε να την «περάσετε» στα βιβλία σας;

Στη χώρα μας οι τακτικοί αναγνώστες (όσοι διαβάζουν πάνω από 5 βιβλία πάσης φύσεως τον χρόνο) δεν ξεπερνούν σε ποσόστωση το 7 με 8%. Αυτό τα λέει όλα. Δε θεωρώ τέχνασμα του συγγραφέα να μιλήσει και για τα καθαυτό ιστορικά γεγονότα. Ακόμη και να αποτελεί μέρος της θεματολογίας του η ίδια η Ιστορία. Κομμάτι της λογοτεχνίας είναι και να αποκομίζει γνώσεις ο αναγνώστης μέσα από ένα βιβλίο.

Ο τρόπος που γράφετε είναι αρκετά κινηματογραφικός δεδομένου ότι είναι ιδιαίτερα περιγραφικός και γεμάτος εικόνες. Ωστόσο, δεν έχει τύχει μέχρι τώρα να δούμε κάτι να μεταφέρεται στην οθόνη. Είναι επειδή είστε τόσο δεμένος με τα βιβλία σας που απαιτείτε κι από τους άλλους να τα προσέξουν όσο εσείς;

Έγιναν κάποιες προτάσεις οι οποίες δεν ευδοκίμησαν για διάφορους λόγους. Με ενδιαφέρει να δω πώς μια άλλη τέχνη, η κινηματογραφική, μπορεί να προσεγγίσει το έργο μου. Όμως πρέπει να γίνει με σεβασμό στο πνεύμα του κάθε βιβλίου, να μη διαστρεβλώνεται η ατμόσφαιρα, η θεματολογία, τα ιστορικά γεγονότα και οι χαρακτήρες. Ελπίζω να συντρέξουν στο μέλλον οι εν λόγω προϋποθέσεις.

Στο «Καλντερίμι» αναφέρετε μία πόλη γεμάτη με πολιτισμούς και αναφορές. Όταν έρχεστε στη Θεσσαλονίκη, τι βρίσκετε πλέον από αυτό που περιγράφει το βιβλίο;

Έχουν μείνει πολλά εμβληματικά μνημεία, η Άνω Πόλη και βεβαίως το γεωφυσικό περιβάλλον. Όμως για μένα το σημαντικότερο είναι η αύρα της πόλης και των κατοίκων της. Έχω την αίσθηση ότι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο όλα είναι ποτισμένα από την Ιστορία που έχουν γράψει οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι. Αυτή η οποία περνά από γενιά σε γενιά μέσα από την προφορική διδαχή. 

Τι δέσιμο υπάρχει ανάμεσα στον συγγραφέα και τους ήρωες ενός βιβλίου; Εσείς πόσο δεθήκατε με τους δικούς σας ήρωες στο Καλντερίμι;

Το δέσιμο κατά τη γραφή είναι απόλυτο. Εκεί κυλά η ζωή μου και όλα τα υπόλοιπα φαντάζουν με παράπλευρη πραγματικότητα. Ζω εκεί, πάσχω, συμπονώ, οδύρομαι, συμπορεύομαι, ερωτεύομαι, διασκεδάζω, οργίζομαι, όπως και οι μυθοπλαστικοί ήρωες. Είμαι ο καλός και ο κακός, ο άντρας και η γυναίκα, ο γέρος και ο νέος… 

Οι ήρωες σας, ακολουθούν το τρελό αίμα κι ό, τι θαρρούν οδηγό προς την ευτυχία. Τι είναι για εσάς ευτυχία;

Η αρμονία της ψυχής.

Φτάνοντας στην τελευταία σελίδα ο αναγνώστης, τι συναισθήματα και εικόνες θέλετε να κρατήσει από την ιστορία του βιβλίου;

Το πόσο πολυδαίδαλα είναι όλα στη ζωή και με πόσες πολλές αποχρώσεις. Να τον έχει σαγηνεύσει και η γλώσσα του μυθιστορήματος και να ανατρέχει στη μια ή στην άλλη φράση. Να σκέφτεται κι όλους εκείνους που στέλνουν γράμμα στον ήλιο και το παραλαμβάνει η νύχτα ή σημαδεύουν τη χαρά και πετυχαίνουν τον πόνο.

*Το «Καλντερίμι» κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις Εκδόσεις Ψυχογιός