Ένα βραβείο για τη Φένια

Εικόνα: Χρήστος Χριστόπουλος

Εικονογράφηση: Έφη Λαδά

Η Γιώτα Κ. Αλεξάνδρου, μας συστήνει την ηρωίδα του παραμυθιού της, «Φένια, η αγαπημένη των ήχων». Η Φένια είναι ένα κορίτσι αισιόδοξο και  ταλαντούχο με ιδιαίτερες ικανότητες που καταφέρνει να μετατρέπει τη διαφορετικότητά της  σε μοναδικό χάρισμα που τη βοηθάει να ανακαλύπτει τη χαμένη μαγεία της  καθημερινότητας. Η συγγραφέας, νηπιαγωγός με θεατρικές σπουδές, μας παρουσιάζει τη Φένια μέσα από ένα αφηγηματικό τέχνασμα που αποκαλύπτεται στο τέλος του βιβλίου. Η εικονογράφηση της Έφης Λαδά, ολοκληρώνει την εικόνα της Φένιας και μας παρασέρνει σε ένα μαγικό κόσμο αγάπης και αποδοχής. Άλλωστε, η Γιώτα Κ. Αλεξάνδρου ονειρεύεται έναν κόσμο όπου η αλληλεγγύη, ο σεβασμός και η τρυφερότητα θα είναι η μόνη πραγματικότητα. «Η πραγματικότητά μας μπορεί να αλλάξει με απλές, μικρές χειρονομίες, με μικρές πράξεις καλοσύνης από τους απλούς, καθημερινούς ανθρώπους, από τον καθένα από μας. Αρκεί να το προσπαθήσουμε.»

«Φένια, η αγαπημένη των ήχων», συστήστε μας την ηρωίδα σας.

H Φένια είναι ένα χαρισματικό παιδί, με φωτεινό χαμόγελο, ιδιαίτερες ικανότητες και ενδιαφέροντα, όπως όλα τα παιδιά. Αγαπά τη μουσική, παίζει πιάνο, τραγουδάει, κολυμπάει, έχει μεγάλη φαντασία. Λατρεύει τα παραμύθια, γι’ αυτό μαθαίνει γρήγορα τη γραφή Braille. Στη δυσκολία της να δει τον κόσμο με τα δικά μας μάτια, απαντά επιστρατεύοντας τις άλλες της αισθήσεις. Επικοινωνεί με έναν βαθύτερο και ουσιαστικότερο τρόπο με τους γύρω της. Και είναι «η καρδιά της απέραντος ουρανός που χωράει όλου του κόσμου τα παιδιά.» Ο αφηγητής, που μόνο στο τέλος αποκαλύπτεται η ταυτότητά του, αναφέρεται με θαυμασμό στα όσα κάνει η Φένια, στο ποια είναι. Η Φένια, «το μικρό δελφίνι-χορεύτρια που χαμογελάει πάντα» όπως την αποκαλεί ο αδερφός της, είναι ένα χαρούμενο παιδί, γιατί έχει γύρω της ανθρώπους που την αγαπούν και τη σέβονται γι’ αυτό που είναι. Γιατί όλοι έχουμε τα όριά μας, πράγματα που δυσκολευόμαστε και χρειάζεται να προσπαθήσουμε περισσότερο για να τα καταφέρουμε, και τις ικανότητές μας, πράγματα που ξέρουμε να κάνουμε και που είμαστε πολύ καλοί σε αυτά. Η Φένια είναι η διαφορετικότητά μας, ο όμορφος εαυτός μας που κάνει τη δυσκολία του χαρά και προχωρά, απολαμβάνοντας το δώρο της ζωής.

Έπαινος Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς 2012. Πώς μεταφράζεται για εσάς;

Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, ένα σωματείο με ιστορία 60 χρόνων, θεωρείται ότι οικοδόμησε τη μεταπολεμική παιδική λογοτεχνία. Μέσα από τους ετήσιους διαγωνισμούς της που χρονολογούνται από το 1958, αναδείχτηκαν ταλαντούχοι νέοι συγγραφείς που επέδειξαν αξιόλογο λογοτεχνικό έργο στην πορεία. Είναι, κατά συνέπεια, μεγάλη τιμή για μένα η διάκριση στον διαγωνισμό της, γιατί η Συντροφιά χαρακτηριζόταν πάντα για το ήθος, τη συνέπεια, την υπευθυνότητα και την αυστηρότητα στην κρίση των έργων.

Ως νηπιαγωγός ήταν πιο εύκολο να στραφείτε στη συγγραφή παραμυθιών;

Τα παραμύθια και οι ιστορίες με γοήτευαν από παιδί. Ιδιαίτερα αν μιλούν στο συναίσθημα, αν είναι γραμμένες με την καρδιά, γιατί κι εγώ με την καρδιά γράφω. Υποσυνείδητα αναζητώ την κρυμμένη σοφία τους και ταξιδεύω μαζί τους. Δεν θα συσχέτιζα τη στροφή μου στη συγγραφή τόσο με την ιδιότητα της νηπιαγωγού όσο με την καλλιτεχνική μου φύση, τη διάθεσή μου για πειραματισμό σε διαφορετικούς τρόπους έκφρασης. Μετά την ενασχόλησή μου με το θέατρο, η συγγραφή, το παιχνίδι με τις δικές μου λέξεις και όχι κάποιου άλλου, ήταν για μένα ένας τρόπος έκφρασης πιο άμεσος, πιο προσωπικός, πιο δυνατός. Το επάγγελμα της νηπιαγωγού βέβαια μου επιτρέπει να κρατώ επαφή με το παιδί μέσα μου και να είμαι κοντά στην ψυχική και πνευματική πραγματικότητα των παιδιών. Τα παιδιά είναι αστείρευτη πηγή έμπνευσης και χαράς. Το παιδί μέσα μου και τα παιδιά γύρω μου. Εξάλλου, γι’ αυτά αγαπώ να γράφω.

Μέσα από το παραμύθι σας, ζωντανεύει ένας ολόκληρος κόσμος διαφορετικότητας με έναν ποιητικό τρόπο. Τα παιδιά μπορούν να καταλάβουν και να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα;

Τα παιδιά, ανάλογα με το οικογενειακό και το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν, αποδέχονται τη διαφορετικότητα ως κανονικότητα ή υιοθετούν τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις των σημαντικών άλλων στη ζωή τους. Οι γονείς αρχικά και οι εκπαιδευτικοί στη συνέχεια λειτουργούν με τη στάση τους, συνειδητά και ασυνείδητα, ως πρότυπα προς μίμηση. Αν αντιμετωπίζουν το διαφορετικό ως μια φυσιολογική διάσταση της ανθρώπινης υπόστασης, ως μια άλλη διάσταση, τότε τα παιδιά μπορούν να αποδεχτούν και να σεβαστούν τη δική τους διαφορετικότητα και τη διαφορετικότητα των άλλων. Προϋπόθεση βέβαια αυτής της στάσης είναι να έχουν αποδεχτεί και να απολαμβάνουν οι ίδιοι οι ενήλικες τη δική τους διαφορετικότητα. Γιατί ο κανόνας είναι να είμαστε διαφορετικοί. Αν τονίσουμε τις ομοιότητες, τις κοινές ανθρώπινες ανάγκες, επιθυμίες, προτιμήσεις, το διαφορετικό αναδεικνύεται ως η αφορμή να μάθουμε έναν άλλον τρόπο θέασης και προσέγγισης του κόσμου.

Είστε ένας άνθρωπος που βιώνει την εκπαιδευτική διαδικασία εκ των έσω. Εντοπίζετε ελλείψεις στη διαπαιδαγώγηση των μαθητών;

Ένα παιδί για να είναι ευτυχισμένο, έχει ανάγκη να μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον υποστηρικτικό και ενθαρρυντικό, που να του παρέχει συναισθηματική ασφάλεια, ηρεμία, αγάπη και να καλύπτει απόλυτα, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της ζωής του, τις βιολογικές και ψυχικές του ανάγκες. Οι πρώτες εμπειρίες σχέσης με τους γονείς ή τα πρόσωπα φροντίδας καθορίζουν τον τρόπο που σχετίζεται το παιδί στη συνέχεια με άλλα πρόσωπα εκτός του οικογενειακού περιβάλλοντός του. Η επικριτική, απορριπτική και υπερπροστατευτική στάση των γονέων, η έλλειψη σαφών, σταθερών και λογικών ορίων στη συμπεριφορά του παιδιού, η συναισθηματική απουσία των γονέων και η άκριτη και ανεξέλεγκτη ανάθεση της διαπαιδαγώγησής του στην τηλεόραση και στον υπολογιστή, η έλλειψη αγάπης και στοργής, είναι κάποιοι από τους παράγοντες που οδηγούν στο να βλέπουμε όλο και πιο συχνά στο σχολείο παιδιά ανήσυχα, επιθετικά, μονίμως θυμωμένα χωρίς να ξέρουν γιατί, με δυσκολίες συγκέντρωσης προσοχής και συμμετοχής στην εκπαιδευτική διαδικασία και με συμπεριφορές που δεν συμβαδίζουν με την ηλικία τους. Παιδιά που έχουν απολέσει την αθωότητα και την ξεγνοιασιά της παιδικής ηλικίας. Κι αυτό μας προβληματίζει και μας θλίβει ως εκπαιδευτικούς.

Το θεατρικό παιχνίδι ξεπηδάει από την ιστορία σας και έχει διδακτικό χαρακτήρα, τι θέση όμως μπορεί να έχει στην εκπαιδευτική διαδικασία;

Η δασκάλα της ιστορίας εμπλέκει τους μαθητές της σε μια παιγνιώδη διαδικασία, με στόχο την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, έμμεσα και βιωματικά, μέσα από παιχνίδια με τις αισθήσεις, προκειμένου να αντιμετωπίσει την εκφοβιστική συμπεριφορά του Μήτσου απέναντι στη Φένια. Πρόθεσή της είναι να αντιληφθούν τα παιδιά μόνα τους πώς μπορεί να προσεγγίζει και να ερμηνεύει τον κόσμο η Φένια, χωρίς να χρειαστεί να πει εκείνη κάτι. Σε εκείνη τη φάση δεν χρησιμοποιεί το θεατρικό παιχνίδι. Στη σχολική καθημερινότητα βέβαια, τα παιδιά αυθόρμητα συμμετέχουν σε παιχνίδια ρόλων, προσπαθούν να κατανοήσουν και να διαχειριστούν υποσυνείδητα τη δική τους πραγματικότητα μέσα από το δραματικό παιχνίδι. Το εκπαιδευτικό δράμα (drama in education) επίσης, μπορεί να συμβάλλει τόσο στη δημιουργική αυτοέκφραση των παιδιών όσο και στη διερεύνηση διλλημάτων και κοινωνικών ζητημάτων, με στόχο την κριτική θεώρηση στάσεων και αντιλήψεων.

Λέτε ότι ονειρεύεστε έναν κόσμο όπου η αλληλεγγύη, ο σεβασμός και η τρυφερότητα θα είναι η μόνη πραγματικότητα. Αυτό όμως ο κόσμος απέχει πολύ από αυτόν που βιώνουμε, τι κάνουμε σ’ αυτήν την περίπτωση;

Συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε προς αυτή την κατεύθυνση. Ο καθένας, όπως και όσο μπορεί, από το δικό του μετερίζι, μέσα από τους διάφορους ρόλους του. Προσωπικά, ως νηπιαγωγός καθημερινά στο σχολείο, ως συγγραφέας μέσα από τις ιστορίες μου, ως άνθρωπος. Η πραγματικότητά μας μπορεί να αλλάξει με απλές, μικρές χειρονομίες, με μικρές πράξεις καλοσύνης από τους απλούς, καθημερινούς ανθρώπους, από τον καθένα από μας. Αρκεί να το προσπαθήσουμε.

Η εικονογράφος, Έφη  Λαδά κατάφερε με την εικονογράφησή της να απογειώσει την ιστορία σας. Είναι η πρώτη φορά που συνεργάζεστε;

Ναι, είναι η πρώτη φορά. Νιώθω πολύ τυχερή που η Έφη Λαδά απέδωσε με τον δικό της μοναδικό, αισθαντικό τρόπο την ποιητικότητα του κειμένου. Κάθε φορά που κοιτάζω το βιβλίο, απολαμβάνω το απόλυτα αρμονικό πάντρεμα κειμένου και εικόνας. Και νιώθω ευγνώμων. Θαυμάζω πολύ το εικαστικό έργο της Έφης Λαδά και ελπίζω να μας δοθεί η ευκαιρία να συνεργαστούμε ξανά στο μέλλον.

Ποια είναι τα σχόλια των παιδιών για το βιβλίο σας;

Με συγκινεί η απίστευτα θετική ανταπόκριση μικρών και μεγάλων. Ενθουσιάζονται με την ιστορία της Φένιας και τις εικόνες της Έφης Λαδά. Την αγαπούν τη Φένια, τη θαυμάζουν, δεν αντιλαμβάνονται αμέσως τη δυσκολία της. Και όταν την αντιλαμβάνονται, απορούν και τη θαυμάζουν περισσότερο. Θυμώνουν με την άσχημη συμπεριφορά του Μήτσου που την εκφοβίζει. Χαρακτηριστικά, σας παραθέτω μια ζωγραφιά μαθητή μου. Υπάρχουν βέβαια και παιδιά που κουβαλούν τα στερεότυπα των γονιών τους και δεν μπορούν να δεχτούν εύκολα ότι μπορεί να είναι ευτυχισμένη και να έχει φίλους, ενώ δεν βλέπει.

Μέσα από την περιπλάνηση του βιβλίου σε διάφορες πόλεις και την επαφή σας με πλήθος μικρών αναγνωστών, μαζέψατε νέο υλικό για ένα επόμενο παραμύθι;

Στα ταξίδια μου, με αφορμή την ιστορία της Φένιας, απολαμβάνω τη χαρά του μοιράσματος με τα παιδιά, τους συναδέρφους και όσους μας ενώνει η αγάπη μας για το βιβλίο. Με απορροφά το όμορφο παρόν. Δεν με απασχολεί το επόμενό μου βιβλίο. Αν βέβαια, τυχαία προκύψει κάποια ιδέα, καλοδεχούμενη.