Η ιστορία του «Εξάντα»

«Ποτέ δεν θέλησα να γράψω. Ούτε είμαι άνθρωπος που κρατά ημερολόγια, άλμπουμ, σημειώσεις. Δεν με ενδιαφέρει η υστεροφημία. Και σε αυτούς που προθυμοποιούνται να γράψουν για μένα απαντώ ότι είναι κάτι που δεν με απασχολεί προς το παρόν.» είχε πει η Μάγδα Κοτζιά το 2009 σε σπάνια συνέντευξη της στη συνάδελφο Κατερίνα Αγγελιδάκη (Ελευθεροτυπία, 23.10.2009), γνωρίζοντας απόλυτα πως η πορεία που είχε διανύσει στο τιμόνι του ιστορικού εκδοτικού οίκου «Εξάντα» της έδινε μία αθανασία που τα επόμενα χρόνια θα την έκανε σύμβολο μίας εκδοτικής εποχής για την χώρα.  

Οι εκδόσεις Εξάντας ήταν για πολλά χρόνια μία εστία ιδεών και βιβλίων που δύσκολα εκείνη την εποχή θα τολμούσαν να εκδώσουν άλλοι. Γνωρίσαμε από τα βιβλία του σπουδαίους συγγραφείς που μέχρι τότε η ελληνική αναγνωστική πραγματικότητα αγνοούσε, διασχίζοντας ουσιαστικά μία γραμμή που εκπαίδευε ή άνοιγε τους ορίζοντες των ανθρώπων που, σε μεγάλο βαθμό, είχαν μάθει να εμπιστεύονται τις επιλογές του Εξάντας και κατ’ επέκταση της Κοτζιά που ήταν πίσω από όλα αυτά. 

«Η ιδέα του εκδοτικού μπήκε στο μυαλό της Μάγδας ακόμα από τον καιρό που ζούσε στο Παρίσι» λέει ο Αργύρης Παπαγεωργίου, αδερφός της Μάγδας Κοτζιά και ο άνθρωπος που δούλεψε στον Εξάντα μέχρι το τέλος, μιλώντας για εκείνον τον καιρό, στην Parallaxi.

 Η σπίθα της να επιστρέψει στην Ελλάδα και να εκδώσει βιβλία ή να φτιάξει το βιβλιοπωλείο, μοιάζει με φλόγα στα χρόνια του Παρισιού όπου βρέθηκε αυτοεξόριστη από τη χούντα ως μέλος της Δημοκρατικής Άμυνας και ενταγμένη σχεδόν αμέσως σε μια κοινότητα ζυμώσεων και προβληματισμού με δεκάδες ακόμη Έλληνες που τα επόμενα χρόνια, αρκετοί από αυτούς, θα είναι φίλοι της και σημαντικοί συνοδοιπόροι στον δρόμο της τέχνης και της ζωής. 

Φλόγα που γίνεται πυρκαγιά το 1973 που επιστρέφει στην Ελλάδα και η Θεσσαλονίκη είναι έτοιμη να δεχτεί όλα εκείνα που χτίζει τα προηγούμενα χρόνια στο μυαλό της. 

Η Μάγδα Κοτζιά φτιάχνει την ίδια χρονιά πρώτα το βιβλιοπωλείο στη Θεσσαλονίκη (γωνία Τσιμισκή και Κούσκουρα), ενώ ιδρύει την επόμενη χρονιά στην Αθήνα τον Εξάντα (αρχικά στην Τζαβέλλα και μετά στην Οδό Διδότου) που πήρε το όνομά του από το ομώνυμο λογοτεχνικό περιοδικό του Μάκη Τρικούκη που έβγαινε επί δικτατορίας στη Θεσσαλονίκη.

Ο Αργύρης Παπαγεωργίου θυμάται: «Το βιβλιοπωλείο είχε ξεκινήσει με το που ήρθε στην Ελλάδα η Μάγδα. Διαμόρφωσε εξ’ ολοκλήρου το πρακτορείο λαχείων και εφημερίδων που είχε ο Νίκος Κοτζιάς τότε στο ίδιο σημείο και αποφάσισε να τα συρρικνώσει αυτά σε έναν χώρο και να φτιάξει εκεί και το βιβλιοπωλείο. Ο εκδοτικός ξεκίνησε δειλά δειλά τις αρχές του 1974 από την αδερφή μου και μετά μπήκανε και δύο συνέταιροι, ο Βασίλης Καλλιπολίτης και ο Θέμης Μπανούσης. Η δημιουργία του Εξάντα εκείνη την περίοδο ειδικά, ήταν ένα ρίσκο. Υπήρχαν κάποιοι εκδοτικοί αλλά πολύ πολύ λιγότεροι από όσους υπάρχουν σήμερα. Τότε ήταν μία χρυσή εποχή όμως για τα γράμματα και τα βιβλία ήταν όλη η ζωή της Μάγδας. Όποιο βιβλίο της άρεσε ήθελε να το βγάλει».

Η πρώτη επιτυχία

Η εποχή εκείνη είναι η άνθιση των εκδοτικών οίκων στην Ελλάδα. Το πολιτικό βιβλίο γίνεται μόδα και άνθρωποι των τεχνών αναδεικνύονται μέσα από κείμενα τους. Η Κοτζιά ερχόμενη από το Παρίσι, έχει μαζί της μερικούς μεταφρασμένους τίτλους που της είχαν κάνει εντύπωση. «Εφερε μαζί της τέσσερις πέντε μεταφράσεις του Άρη Αλεξάνδρου που προσπάθησε τότε να προωθήσει σε κάποιους εκδοτικούς οίκους της Ελλάδας, αλλά τελικά δύο τρεις από αυτές τις έβγαλε η ίδια κάνοντας τον Εξάντα».

Το 1975 ο Εξάντας εκδίδει το περίφημο βιβλίο για τον ελληνικό Εμφύλιο «Οι καπετάνιοι», που έγινε ένα από τα πρώτα best sellers στην Ελλάδα, «Τον εκδοτικό τον υποδέχτηκε θερμά ο κόσμος των γραμμάτων αλλά και ο απλός κόσμος που ήθελε τότε να διαβάσει καλά βιβλία. Μάλιστα, το πρώτο βιβλίο που βγάλαμε τότε, του Dominique Eudes, έκανε μεγάλη επιτυχία και πουλάει ακόμα μέχρι και σήμερα, όχι βέβαια όπως πουλούσε τότε, αλλά ακόμα το ζητάνε αναγνώστες. Ήταν ένα από τα πρώτα best seller στην Ελλάδα αυτό» αναφέρει ο κ. Παπαγεωργίου.

Ο Εξάντας φέρνει για πρώτη φορά στον ελληνικό εκδοτικό χώρο σημαντικούς γαλλόφωνους συγγραφείς, όπως ο Louis Aragon, η Sylvie Germain, η Simon Signoret, ο Michel Tournier, η Marguerite Duras. Δημιουργεί τη σειρά «Σύγχρονη Κλασική Βιβλιοθήκη», όπου εντάσσονται νέες μεταφράσεις κλασικών με Balzak, Stendhal, Kafka, Flaubert, Faulkner, Conrad αλλά και νεότεροι συγγραφείς, μεταξύ τους οι Bernhardt, Sabato, Cortazar, Mann, Malraux. Παρουσιάζει την πρώτη ολοκληρωμένη σειρά στα ελληνικά των σημαντικότερων έργων του Φερνάντο Πεσόα, ενώ εκδίδει στην Ελλάδα τα έργα του Βασίλη Αλεξάκη, την «Διοργάνωση του επαναστατικού μας ονείρου» του Κωστή Μοσκώφ, το σπάνιο πια χρονικό του Γιώργη Θ. Κρεμμυδά «Οι άνθρωποι της χούντας μετά τη δικτατορία», το «Χειρότερα και από σκυλιά» του μεγάλου τζαζίστα Τσαρλς Μίνγκους, το «Τολμώ» της Σπεράντζας Βρανά, τα «Σχόλια του Τρίτου» του Μάνου Χατζιδάκι, το «Μακρύ ζεϊμπέκικο» του Νίκου Κοεμτζή (μετά την αυτοέκδοση), την περίφημη σειρά με τους αρχαίους συγγραφείς (το μπλε εξώφυλλο), την σκληρόδετη σειρά με το λευκό εξώφυλλο και την αυτοέκδοση του «Τρίτου στεφανιού» του Κώστα Ταχτσή, όπου «είναι η δεύτερη έκδοση του» όπως λέει ο Αργύρης Παπαγεωργίου, συμπληρώνοντας πως «Ήταν μία εποχή που είχε φύγει από τις Εκδόσεις Ερμής και προτίμησε την Μάγδα για να βγάλει ξανά το «Τρίτο Στεφάνι». Αργότερα βέβαια, όταν πέθανε έτσι όπως πέθανε ο Ταχτσής, ήρθε η αδερφή του και πήρε τα δικαιώματα από τον Εξάντα και τα έδωσε αλλού».

Ντε Σαντ και Σεμπρούν

Σημαντική στιγμή για τον Εξάντα, είναι και τα «καταραμένα» έργα του Ζαν Ζενέ και του Μαρκήσιου ντε Σαντ που όμως, φέρνουν και δικαστικές περιπέτειες για την Μάγδα Κοτζιά, «Τη μία ήταν το 1979 με το βιβλίο «Φιλοσοφία του Μπουντουάρ» του ντε Σαντ και την άλλη με το «120 μέρες των Σοδόμων» το 1981. Η μήνυση μάλιστα αν θυμάμαι καλά, είχε γίνει από έναν περαστικό παππά. Με μάρτυρες υπεράσπισης όμως, πάρα πολλούς και πάρα πολύ γνωστούς ανθρώπους, όπως ο Παύλος ο Ζάννας, ο Μαρωνίτης και πάρα πολλοί άλλοι που ήταν δίπλα στην Μάγδα. Ξέρετε, δεν έκανε ποτέ πίσω και η Μάγδα σε κάτι τέτοια. Ήταν πολύ πεισματάρα. Όταν ήξερε ότι αυτό που κάνει της αρέσει πάρα πολύ και δεν ήταν κάτι παράλογο. Ήταν βέβαια τολμηρό για εκείνη την εποχή να συστήσεις στο αναγνωστικό κοινό τον Ζαν Ζενέ, τον ντε Σαντ.»

Μία ακόμα μεγάλη εκδοτική επιτυχία του Εξάντα, είναι η έκδοση των έργων του Χόρχε Σεμπρούν που, μάλιστα, η γνωριμία της εκδότριας μαζί του, κρύβει και μία τρυφερή ιστορία, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο αδερφός της

«Το πρώτο βιβλίο του Σεμπρούν που βγάλαμε ήταν το «Μεγάλο ταξίδι». Η ίδια η Μάγδα έχει πει πως όταν πήγε στο Παρίσι πρώτη φορά για να τον γνωρίσει, τον ερωτεύτηκε. Μετά βέβαια, στον Εξάντα βγάλαμε σχεδόν όλα τα βιβλία του τα επόμενα χρόνια. Είχε έρθει μάλιστα και στη Θεσσαλονίκη, αν θυμάμαι καλά γύρω στο 1995. Όταν πέθανε ο Σεμπρούν όμως, πληγώθηκε πάρα πολύ η Μάγδα».

Τέλος εποχής

«Εγώ όταν επέστρεψα στη Θεσσαλονίκη, ανέλαβα το βιβλιοπωλείο. Τότε ήταν η αδερφή μου, ο Κώστας ο Πύρζας κι εγώ στη δουλειά. Η Μάγδα τότε ήταν συνήθως στην Αθήνα ασχολούμενη με τις Εκδόσεις του Εξάντα κι εμείς στη Θεσσαλονίκη κρατούσαμε το βιβλιοπωλείο. Θυμάμαι τα χρόνια εκείνα με γλύκα. Περνούσαμε πολύ ωραία. Ερχόταν ο Χατζιδάκις και πηγαίναμε για φαγητό έξω, ένα βράδυ ήρθε ο Θεοδωράκης και πήγαμε όλοι μαζί στη Λιλή στα μπουζούκια κοντά στον Σταθμό, ωραία πράγματα που γίνονται τα βράδια κυρίως. Το 1988 πληρώναμε 110 χιλιάδες δραχμές ενοίκιο θυμάμαι και ήρθε ο ιδιοκτήτης και μας ζήτησε να το κάνει 500 χιλιάδες. Όπως καταλαβαίνετε ήταν ένα τρομακτικό ποσό αυτό και έτσι, αποφασίσαμε να το κλείσουμε τότε. Με τις εκδόσεις εγώ ασχολήθηκα αργότερα, το ’92 περίπου. Διατηρούσα το γραφείο του Εξάντα στη Θεσσαλονίκη. Το 2011 όμως, όταν αρρώστησε η Μάγδα κατέβηκα στην Αθήνα και ανέλαβα εξολοκλήρου εγώ. Η αδερφή μου όμως είχε ένα κακό, ήταν πολύ κρυψίνους και συγκεντρωτικός χαρακτήρας. Με αποτέλεσμα, όταν έπαθε το εγκεφαλικό και δεν μπορούσε να μιλήσει, εγώ τα ανέλαβα όλα και δεν ήξερα που πάνε τα τέσσερα. Παρέλαβα ένα χαώδες λογιστήριο. Στη συνέχεια έβγαλα κάποια βιβλία αλλά είδα ότι έτσι δε μπορούσα να συνεχίσω, ενώ ένας ακόμα σημαντικός λόγος για εμένα, ήταν ότι δεν είχα μία διάδοχη κατάσταση. Κανένα από τα παιδιά μου δεν ήταν δυνατόν να ακολουθήσει. Οπότε, πήρα την απόφαση να βάλω τέλος».

Ο «καινούριος» Εξάντας

Το Πάσχα του 2017, ξαφνιάζει η είδηση ότι οι Εκδόσεις Εξάντας προχωρούν σε διαδικασία αναγέννησης και ανανέωσης, δύο χρόνια σχεδόν μετά τον θάνατο της Μάγδας Κοτζιά, όπου πέθανε σε ηλικία 75 ετών μετά από μακροχρόνια προβλήματα υγείας.

Οι εκδόσεις Μίλητος απέκτησαν το ιστορικό brandname και το απόθεμα των βιβλίων του Εξάντα, ενώ τα επόμενα χρόνια προχώρησαν σε νέες εκδόσεις των σημαντικών τίτλων που πρώτη κυκλοφόρησε η Κοτζιά, συνεχίζοντας με αυτόν τον τρόπο την σπουδαία ιστορία και το όραμα της μεγάλης εκδότριας. 

«Όταν τελικά εξαγοράστηκε ο Εξάντας, ασφαλώς και μέσα μου είχα αισθήματα αγάπης για αυτόν. Όχι βέβαια όπως την αδερφή μου που ήταν τρελαμένη με τον Εξάντα και έχασε πολύ μεγάλη περιουσία για την τρέλα της αυτή. Ο Εξάντας ξέρετε ήταν το παιδί της. Δεν είχε παιδιά και αυτός ήταν το παιδί της. Αισθάνομαι όμως τώρα σχετικά ικανοποιημένος για την συνέχεια του Εξάντα και ότι εξακολουθεί να βγάζει βιβλία μας» λέει ο Αργύρης Παπαγεωργίου για την πορεία του εκδοτικού που έζησε από την αρχή του. 

Το κατόρθωμα του Εξάντα να σημαδεύσει τον πνευματικό και πολιτισμικό εκδοτικό χώρο της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, κρατώντας μέχρι σήμερα αναμμένη την «πυρκαγιά» της Μάγδας Κοτζιά για σπουδαία βιβλία, αποδεικνύει πόσο σημαντικό είναι κάθε φορά που ένα εμπνευσμένο όνειρο γίνεται πραγματικότητα και δύναμη για πολλούς ανθρώπους. 

* Ο εξάντας είναι γωνιομετρικό όργανο που χρησιμοποιείται στη ναυσιπλοΐα για τη μέτρηση υψών ουρανίων σωμάτων, καθώς και κατακόρυφων ή οριζόντιων γωνιών γήινων, ή επίγειων σταθερών αντικειμένων.