Η πόλη μέσα από τα όνειρα, τα στοιχήματα και τις ματαιώσεις τους

Ο χώρος της πόλης και η μορφή του αστικού τοπίου –δημόσιοι χώροι, χαράξεις, μνημεία, αρχιτεκτονικές– διηγούνται ιστορίες για τις μεγάλες και βαθιές μεταμορφώσεις που γνώρισε η Θεσσαλονίκη στο διάστημα των τελευταίων 150 χρόνων. Χάρη στην πολυδιάστατη φυσιογνωμία της, η πόλη δεν μπορούσε παρά να είναι ευαίσθητη στην πολυπλοκότητα των ιστορικών διεργασιών. Κι όπως η πόλη είναι καμωμένη από σχέσεις ανάμεσα στα μέτρα του χώρου της, τις ομάδες των κατοίκων της και τα γεγονότα των καιρών, το αστικό τοπίο της παρουσιάζει μια γοητευτική, σύνθετη μορφή που προσελκύει το ενδιαφέρον των μελετητών. Τα 12 κείμενα του βιβλίου παρακολουθούν επιλεκτικά τις μεγάλες αλλαγές από το 1870 (που οριοθετείται ως η απαρχή της σύγχρονης περιόδου) μέχρι την έλευση του 21ου αιώνα. Οι αλλαγές ιστορούνται επίσης με εικόνες –παλιούς χάρτες, σχέδια και φωτογραφίες–, ενώ το σημερινό αστικό τοπίο δείχνουν και σχολιάζουν σύγχρονα σχέδια και φωτογραφίες, που υπενθυμίζουν με την οικεία μορφή τους, τις συνέχειες, τις ρήξεις ή τις αποκλίσεις στην εξέλιξη του χώρου της πόλης ως προς παλαιότερες απεικονίσεις. Το άνοιγμα προς τη θάλασσα και η απαρχή των επεκτάσεων της Θεσσαλονίκης εκτός των τειχών, γειτονιές πλουσίων και φτωχών, ανασχεδιασμοί, εξωραϊσμοί και αντιδράσεις, ουτοπικά όνειρα και ρεαλιστικές τοποθετήσεις, δημόσια κτίρια και αρχιτεκτονικές, ξένοι και Έλληνες εκσυγχρονιστές, αρχιτέκτονες και διανοούμενοι της πόλης, παρελαύνουν στις προσεκτικά και καλαίσθητα σχεδιασμένες σελίδες. Ο τρόπος γραφής φιλοδοξεί να προσφέρει μια εύκολη ανάγνωση, όσο κι αν τα κείμενα έχουν προκύψει μετά από λεπτομερή έρευνα και τεκμηρίωση.

Η Αλέκα Καραδήμου Γερόλυμπου είναι ένα σπουδαίο κεφάλαιο στη νεότερη ιστορία αυτής της πόλης. Ο λόγος της, ένας λόγος εύληπτος, στρωτός, ευθύς, αναλαμβάνει να μας συστήσει για άλλη μια φορά γοητευτικά μνημεία, διαδρομές, σημεία που εξελίχθηκαν στο χρόνο, που βάναυσα κακοποιήθηκαν, σχέδια που έμειναν σε συρτάρια, ευκαιρίες που ποτέ δεν εκμεταλλευτήκαμε. Χαμένα στοιχήματα.

Κείμενα της που κατά που έχει κατά καιρούς δημοσιεύσει σε διάφορα έντυπα ή έχει ανακοινώσει σε επιστημονικά συνέδρια παρουσιάζονται εδώ σαν ένα σώμα σ’ αυτόν τον τόμο, σε συνδυασμό με το φωτογραφικό υλικό του γιου της, βραβευμένου φωτογράφου, Γιώργη, με τις εικόνες του οποίου ξεκινά μια συνδιαλλαγή ένα ταξίδι από κοινού κειμένων και εικόνων με αφετηρία αλλά και τερματισμό τις ματαιώσεις των ονείρων μιας πόλης.

Εκατόν πενήντα χρόνια μεταμορφώσεων ιστορικών διεργασιών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, αρχιτεκτονικών και άλλων περιπετειών που συμάδεψαν την πόλη.

Οι πολύμορφες αλλαγές που γνώρισε η Θεσσαλονίκη στο κρίσιμο διάστημα των τελευταίων 150 χρόνων έχουν ερευνηθεί και ερμηνευθεί από ποικίλες οπτικές γωνίες – ιστορικές, κοινωνικές, οικονομικές, αρχιτεκτονικές, πολεοδομικές, φωτογραφικές. Η πόλη με την πολυδιάστατη φυσιογνωμία της δεν μπορούσε παρά να είναι ευαίσθητη στις διεθνείς και τοπικές εξελίξεις και στην πολυπλοκότητα των ιστορικών διεργασιών. Ωστόσο όσο η έρευνα πάνω στην ιστορία της Θεσσαλονίκης προχωράει, νέα στοιχεία έρχονται συνεχώς στο φως, τυχαία ή μετά από επίπονες προσπάθειες. Ο συνδυασμός των παλιών με νέα δεδομένα γεννά νέες υποθέσεις, αμφισβητεί τα παλιά αξιώματα και αναδιατυπώνει ερωτήματα πραγματολογικά, μεθοδολογικά ή ερμηνευτικά.

Τα κείμενα και η εικονογράφηση του τόμου αυτού αφορούν ιστορίες, πρόσωπα και τόπους που συνδέονται με το βασικό θέμα του τίτλου, την ανάδυση της σύγχρονης πόλης. Δουλεύτηκαν σε διάστημα πολλών χρόνων μετά από έρευνες σε αρχεία εντός και εκτός Ελλάδας, και άλλοτε διερευνούν τα νέα ή μετασχηματιζόμενα χωρικά φαινόμενα, άλλοτε αφηγούνται ιστορίες που συνδέονται με αυτά. Το βιβλίο περιέχει επίσης έναν σημαντικό αριθμό από άγνωστα ή λιγότερο γνωστά σχέδια, χάρτες και φωτογραφίες, σύγχρονες και παλιές, που υποστηρίζουν ουσιαστικά και εμπλουτίζουν τα ερευνητικά δεδομένα, επιτρέποντας στον αναγνώστη να κατανοήσει, μέσα από οικείες εικόνες, τις μορφές που παίρνει η πόλη κατά την μετάβασή της από την προνεωτερική στην σύγχρονη εποχή.

*Το βιβλίο της Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου “Η ανάδυση της σύγχρονης Θεσσαλονίκης” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις University Studio Press, είναι ένας πολύτιμος οδηγός μνήμης, φτιαγμένος με υπέρτατη αγάπη για την πόλη, από έναν άνθρωπο που αποτελεί ένα είδος φύλακα αγγέλου της.

*Η Αλέκα Γερόλυμπου, αρχιτέκτων – πολεοδόμος, ομότιμη καθηγήτρια ΑΠΘ, σπούδασε στην Ελλάδα και στην Γαλλία, όπου και εργάστηκε επί πολλά χρόνια. Από το 1976 έως το 2013 δίδαξε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ.

Έργα της με θέμα τον αστικό χώρο της Θεσσαλονίκης είναι μεταξύ άλλων: Η ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917 (1995) και Μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Θεσσαλονίκη και βορειοελλαδικές πόλεις στο τέλος του 19ου αιώνα (2004).

Δραστηριοποιείται και συμμετέχει συστηματικά σε δραστηριότητες φορέων και πολιτών, υποστηρίζοντας διεκδικήσεις για την ελεύθερη συλλογική έκφραση σε θέματα της πόλης και τη διαφύλαξη και ανάδειξη του δημόσιου χώρου και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.

Την Πέμπτη 4 Δεκεμβρίου και ώρα 19:00, θα πραγματοποιηθεί παρουσίαση του βιβλίου της Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου “Η ανάδυση της σύγχρονης Θεσσαλονίκης”. Η παρουσίαση θα γίνει στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Εγνατίας 154 – εντός ΔΕΘ – HELEXPO).

Για το βιβλίο θα μιλήσουν: – ο ερευνητής παλαιοχαρτογραφίας Σάββας Δεμερτζής, – ο καθηγητής της σύγχρονης ιστορίας στο ΕΚΠΑ Αντώνης Λιάκος, – ο πολεοδόμος-χωροτάκτης Νίκος Παπαμίχος και ο καθηγητής Αλέξανδρος Παπαγεωργίου – Βενετάς, αρχιτέκτων-πολεοδόμος