Η «ΡΟΖΗ» μιλάει στα παιδιά για το νέο κόσμο που έρχεται

Ο Ζώης Κατσίκης, ένας ιδιαίτερα δραστήριος νέος τον οποίο έχετε γνωρίσει μέσα από την parallaxi τόσο από τα άρθρα γνώμης του, όσο και από την πρώτη του συγγραφική προσπάθεια με το παιδικό του βιβλίο «Κόα: Ταξίδι για τη Διάσωση των Κόσμων», επιστρέφει ξανά στο προσκήνιο με ένα καινοτόμο βιβλίο από τις εκδόσεις Golden Key Tales.

Το πρώτο παιδικό βιβλίο για την τεχνητή νοημοσύνη φέρει την υπογραφή του 22χρονου Ζώη ο οποίος καταπιάνεται με ένα θέμα που αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε, δημιουργούμε, επικοινωνούμε.

Το νέο του βιβλίο με τίτλο «ΡΟΖΗ» συνδυάζει τη γνώση, την ευαισθησία, το χιούμορ και τη φαντασία και μέσα από τις σελίδες του μιλά στα παιδιά για την τεχνητή νοημοσύνη.

Ποια είναι όμως η Ρόζη;

Είναι φυσικά η πρωταγωνίστρια της ιστορίας και η «οδηγός» στο ταξίδι του αναγνώστη στον κόσμο της τεχνητής νοημοσύνης μέσα από μια χαριτωμένη και βαθιά στοχαστική ανάλυση.

Το όνομα της παραπέμπει στη λέξη «rose» δηλαδή τριαντάφυλλο.

Κάπως έτσι θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε και την τεχνητή νοημοσύνη. Όμορφη και χρήσιμη, αλλά ταυτόχρονα να κρύβει και «αγκάθια».

Αυτός ακριβώς άλλωστε είναι και ο στόχος του βιβλίου. Να φωτίσει τις ευκαιρίες, αλλά και τους κινδύνους της τεχνολογικής εξέλιξης και πάνω από όλα να στείλει ένα ηχηρό μήνυμα σε μικρούς και μεγάλους ότι πρέπει να σταθούν κριτικά και καλλιεργώντας ηθική συνείδηση και υπεύθυνη στάση απέναντι σε ένα μέλλον που δεν αποκλείεται άνθρωποι και μηχανές να κληθούν να συνυπάρξουν αρμονικά.

Γι’ αυτό το λόγο και το βιβλίο είναι επί της ουσίας ένας διάλογος που μέσα από αυτόν καλούμαστε να προβληματιστούμε για το τι σημαίνει πρόοδος, ποια είναι τα όρια της τεχνολογίας και πώς μπορούμε να την ακολουθήσουμε χωρίς όμως να αλλοιωθούμε.

Μια συζήτηση που έλειπε από την παιδική λογοτεχνία και την οποία ο Ζώης Κατσίκης ανοίγει με τρόπο προσιτό, χιουμοριστικό και συγκινητικό.

Μια συζήτηση για το σήμερα, αλλά κυρίως για το αύριο φέρνοντας τα παιδιά σε επαφή με έναν κόσμο που κατά πάσα πιθανότητα θα γίνει κάποια στιγμή το παρόν τους.

Με αφορμή την «ΡΟΖΗ» είχαμε τη χαρά να συνομιλήσουμε για μια ακόμη φορά με τον Ζώη Κατσίκη ο οποίος μας έδωσε περισσότερες πληροφορίες για τη νέα του συγγραφική προσπάθεια.

Πρώτα από όλα τον ρωτήσαμε για ποιον λόγο αποφάσισε να μεταπηδήσει από την «ΚΟΑ» στην «ΡΟΖΗ» και τι περιμένουμε να διαβάσουμε στις σελίδες του νέου του βιβλίου.

«Η ΡΟΖΗ γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη μου να μιλήσω στα παιδιά για τον κόσμο που έρχεται — έναν κόσμο γεμάτο τεχνολογία, οθόνες και τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και για τις αξίες που δεν πρέπει να χαθούν μέσα σε αυτό το νέο περιβάλλον.

Μετά την ΚΟΑ, η οποία ταξίδεψε μαζί με τους μικρούς αναγνώστες σε όλον τον κόσμο με σκοπό να ενημερωθούν για το φαινόμενο της κλιματικής κρίσης, ήθελα να τους ταξιδέψω σε ένα διαφορετικό είδος περιπέτειας: στο ψηφιακό σύμπαν.

Μέσα στις σελίδες του βιβλίου, τα παιδιά θα συναντήσουν τη ΡΟΖΗ — ένα ρομπότ, που προσπαθεί να καταλάβει τι σημαίνει «να νιώθεις» και «να είσαι άνθρωπος». Είναι μια ιστορία που ισορροπεί ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα, με χιούμορ, συναίσθημα και πολλά ερωτήματα».

Ποιες προκλήσεις αντιμετώπισε ο ίδιος αποφασίζοντας να μεταφέρει ένα τόσο σύνθετο θέμα, πόσο μάλλον όταν απευθύνεται γι’ αυτό και στα παιδιά;

«Η πρόκληση βρισκόταν στο να απλοποιήσω χωρίς να υποτιμήσω τις αλλαγές και το κόστος που προκαλεί η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη. Τα παιδιά καταλαβαίνουν πολύ περισσότερα απ’ ό,τι νομίζουμε, αρκεί να τους δώσεις τα κατάλληλα εργαλεία.

Έτσι, προσπάθησα να “μεταφράσω” τις έννοιες της τεχνητής νοημοσύνης σε καθημερινές εμπειρίες, μέσα από την οθόνη της ΡΟΖΗ, η οποία θέτει τις ίδιες ερωτήσεις με ένα παιδί: “Ποιος είμαι;”, “Γιατί υπάρχω;”, “Μπορώ να αγαπήσω;”.

Όταν βλέπεις αυτά τα ερωτήματα να γεννούν συζητήσεις μέσα στις σχολικές αίθουσες, τότε καταλαβαίνεις πως άξιζε η προσπάθεια».

Πώς καταφέρνει ο ίδιος να συνδυάσει μέσα από τις σελίδες της «ΡΟΖΗ» τη φαντασία, το χιούμορ και την εκπαιδευτική διάσταση μέσα στην ιστορία;

«Πιστεύω ότι η μάθηση δεν πρέπει ποτέ να είναι βαρετή, διότι αποτελεί την πιο ουσιαστική εκπαιδευτική διαδικασία. Επομένως, η φαντασία είναι το όχημα, το χιούμορ είναι το καύσιμο, και η γνώση είναι ο προορισμός.

Η ΡΟΖΗ μέσα από το άγχος και τον πανικό της να καταγράψει, να μιμηθεί και να ξεπεράσει τα ανθρώπινα κατορθώματα, βρίσκεται σε μία διαρκή σύγχυση χαρίζοντας αστείες στιγμές στους αναγνώστες. Τα παιδιά μαθαίνουν διαβάζοντας και γελώντας — κι αυτός είναι ο πιο όμορφος τρόπος να αγαπήσουν τη γνώση και να κατανοήσουν εν τέλη την έννοια του AI».

Τελικά, η τεχνητή νοημοσύνη είναι ευχή ή κατάρα για τους μελλοντικούς πολίτες. Μήπως οδεύουμε στο να δούμε «φουρνιές» νέων γενιών που θα τα περιμένουν όλα έτοιμα με το πάτημα ενός κουμπιού;

«Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι ούτε ευχή ούτε κατάρα. Είναι καθρέφτης του ανθρώπου που τη χρησιμοποιεί. Αν μάθουμε στα παιδιά να την προσεγγίζουν με κριτική σκέψη, φαντασία και ευθύνη, τότε θα γίνει ένα εργαλείο δημιουργίας και προόδου.

Αν όμως την αφήσουμε να αντικαταστήσει την προσπάθεια, τη σκέψη και τη δημιουργικότητα, τότε ναι, θα χάσουμε κάτι πολύτιμο. Τη μοναδικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και εφευρετικότητας.

Ο στόχος δεν είναι να ζήσουμε σε έναν “έξυπνο κόσμο” (όπως λέμε π.χ. έξυπνη σκούπα), αλλά σε έναν σοφό κόσμο που γνωρίζει πώς να επωφελείται από την ανθρώπινη πρόοδο».

Παρά τα 22 του χρόνια ο Ζώης έχει καταφέρει να γράψει ήδη δύο βιβλία τα οποία μάλιστα έχουν έντονο κοινωνικό υπόβαθρο. Γιατί όμως ο ίδιος καταπιάνεται με τέτοιες ιστορίες;

«Με εμπνέει ο ίδιος ο κόσμος γύρω μου. Με εμπνέουν τα παιδιά που συναντώ στις παρουσιάσεις, οι ανησυχίες τους, οι ερωτήσεις τους.

Νιώθω ότι η λογοτεχνία μπορεί να γίνει ένας καθρέφτης της κοινωνίας, αλλά και ένα φως που δείχνει τον δρόμο. Αν μέσα από τις ιστορίες μου έστω και ένα παιδί προβληματιστεί, χαμογελάσει ή βρει το θάρρος να ονειρευτεί έναν καλύτερο κόσμο, τότε για μένα αυτό είναι η μεγαλύτερη επιτυχία.

Πλέον, θεωρώ πως αποτελεί χρέος για την ομάδα μου και για εμένα προσωπικά, να μιλήσουμε στα παιδιά για τις αλλαγές που πλησιάζουν με σκοπό να συμβάλουμε στην προσπάθεια του εκπαιδευτικού κόσμου για περισσότερα παιδιά με κοινωνικές ευαισθησίες».

Μπορεί η παιδική λογοτεχνία να προετοιμάσει τα παιδιά για τις τεχνολογικές αλλαγές του μέλλοντος; Ο Ζώης απαντά:

«Απόλυτα. Η παιδική λογοτεχνία δεν είναι απλώς αφήγηση – είναι εκπαίδευση με καρδιά. Μέσα από τα παραμύθια και τα μυθιστορήματα μπορούμε να μιλήσουμε για θέματα που ίσως φαίνονται “δύσκολα” όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η κλιματική κρίση και η μεταναστευτική κρίση. Αν μάθουμε στα παιδιά να σκέφτονται, να αμφισβητούν, να προσαρμόζονται, να νιώθουν και να συνεργάζονται, τότε τα έχουμε ήδη προετοιμάσει για κάθε μελλοντική αλλαγή».

Εάν η «ΡΟΖΗ» είχε φωνή και μπορούσε να μιλήσει στα παιδιά του αύριο, τι θα τους έλεγε;

«Αν η ΡΟΖΗ είχε φωνή, θα προέτρεπε τα παιδιά του αύριο να μην τη φοβούνται, αλλά ταυτόχρονα να μην τη θεωρούν παντοδύναμη. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απειλή, αλλά ούτε και πανάκεια· είναι ένα ισχυρό εργαλείο, ικανό να διευκολύνει την καθημερινότητα, να εμπλουτίσει τη γνώση και να ενισχύσει τη δημιουργικότητα, όταν χρησιμοποιείται με σύνεση και επίγνωση.

Θα τους υπενθύμιζε ότι εκείνη θα είναι πάντα διαθέσιμη για να τους υποστηρίξει σε κάθε αναζήτηση ή ανάγκη τους, ωστόσο η πραγματική πρόοδος γεννιέται από τη συνεργασία ανθρώπου και μηχανής, όχι από την εξάρτηση. Η ανθρώπινη κρίση, η φαντασία και η ενσυναίσθηση παραμένουν αρετές που καμία μηχανή δεν μπορεί να αντικαταστήσει.

Η ΡΟΖΗ θα τους καλούσε, λοιπόν, να περάσουν χρόνο μαζί της με υπευθυνότητα και μέτρο, αξιοποιώντας την τεχνολογία ως μέσο ανάπτυξης και όχι ως υποκατάστατο της ανθρώπινης εμπειρίας. Μόνο έτσι η επόμενη γενιά θα μπορέσει να διαμορφώσει ένα μέλλον όπου η καινοτομία θα συνυπάρχει αρμονικά με τις αξίες και τη σοφία του ανθρώπου».

Ανήσυχο -με την καλή έννοια πάντα- πνεύμα ο Ζώης δε σταματά φυσικά εδώ και ήδη μαζί με τους συνεργάτες του επεξεργάζεται τα επόμενα βήματά του, με τον ίδιο να μιλά στην parallaxi για τα σχέδιά του.

«Αυτή την περίοδο, μαζί με την ομάδα μου, τον εκδοτικό οίκο Golden Key Tales, σχεδιάζουμε μια ανατρεπτική ιστορία που θα αγγίζει δύο φαινομενικά διαφορετικούς κόσμους — τη μεταναστευτική κρίση και την εξερεύνηση του διαστήματος.

Πρόκειται για ένα ακόμα ένα έργο μας που θα επιχειρήσει να ενώσει την κοινωνία με τη φαντασία, δείχνοντας πώς η ανάγκη του ανθρώπου για ένα “σπίτι” και μία ελπίδα δεν γνωρίζει σύνορα, ούτε στη Γη ούτε πέρα από αυτήν.

Το βιβλίο αυτό θα αποτελέσει το τρίτο μέρος της τριλογίας της Golden Key Tales, η οποία είναι αφιερωμένη στη σύγχρονη εκπαιδευτική ατζέντα και στις μεγάλες προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα παιδιά του σήμερα — από την κλιματική κρίση και την τεχνητή νοημοσύνη, έως την έννοια της ταυτότητας και της συνύπαρξης».

Μετά από μια τέτοια συζήτηση περί τεχνητής νοημοσύνης δε θα γινόταν να μην την… προ(σ)καλέσουμε και αυτήν να λάβει μέρος στην κουβέντα.

Αφού λοιπόν περιγράψαμε στο ChatGPT το περιεχόμενο του βιβλίου του Ζώη της ζητήσαμε να του κάνει μια ερώτηση που εκείνη επιθυμεί. Αυτή λοιπόν ήταν η εξής:

Πιστεύεις Ζώη ότι η ΤΝ είναι περισσότερο «τριαντάφυλλο» ή «αγκάθι»;

«Θα έλεγα πως είναι ένα τριαντάφυλλο με αγκάθια. Διαθέτει την ομορφιά της γνώσης, της δημιουργίας, της εξέλιξης, αλλά και τον κίνδυνο του εγωισμού και της απώλειας του ανθρώπινου στοιχείου. Αν τη φροντίσουμε σωστά, θα ανθίσει και θα μας προσφέρει τις ιδανικές συνθήκες, ομορφαίνοντας το τοπίο όπου η ανθρώπινη δημιουργικότητα και η εφευρετικότητα θα δεσπόζουν. Ωστόσο, αν την παραμελήσουμε, τα αγκάθια της μπορεί να μας πληγώσουν. Όλα εξαρτώνται από το χέρι που την κρατά και το προσφέρει».

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Golden Key Tales και σύντομα θα είναι διαθέσιμο σε μεγάλα βιβλιοπωλεία της χώρας! Μπορείτε να το βρείτε στο: https://goldenkeytales.com/product/rozi/