Jo Nesbo στην Parallaxi: «Αν θεράπευα τους φόβους σας με τα βιβλία μου, θα έσκαβα το λάκκο μου»

Δευτέρα απόγευμα σε μια Θεσσαλονίκη που υποδέχεται —επιτέλους— τον πρώτο αληθινά φθινοπωρινό της καιρό. Όμως, μαζί με τον καιρό έχει έρθει η ώρα να υποδεχτεί και έναν άκρως επιτυχημένο συγγραφέα, από μια χώρα πολύ πιο συνηθισμένη στη μολυβένια συννεφιά, το ψιλόβροχο και το κρύο.

Ο Νορβηγός Jo Nesbo βρέθηκε χθες βράδυ στο Βελλίδειο, καλεσμένος των εκδόσεων Μεταίχμιο και του βιβλιοπωλείου Κωνσταντινίδης, για μία γνωριμία με τους φίλους των βιβλίων του, επ’ αφορμή και της κυκλοφορίας στα ελληνικά του νέου του έργου «Ο Βασιλιάς» στις 26 Νοεμβρίου. Το βιβλίο θα είναι συνέχεια του «Βασιλείου», που κυκλοφόρησε στα ελληνικά πριν από τέσσερα χρόνια.

Όσα είδε στην Ελλάδα και τα σχόλια για το μέλλον του πλανήτη

Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, ανέφερε ότι το νέο βιβλίο θα εστιάζει στις οικογενειακές σχέσεις, που παρατήρησε ότι υπάρχουν έντονα στην ελληνική πραγματικότητα ήδη από την πρώτη του επαφή με τη χώρα. Αντίθετα, στη Νορβηγία το ισχυρό κοινωνικό κράτος υποκατέστησε σε κάποιες περιπτώσεις την οικογένεια, κάτι που όμως οδήγησε συχνά σε δυσλειτουργικές καταστάσεις και αύξηση των διαζυγίων.

Στην Ελλάδα ξεχωρίζει το αίσθημα φιλοξενίας, το καλό φαγητό, το υψηλό χιούμορ και την άθλια γραφειοκρατία. Τα ίδια πιστεύει ότι θα ξεχώριζε και ο βασικός ήρωας σε πολλά από τα βιβλία του, ο επιθεωρητής Χάρι Χόλε.

Για τον υπόλοιπο πλανήτη, διατηρεί την αισιοδοξία του παρά τις ανησυχίες που τον κυρεύουν: «Αν δεις κανείς την Ιστορία εδώ και 200 χρόνια, σκοτώνουμε ο ένας τον άλλον σε μικρότερο βαθμό και καταργήθηκε η δουλεία», ανέφερε χαρακτηριστικά. Το αποτέλεσμα των εκλογών στιης ΗΠΑ και οι πόλεμοι στη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη είναι σοβαρά πισωγυρίσματα σε έναν κόσμο που προσπαθεί να ζήσει πιο ειρηνικά και σταθερά, αλλά δεν σταματούν την αισιοδοξία του.

Από αφανής μουσικός, ροκ σταρ της λογοτεχνίας

“Di derre”, ή στα αγγλικά “Those Guys”. Έτσι ονομάζεται το συγκρότημα στο οποίο ο Nesbo έχει αναλάβει από το 1992 τα φωνητικά και την ακουστική κιθάρα. Η ίδια η ύπαρξη του συγκροτήματος τού έμαθε ότι στη ζωή μπορεί όλα να έρθουν τούμπα: «Όταν ξεκινήσαμε, πληρώναμε ακόμα και τα ποτά μας στο μπαρ που παίζαμε! Κανείς δεν θυμόταν πώς μας λένε. Για αυτό και καθιερώσαμε το Di Derre. Να φανταστείτε, στα πρώτα μου συγγραφικά βήματα έγραφα με ψευδώνυμο, αλλά μετά λέω ότι τζάμπα το έχω, αφού το συγκρότημα δεν το ήξερε και κανείς…».

Τριάντα χρόνια περίπου αργότερα, οι Di Derre κατέκτησαν το κοινό τουλάχιστον της χώρας τους, όμως ο πραγματικός ροκ σταρ της ιστορίας είναι ο Nesbo. Και αυτό το κατάφερε όχι με τη μουσική, αλλά με τη συγγραφή: 60 εκ. αντίτυπα και μεταφράσεις σε 50 γλώσσες. Μάλιστα, μία κοπέλα από το κοινό ανέφερε ότι στο Όσλο υπάρχουν ειδικές διαδρομές για τουρίστες που περνούν από μέρη στα οποία έδασε ο Χάρι Χόλε: «Ελπίζω να είναι ωραίες! Εγώ δεν τις έχω περπατήσει ποτέ», αποκρίθηκε.

Συνέντευξη στην Parallaxi: Οι συγγραφείς-σελέμπριτι που «παίζουν» με τα συναισθήματα των αναγνωστών

Λίγες ώρες πριν την εκδήλωση στο Βελλίδειο, βρεθήκαμε να διασχίζουμε την είσοδο γνωστού ξενοδοχείου της Θεσσαλονίκης. Η μουντάδα ξεχυνόταν ελεύθερα από τις μεγάλες τζαμαρίες της αίθουσας, θυμίζοντας κάτι από την ατμόσφαιρα του Jo Nesbo. Εκεί μας υποδέχτηκε για μία ολιγόλεπτη αλλά «γεμάτη» συνέντευξη, καθισμένος σε ένα τραπέζι με τα χαρακτηριστικά μαύρα κοκάλινα γυαλιά ηλίου του περασμένα στο κεφάλι.

Κάναμε και εμείς την αρχή αναφερόμενοι στο στάτους ροκ σταρ που τον συνοδεύει.

Του θυμίσαμε ότι από την εφηβεία του ακόμα είχε πολλές ευκαιρίες να «κατακτήσει τον κόσμο», άλλοτε σαν ταλαντούχος ποδοσφαιριστής, άλλοτε σαν τραγουδιστής, άλλοτε σαν χρηματιστής και δημοσιογράφος. Όμως, τελικά η συγγραφή ήταν αυτή που τον έκανε πασίγνωστο στη χώρα του και σε ολόκληρο τον κόσμο. Όπως εξήγησε, η επιτυχία του ήταν (και) σημείο των καιρών:

«Μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ‘90 στη Νορβηγία, οι δημιουργοί “κρύβονταν” πίσω από το έργο τους, δεν ήξερες τίποτα για αυτούς ως ανθρώπους. Στις μέρες μας, όταν διαβάζεις βιβλιοκριτικές στο νορβηγικό Τύπο, νιώθεις ότι η κριτική στρέφεται περισσότερο προς τους συγγραφείς και λιγότερο προς τα βιβλία καθαυτά. Αυτήν την περίοδο, έχει γίνει ντόρος στις εφημερίδες επειδή ένας συγγραφέας ανταπέδωσε τα βαριά πυρά που του έριξε ένας κριτικός. Οι αναγνώστες καταναλώνουν σαν ριάλιτι αυτές τις κριτικές, σαν τον καυγά απλώς δύο σελέμπριτι. Κανέναν δεν τον ενδιαφέρει πια το περιεχόμενο του ίδιου του βιβλίου. Άρα, ναι, από αυτήν την άποψη, οι συγγραφείς στη Νορβηγία έχουν γίνει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σελέμπριτι».

Καταλυτικό ρόλο σε αυτό, εξήγησε, έπαιξε ένας συναυλιακός χώρος στο Όσλο, που ξεκίνησε να φιλοξενεί συγγραφείς στη σκηνή αντί για συγκροτήματα, κάτι που εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα.

Ερχόμενοι στο συναίσθημα του φόβου, που παίζει κεντρικό ρόλο στα γεμάτα γραφικές απεικονίσεις βιβλία του, αναρωτηθήκαμε αν η συγγραφή βοηθάει τον ίδιο να ξεπερνάει τους φόβους του ή αν πιστεύει ότι οι αναγνώστες μπορούν μέσα από την επαφή με τις μπρουτάλ καταστάσεις που περιγράφει να βγουν πιο εξοικειωμένοι με την ανθρώπινη σκοτεινιά, και άρα πιο άφοβοι για αυτήν. Χαμογελώντας απάντησε ότι θα ήταν εις βάρος του το να γινόταν κάτι τέτοιο. «Τα βιβλία μου δεν είναι εγχειρίδια ψυχοθεραπείας. Απλώς, “παίζουν” με τις λέξεις και τις θεματικές, ώστε να προκαλέσουν κάποια συναισθήματα. Αν θεράπευα τους φόβους σας με τα βιβλία μου, θα έσκαβα το δικό μου λάκκο σαν συγγραφέας. Χρειάζομαι αυτόν το φόβο από εσάς, χρειάζομαι αυτόν το ρομαντισμό, χρειάζομαι όλα τα συναισθήματά σας για να έχουν νόημα και απήχηση τα βιβλία μου ενώ τα διαβάζετε».

Όσο για τον ίδιο, παραδέχτηκε ότι η κόρη του τον πειράζει για το πόσο φοβάται το σκοτάδι και τα θρίλερ, οπότε μάλλον η συγγραφή τέτοιων ιστοριών δεν βοηθάει ιδιαίτερα!

Χάρι Χόλε: Αναζητώντας φόνους μαζί με τα βαθύτερα νοήματα της ζωής

Μοναχικός, φιλοπερίεργος, τραχύς, με μάτια που συχνά γυαλίζουν από το αλκοόλ. Αυτός είναι ο Χάρι Χόλε, ο δαιμόνιος ντετέκτιβ της νορβηγικής αστυνομίας που πρωταγωνιστεί σε ένα πολύ μεγάλο μέρος από τα βιβλία του Nesbo. Οι ικανότητές του τον έχουν οδηγήσει σε ολόκληρο τον κόσμο, διαλευκάνοντας φαινομενικά δύσκολες υποθέσεις δολοφονιών με τρομερά οξυδερκή τρόπο. Μάλιστα, ο συνάδελφός του στο Σώμα, Στίλε Άουνε, παρατηρεί σε ένα από τα βιβλία ότι σε έναν κόσμο χωρίς δολοφονίες ο Χόλε δεν θα είχε νόημα ύπαρξης και θα εξαφανίζονταν.

Άραγε τι τέλος σκοπεύει να του δώσει ο δημιουργός του; Δεν θέλησε να το αποκαλύψει, προφανώς, αλλά το ‘χει σκεφτεί. «Όλα είναι ανοιχτά!», δηλώνει. Πάντως, λίγες ώρες αργότερα, στην παρουσίαση, θα τον παρομοίαζε με ήρωα αρχαίας τραγωδίας, που πρόκειται να βασανιστεί πολύ στη ζωή του και «ύστερα θα ζήσει στην κόλαση». Μένει να δούμε τι ακριβώς εννοεί με αυτό.

Παραμένοντας στον Χόλε, μέσα από τα βιβλία του φαίνεται η προσπάθειά του να κατανοήσει τις έννοιες της Αγάπης και του Κακού. Ανεπιτυχώς, όμως. Ρωτήσαμε το Nesbo μήπως ο ίδιος στάθηκε πιο τυχερός. Αφού βόλεψε το λιπόσαρκο σώμα του καλύτερα στην καρέκλα, μειδίασε και μας έγνεψε αρνητικά: «Όχι».

Το σχόλιο για τη δημοκρατία και η Θεσσαλονίκη ως υποψήφιο σκηνικό για νουβέλες πολιτικών δολοφονιών

Ο Jo Nesbo δεν παρέλειψε να σχολιάσει και σε εμάς τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών στις ΗΠΑ: «Κάπου είχα διαβάσει μία ατάκα ότι οι αμερικανικές εκλογές παραείναι σημαντικές για να τις αφήσουμε στα χέρια των Αμερικανών! Είμαστε αυτήν τη στιγμή στη χώρα που εφηύρε τη δημοκρατία και αναρωτιέμαι, βλέποντας ποιος εξελέγη, αν πράγματι η δημοκρατία είναι το ανώτερο πολίτευμα στο οποίο μπορούμε να φτάσουμε σαν ανθρώποτητα. Φυσικά, η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων όπου αυταρχικοί ηγέτες ανέβηκαν στην εξουσία με δημοκρατικά μέσα. Με κάτι τέτοια νιώθεις σαν η δημοκρατία να πυροβολεί όχι το πόδι της αλλά το ίδιο της το κεφάλι».

Για το αν θα μπορούσαμε να δούμε τον Ντόναλντ Τραμπ να πρωταγωνιστεί σε ένα από τα βιβλία του, απάντησε πως υπάρχουν ήδη δικοί του αρκετοί χαρακτήρες που του φέρνουν.

Στη συνέχεια, προσκαλέσαμε το Nesbo να γράψει ένα βιβλίο με τόπο δράσης τη Θεσσαλονίκη, καθότι πρόκειται για μία πόλη γεμάτη πολιτικές δολοφονίες και ίντριγκες στη σύγχρονη ιστορία της. Δύο μέρες είναι λίγες για να πάρεις κανείς μια τέτοια απόφαση, απάντησε. «Έχω γράψει ένα διήγημα για την Κάλυμνο, αλλά έχω περάσει συνολικά πάνω από έναν χρόνο εκεί ως επισκέπτης. Το ίδιο θα πρέπει να συμβεί και με όποιο μέρος αποφασίσω να συμπεριλάβω σε κάποιο βιβλίο μου». Τουλάχιστον τώρα έχει ένα κίνητρο να επιστρέψει.

«Τα βιβλία μου δεν παρουσιάζουν μια γενικευμένη στερεοτυπική εικόνα της νορβηγικής κοινωνίας»

Γνωρίζουμε ότι ο Nesbo παραμένει λάτρης της Ελλάδας, και ειδικά της Καλύμνου, την οποία επισκέπτεται συχνά για αναρρίχηση. Μήπως υπάρχει κάποιο στερεότυπο για τη χώρα που να έχει επιβεβαιωθεί στα μάτια του; «Πρώτη φορά βρέθηκα στη χώρα σας στα 17, όταν πήραμε λάθος Interrail και το τρένο μάς κατέβασε από τη Γιουγκοσλαβία στην Ελλάδα αντί για την Ιταλία! Δεν νομίζω ότι είχαμε κάποια σχηματισμένη εικόνα για τη χώρα και τους ανθρώπους. Αλλά μου άρεσε πολύ, όπως και να ‘χει. Σχετικά με τα στερεότυπα, αυτά ισχύουν για όλες τις χώρες και ίσως υπάρχει ένας βαθμός αλήθειας κρυμμένος από πίσω. Σε κάθε περίπτωση, όμως, κάθε άνθρωπος έχει τη μοναδικότητά του, είτε εδώ, είτε στη Νορβηγία, είτε παντού».

Μιας και ανέφερε τη Νορβηγία, σχολιάσαμε ότι τα βιβλία του σπάνε το στερεότυπο για την αψεγάδιαστη, γεμάτη ευτυχισμένους κατοίκους σκανδιναβική χώρα, ειδικά στην πρωτεύουσα. «Μα σε κάθε μεγάλη πόλη υπάρχει η φωτεινή και η σκοτεινή πλευρά», ανταπαντά. «Από τη μία, στο Όσλο υπάρχουν πράγματι σημεία όπου ισχύει αυτό το κλισέ μιας ασφαλούς, καθαρής πόλης με χαρούμενους κατοίκους. Από την άλλη, στην ίδια πόλη από τη δεκαετία του ‘70 και μέχρι και σήμερα υπήρξε μάστιγα θανάτων από ηρωίνη. Οι καλές περιοχές αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της πόλης, όμως κι εκεί υπάρχουν τα προβλήματα που βλέπεις παντού: οργανωμένο έγκλημα, βία, ναρκωτικά, πορνεία. Πάντως, εγώ δεν επιδιώκω μέσα από τα βιβλία να δώσω μια γενικευμένη εικόνα της νορβηγικής κοινωνίας. Οι ήρωές μου δεν εκπροσωπούν το μέσο Νορβηγό».

Πώς μια οικογενειακή παράδοση επηρέασε την τεχνική του

Ο Nesbo είναι από εκείνους τους συγγραφείς που δημιουργούν ένα άκρως «δεμένο» σύμπαν σε κάθε βιβλίο, στο οποίο όλοι οι χαρακτήρες, ακόμα και οι δευτερεύοντες, έχουν βάθος και μία προσωπική ιστορία που επηρεάζει τις αποφάσεις και την κοσμοθεωρία τους. Αναρωτηθήκαμε πόσο δύσκολο είναι για έναν συγγραφέα να συλλαμβάνει και έπειτα να αποτυπώνει αυτό το σύνθετο πλέγμα χαρακτήρων στο χαρτί.

«Δουλεύω πολύ με συνόψεις», εξήγησε. «Όταν κάτσω να γράψω το πρώτο κεφάλαιο, δεν χτίζω την ιστορία εκείνη τη στιγμή. Η ιστορία έχει ήδη δημιουργηθεί και μετά την αναλύω κεφάλαιο-κεφάλαιο. Όταν γράφω το τελικό draft, νιώθω ότι απλώς ξαναλέω με πιο αναλυτικό τρόπο μια ιστορία που έχω ήδη δημιουργήσει μέσα από τις σημειώσεις μου. Ίσως αυτό οφείλεται στο ότι μεγάλωσα σε μια οικογένεια όπου όλοι διηγούνταν τις ίδιες ιστορίες, συχνά με μικρές παραλλαγές. Αυτήν την αίσθηση προσπάθησα να προσδώσω και στα βιβλία μου, ότι στις σελίδες τους αναπτύσσεται μία ιστορία που κάπως κάπου έχει ξαναειπωθεί».

Σε αυτό το σημείο, αξίζει να πούμε ότι ο Νορβηγός δεν έχει εντρυφήσει μόνο στη λογοτεχνική γραφή, αλλά έχει καταπιαστεί μαζί της επίσης ως δημοσιογράφος: «Είναι τελείως διαφορετική συνθήκη, αν και μοιράζεται με τη λογοτεχνία την ενδελεχή έρευνα», σχολιάζει επ’ αυτού.

Τώρα θα εξασκηθεί και στη γραφή σεναρίου, με αφορμή τη νέα σειρά περιπετειών του Χάρι Χόλε που ετοιμάζεται για το Netflix. «Είναι μια διαδικασία που με έχει συνεπάρει», ισχυρίστηκε. «Διασκεδαστική, γεμάτη προκλήσεις και τελείως αλλιώτικη από τη συγγραφή βιβλίων. Η βασική διαφορά είναι ότι δεν είσαι μόνος, αλλά καλείσαι να συνεργαστείς με μία ολόκληρη ομάδα δημιουργικών ανθρώπων. Το καλό είναι ότι, με τόσο ταλέντο, προκύπτει κάτι πολύ δυνατό. Το κακό είναι ότι χάνεις τη δυνατότητα να ελέγχεις ακόμα και την παραμικρή λεπτομέρεια στην ιστορία. Ένα κομμάτι μου το σιχαίνεται αυτό, όμως ένα άλλο κομμάτι είναι πραγματικά ενθουσιασμένο με το πιθανό αποτέλεσμα, που ενδέχεται να ‘ναι και καλύτερο από αυτό που είχα φανταστεί».

Μία ακόμα παρέκκλιση από την πετυχημένη συνταγή των αστυνομικών μυθιστορημάτων έχει κάνει ο Nesbo και με τη συγγραφή παιδικών βιβλίων. Ακόμα και το όνομα του πρωταγωνιστή… Δρ. Πορδαλού, δείχνει ότι μιλάμε για έναν σαφώς διαφορετικό τόνο! Πάντως, ο συνομιλητής μας δεν βλέπει και τόσο μεγάλο χάσμα ανάμεσα στην παιδική και την ενήλικη λογοτεχνία: «Για μένα, η διαφορά ανάμεσα στα δύο είδη έχει να κάνει αποκλειστικά με τους αφηγηματικούς τρόπους και όχι με τα θέματα που επιλέγω». Σαν παράδειγμα φέρνει το «Νυχτόσπιτο», ένα βιβλίο τρόμου που θεωρείται κατάλληλο για εφήβους αλλά και για ενήλικες.

Τα μελλοντικά σχέδια κι ο ένας εθισμός που τον συνοδεύει

Φυσικά, δεν θα μπορούσε να λείπει και μία ερώτηση για τα μελλοντικά σχέδια του συγγραφέα. Του ζητήσαμε να μοιραστεί μερικές λέξεις, μία φράση έστω. Και εκείνος έχτισε ατμόσφαιρα, όπως πολύ καλά ξέρει να κάνει: «Δύο αδερφοί, μία γυναίκα οχτώ πτώματα»…

Ολοκληρώνοντας, αναρωτηθηκαμε αν είναι και εκείνος εθισμένος στη συγγραφή, όπως ο ήρωάς του είναι εθισμένος στο αλκοόλ. Μας απάντησε: «Παίζω σε μπάντα για πάνω από τριάντα χρόνια. Αν έπρεπε να μην ξαναπαίξω ποτέ, θα ήταν μεγάλη απώλεια αλλά θα το άντεχα. Όταν ήμουν μικρός, τρελαινόμουν για ποδόσφαιρο, αλλά το εγκατέλειψα αναγκαστικά στα 17 λόγωNesbo τραυματισμού. Επίσης το άντεξα. Το ίδιο θα συμβεί και αν εγκαταλείψω την αναρρίχηση, που λατρεύω. Αλλά δεν νομίζω ότι θα άντεχα το να μην γράφω. Δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς αυτό».

Εξάλλου, το είπε με άλλο τρόπο και στην εκδήλωση. «Τι απολαμβάνω περισσότερο στη συγγραφή ενός βιβλίου; Το να ‘μαι ξύπνιος στις 05:00 το πρωί στίβοντας το μυαλό μου, ξέροντας ότι μόλις έχω συλλάβει μια ενδιαφέρουσα ιστορία».

Ακούστε oλόκληρη τη συνέντευξη του Jo Nesbo στην Parallaxi:

Η φωτογραφία εξωφύλλου ανήκει στον Κώστα Τσακαλίδη.