Κορνήλιος Καστοριάδης: Η κοινωνία ενάντια στη γραφειοκρατία – 3 συνεντεύξεις
Ένα κείμενο του Ηλία Καραβόλια για το νέο βιβλίο που κυκλοφόρησε στο τέλος του ’21 από τις εκδόσεις Αυτολεξεί
«Ένα βιβλίο που συμπυκνώνει γνωστά-άγνωστα νοήματα και επίδικα της καστοριαδικής φιλοσοφίας»
Ένα κείμενο του Ηλία Καραβόλια για το νέο βιβλίο που κυκλοφόρησε στο τέλος του ’21 από τις εκδόσεις Αυτολεξεί, Κορνήλιος Καστοριάδης. Η κοινωνία ενάντια στη γραφειοκρατία – 3 συνεντεύξεις, Αθήνα: Αυτολεξεί, Δεκέμβριος 2021, σελ. 120, διαστάσεις 17×12, ISBN 978-960-7280-58-9
Εκατό χρόνια μετά τη γέννηση του μεγάλου στοχαστή Κορνήλιου Καστοριάδη, η σκέψη του παραμένει επίκαιρη και πρωτίστως χρήσιμη για την κατανόηση του δυστοπικού παρόντος. Πέρα από τα γνωστά μεγάλα έργα του, κάποιοι φροντίζουν κατά καιρούς να μας θυμίζουν τις ανέκδοτες συνεντεύξεις του.
Κυκλοφόρησε, λοιπόν, πρόσφατα από τις εκδόσεις Αυτολεξεί ένα βιβλίο 120 σελίδων με τίτλο «Η κοινωνία ενάντια στη γραφειοκρατία – 3 συνεντεύξεις» του Κορνήλιου Καστοριάδη. Πρόκειται για έναν μικρό θησαυρό που συμπυκνώνει πολλά γνωστά-άγνωστα νοήματα και επίδικα της καστοριαδικής φιλοσοφίας.
Αφορούν κατά κύριο λόγο την ώριμη περίοδο του μεγάλου στοχαστή, κατά τις αρχές της δεκαετίας του ‘90. Είναι συνεντεύξεις και διαλέξεις σε ακτιβιστικά και αυτόνομα περιοδικά, φόρουμ και συνέδρια, σε διαφορά μέρη του πλανήτη. Ο Καστοριάδης ήταν πάντα παρών σε εκείνα τα μέρη της γης όπου η σπίθα της αυτονομίας και της ριζοσπαστικής διαλεκτικής ξεπερνούσαν τα όρια της ακαδημαϊκής επικράτειας. Στις 3 αυτές συνεντεύξεις του, που μετέφρασαν με ιδιαίτερη προσοχή ο Αλέξανδρος Σχισμένος και η Ιωάννα-Μαρία Μαραβελίδη, ο Καστοριάδης δίνει απλές αλλά συγκεκριμένου νοήματος απαντήσεις σε εύστοχες ερωτήσεις ακτιβιστών/κινημάτων/δημοσιολόγων της εποχής εκείνης.
Κατ’ αρχάς, ο αναγνώστης του βιβλίου θα πληροφορηθεί από τον ίδιο τον Καστοριάδη πώς και γιατί, καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του στον Ο.Ο.Σ.Α στο Παρίσι ως οικονομολόγου, αρθρογραφούσε με ψευδώνυμο στο σημαντικό περιοδικό Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα που είχε ιδρύσει με συντρόφους του.
Περιγράφει πώς είχε το προνόμιο, μέσω της θέσης του στον καπιταλιστικό οργανισμό, της «προσωπικής επαφής με τη μακροοικονομική πραγματικότητα». Μπορεί να ήταν αυτή η εποχή «σαν θάνατος» για τον στοχαστή της αυτονομίας και της αυτοθέσμισης, ήταν όμως και η ουσιαστική αφορμή για να κάνει τη στροφή στη φιλοσοφία και αργότερα στην ψυχανάλυση.
Θα επιμείνω στις φράσεις εξομολόγησης του ίδιου του στοχαστή διότι έχουν ισχυρά σημαίνοντα:
Η διατριβή την οποία στόχευε να εκπονήσει στο Παρίσι, όταν πήγε για πρώτη φορά, αφορούσε το ότι «η οποιαδήποτε προσπάθεια για ένα ορθολογικά δομημένο φιλοσοφικό σύστημα οδηγεί σε αδιέξοδο, σε απορίες και σε αντινομίες». Και συνεχίζει: «Με ελκύουν πολύ ορισμένοι φιλόσοφοι, οι μεγάλοι τέσσερις: Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Καντ, Χέγκελ». Παράλληλα, προβαίνει και στην εξής δήλωση: «Κατηγορώ όλους τους φιλοσόφους επειδή αγνοούν την οντολογική κατάσταση, για παράδειγμα, της γλώσσας. Η γλώσσα είναι θέσμιση. Είναι ένα φανταστικό υπόδειγμα θέσμισης».
Άλλοτε μιλώντας ως οικονομολόγος («Αν εξετάσουμε τις πλούσιες, ώριμες καπιταλιστικές χώρες, σίγουρα δεν χρειάζεται να ανανεώσουμε τη συλλογιστική για τις ανυπέρβλητες εσωτερικές αντιφάσεις») και άλλοτε σαν «ιστορικός» ανθρωπολόγος και κοινωνιολόγος («Ο καπιταλισμός προϋποθέτει, επίσης, ανθρωπολογικούς τύπους –τον γραφειοκράτη, τον δικαστή, τον εκπαιδευτικό– οι οποίοι είναι προκαπιταλιστικά προϊόντα») δείχνει την αδιαμφισβήτητη ευρυμάθειά του και τη διεπιστημονική του συγκρότηση.
Σε μια από τις συνεντεύξεις του βιβλίου μαθαίνουμε αρκετά για τη σκέψη του ψυχαναλυτή Καστοριάδη («…ο Φρόυντ που μιλά πάντα για φαντασία αλλά ποτέ δεν κατονομάζει το θέμα»).
Κάπου αλλού λέει ότι «η δημιουργία είναι ποίηση» και ότι «είναι δύσκολο να φτιάξει κανείς τη δική του διανοητική βιογραφία με ενδελεχή και ειλικρινή τρόπο αφού εκτίθεται συνεχώς σε επιρροές που δεν γνωρίζει καν», νοηματικά φορτία που αντέχουν στον χρόνο και προάγουν τη γνώση.
Ο πολιτικός, δε, Καστοριάδης διαβλέπει προ τριών δεκαετιών περίπου το σημερινό κατάντημα του ευρωπαϊκού ιδεώδους και της δήθεν σύγκλισης κοινωνιών-οικονομιών, λέγοντας χαρακτηριστικά: «πίσω από το προσωπείο των δημοκρατικών θεσμών, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι κοινωνίες φιλελεύθερων ολιγαρχιών». Μιλά για την «απίσχνανση της πολιτικής και κοινωνικής σύγκρουσης, την αποσύνθεση της πολιτικής κοινωνίας που έχει θρυμματιστεί σε λόμπι και κυριαρχείται από γραφειοκρατικά κόμματα».
Σκόπιμα παραθέτω τέτοιου είδους φράσεις του Καστοριάδη, από το εξαιρετικό αυτό βιβλίο των συνεντεύξεων, διότι δεν έχει μόνο αξία να μάθουμε και να αναλύουμε τον στοχαστή που εναντιώθηκε σε δογματικά μοτίβα σκέψης – όπως τα μαρξιστικά ή και διάφορα άλλα ιστορικά παρερμηνευόμενα «ευαγγέλια» που οδήγησαν σε ολοκληρωτισμούς.
Αυτό που ζούμε σήμερα, με την ψηφιακή συνθήκη στις ανεπτυγμένες χώρες, μας απωθεί από το μείζον ζήτημα της εξατομίκευσης: «τη μεταφυσική του καταναλωτισμού» στην οποία αναφέρεται από τότε ο σπουδαίος αυτός Έλληνας.
Φρονώ ότι είναι σημαντικό κάθε υπέρμαχος της αυτονομίας και της θεωρίας περί θέσμισης, κάθε μελετητής ή μη του στοχαστή, να διαβάσει το συνοπτικό αυτό βιβλίο στο οποίο οι συνεντεύξεις του Καστοριάδη παράγουν πολιτική, πολιτισμό, φιλοσοφία, διανόηση!
Δείτε επίσης:
