Μια λογοτεχνική ανάβαση στο «Όρος Ανάλογο»

Λέξεις: Ioanna Lu

Με αφορμή την άφιξη της Πάτι Σμιθ στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στη Στέγη στην Αθήνα τον ερχόμενο Μάρτιο, όπου θα παρουσιάσει, σε συνεργασία με την Soundwalk collective, το διαρκώς εξελισσόμενο πρότζεκτ «Correspondences», ας κάνουμε μια λογοτεχνική ανάβαση στο «Όρος Ανάλογο».

Πρόκειται για έναν μυθικό, ουτοπικό προορισμό, εκτός τόπου και χρόνου, που ο οδοιπόρος αναζητά χωρίς να χρειάζεται χάρτες ή πυξίδες, κι ο οποίος αποτελεί εδώ και χρόνια πηγή έμπνευσης, αλλά και εσωτερικής αναζήτησης, για εκατοντάδες λογοτέχνες, εικαστικούς, μουσικούς, ερευνητές, καθηγητές και πανεπιστημιακούς κι ακόμη και ορειβάτες…

Ας κάνουμε λοιπόν κι εμείς την ανάβαση αυτή, αναζητώντας, μαζί με τον συγγραφέα Ρενέ Ντομάλ, το όρος Ανάλογο. Προορισμό που δεν ξέρουμε αν πρόλαβε να «εντοπίσει», καθότι πέθανε σε ηλικία μόλις 36 ετών, αφήνοντας έτσι το βιβλίο του ημιτελές, κάτι που ενίσχυσε τον μύθο γύρω από τον ίδιο, αλλά και από το βιβλίο του.

Το μυστικιστικό αυτό μυθιστόρημα με σαφείς επιρροές από την ινδουιστική φιλοσοφία και από την μεταφυσική μέθοδο του πνευματικού καθηγητή και φιλόσοφου Τζορτζ Ιβάνοβιτς Γκουρτζίεφ, πρωτοδημοσιεύθηκε στη Γαλλία από τις εκδόσεις Gallimard το 1852, ενώ στην πιο πρόσφατη έκδοση του 2021, του ίδιου εκδότη, η Πάτι Σμιθ έχει γράψει τον πρόλογο.

Για την ποιήτρια και ιέρεια της ροκ, ο Ρενέ Ντομάλ αποτελεί, μαζί με τον Αντονέν Αρτώ και τον Αρθούρο Ρεμπώ, μια διαρκή πηγή έμπνευσης, ενώ η ίδια έχει δηλώσει στο παρελθόν ότι η πρώτη πανκ ομάδα που δημιουργήθηκε ποτέ είναι οι « Phrères Simplistes » (* «Phrères» και όχι « frères », σύμφωνα με την ορθογραφία που έδωσαν τα ίδια τα μέλη), την οποία αποτελούσαν « οι τέσσερις Ρ », δηλαδή ο ίδιος ο Ρενέ (Ντομάλ) ; καθώς και οι τρεις νεαροί συμμαθητές και φίλοι του λογοτέχνες που συμπτωματικά ονομάζονταν όλοι Ροζέ : Roger Gilbert Lecomte, Roger Vaillant και Roger Meyrat.

Μαζί είχαν ιδρύσει το λογοτεχνικό περιοδικό Grand jeu ( Μεγάλο Παιχνίδι ), με κύριο στόχο να ανακαλύψουν εκ νέου την παιδική ηλικία και τις δυνατότητές της για διαισθητική αυθόρμητη γνώση, μέσα από την εξωαισθητηριακή πρακτική (ESP, ή έκτη αίσθηση όπως αποκαλείται επίσης) , μέσα από το όνειρο, την ανάγνωση μυστικιστικών κειμένων, αλλά και με τη χρήση παραισθησιογόνων ουσιών.

Στην πορεία, κι άλλοι λογοτέχνες και καλλιτέχνες προσχώρησαν στην ομάδα, ενώ υπήρξαν κι αρκετές κοινές προσεγγίσεις με τον σουρεαλιστή ποιητή, συγγραφέα, δημοσιογράφο και γνωστό αντιστασιακό Ρομπέρ Ντεσνός. Ο Ντεσνός πέθανε από τύφο σε στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τσεχλοσλοβακίας στις 8 Ιουνίου του 1945, κάτι που αποτελεί τραγική σύμπτωση, καθότι εξαιτίας της ίδιας αρρώστιας έχασε τη ζωή του και ο Ρενέ Ντομάλ ακριβώς ένα χρόνο πριν τον Ντεσνός, στις 21 Μαίου του ‘44.

Αλλά ας επιστρέψουμε στη λογοτεχνική ανάβασή μας… Το βιβλίο του Ντομάλ προβληματίζει, αλλά και καθοδηγεί τον αναγνώστη. Σε όλη αυτή την μυητική πορεία, που δυστυχώς (ή ευτυχώς …) παρέμεινε ημιτελής, μια ομάδα αποτελούμενη από 12 τυχοδιώκτες, κι έχοντας για οδηγό τον πατήρ Σογόλ ( το λογοτεχνικό όνομα Sogol είναι αναγραμματισμός της λέξης λόγος, logos), ξεκινά την ανάβαση στο Όρος Αναλογικό, σε μια κορυφή ακαθόριστου ύψους για την οποία μάλιστα καμία ευκλείδια θεωρία δεν μπορεί να κάνει τις σωστές μετρήσεις! Το όρος αυτό βρίσκεται «κάπου ανάμεσα στην ένωση ουρανού και γης».

Ο αφηγητής, «ένας νεαρός ορειβάτης ποιητής, γράφει ο Boris Bergmann, (επιμελητής της τελευταίας έκδοσης του βιβλίου, αλλά και συνεπιμελητής της έκθεσης «Monts analogues» στο FRAC Champagne-Ardenne που έλαβε χώρα από τις 17 Σεπτεμβρίου έως τις 23 Δεκεμβρίου 2021), οδηγεί αυτή την αποστολή προς την άγνωστη αυτή κορυφή. Αυτός ο άγνωστος τόπος είναι επίσης ο σύνδεσμος μεταξύ των βεβαιοτήτων μας και αυτού που μας ξεπερνά. Ο κανόνας είναι απλός : για να το δεις, πρέπει να το πιστέψεις».

Το βιβλίο αυτό είναι, πρώτα απ’ όλα μια συλλογική μεταφυσική περιπέτεια, μια ανοιχτή, απόλυτη ουτοπία. Ας δούμε τί γράφει σχετικά ο ίδιος ο συγγραφέας σε ένα απόσπασμα από το κεφάλαιο 5:

«Τώρα μπορούμε να κάψουμε τους χάρτες μας και να σπείρουμε πετραδάκια στο πέρασμά μας. Δεν μπορούμε πλέον να χαθούμε. Όλα τα μονοπάτια οδηγούν στο ξέφωτο. Είναι ένα γεωγραφικό τέχνασμα, ένα είδος σπείρας. Είμαστε ακόμα στο σωστό δρόμο. Κανείς δεν μπορεί να χαρτογραφήσει το μονοπάτι, και ακόμη και από τα αεροπλάνα δεν γίνεται να εντοπίσουμε κάτι, χάρη στα δέντρα. Ωστόσο, αρκεί να βυθιστούμε στο δάσος και να περπατήσουμε όσο καλύτερα μπορούμε ανάμεσα στις ρίζες, για να φτάσουμε εκεί που επιθυμούμε».

Η συνάντησή του Γάλλου συγγραφέα, το 1922, με τον Αλεξαντρ Σάλτζμαν (Alexandre Salzmann) και μέσω αυτού, με τον «μετρ» Γκουρτζίεφ το 1938 ήταν καθοριστική γι’αυτόν: η Ινδία παρέμεινε η αληθινή πόρτα που ανοίγει προς την Ανατολή και την ινδουιστική πνευματικότητα, και μέσα από αυτήν προς την υπέρβαση.

« Τα ποιήματά του, τα μυθιστορήματα, τα δοκίμια και η αλληλογραφία του είναι μια ριζική κριτική της δυτικής σκέψης προς όφελος μιας αληθινής εσωτερικής σοφίας ».

« Υπάρχει στο έργο του Ντομάλ μια προφανής μεταφυσική αναζήτηση, μια πολύ ανεπτυγμένη αίσθηση του κοσμικού και του μυστηρίου που το κατευθύνει προς όλες τις πνευματικές και ψυχικές εμπειρίες. Η Ινδία ανταποκρίνεται στις εσωτερικές του ανησυχίες και στη δίψα του για το απόλυτο. Του προσφέρει την υπόσχεση ενός κόσμου όπου η πνευματικότητα θριαμβεύει », γράφει ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Μουμπάι Mangala Sirdeshpande στη μελέτη του Το Όρος Ανάλογο του Ρενέ Ντομάλ το Έπος του Γκράαλ και το Έπος Μαχαμπαράτα.

Να σημειώσουμε εδώ ότι ο Ντομάλ δεν περιορίστηκε σε μια λογοτεχνική προσέγγιση της ινδουιστικής φιλοσοφίας και θρησκείας, αλλά ασπάστηκε σώμα και ψυχή τα δόγματά της. Κι εκεί ακριβώς βρίσκεται και η κοινή γραμμή με το έργο της Πάτι Σμιθ.

Tο άλμπουμ Peradam, που η μουσικός και ποιήτρια δημιούργησε σε συνεργασία με την Soundwalk Collective( που αποτελείται από τους Stephan Crasneanscancki, και τoν Simone Merli), καθώς και με την Ανούσκα Σανκάρ, την Σαρλότ Γκένσμπουργκ και τον θιβετιανό μουσικό Τενζίν Χοεγκικάλ, είναι μέρος του τρίπτυχου The Perfect Vision. Καθένα από αυτά, το The Peyote Dance, το, Mummer Love και τέλος το Peradam, παραπέμπει αντίστοιχα στους Γάλλους ποιητές Αρτώ, Ρεμπώ και Ντομάλ.

Το μουσικό έργο όμως δεν περιορίζεται σε θεωρητικές προσεγγίσεις. Διεισδύει στους πολιτισμούς, πειραματίζεται με μουσικά όργανα των ντόπιων λαών, ώστε να βρεθεί όσο πιο κοντά γίνεται στη φιλοσοφία τους. Έτσι, μετά από ηχογραφήσεις στο Μεξικό (Sierra Tarahumara) και στην Αιθιοπία (Harar) για τα άλμπουμ τους αφιερωμένα στους Αρτώ και Ρεμπώ, η Soundwalk Collective ταξίδεψε στα Ιμαλάια, (στη Nanda Devi, το Rishikesh, το Varanasi και το Kingdom of Lo) για το άλμπουμ Peradam.

«Μέσα από τα φυσικά μας ταξίδια», λέει ο Crasneanscki, «ανακαλύψαμε τα πιο ταπεινά νοήματα που φέρουν το πνεύμα αυτού που αναζητά κανείς και αυτού που βρίσκει στο τέλος κάθε αναζήτησης. Μπορεί να είναι τόσο απλό όσο μια πέτρα, που εκπέμπει δύναμη και ενέργεια, και που μοιάζει με ένα πολύτιμο φυλαχτό».

I would not speak of the mountain

I would not speak of the mountain

Δε θα μιλήσω για το βουνό Δε θα μιλήσω για το βουνό

Its summit must be inaccessible

Η κορυφή του πρέπει να είναι δυσπρόσιτη

But its base accessible to human beings

Αλλά η βάση του προσιτή στο ανθρώπινο είδος

As nature has made them

It must be unique

Έτσι όπως η φύση τους έπλασε Πρέπει να είναι μοναδική

And it must exist geographically The gateway to the invisible must be visible

Και θα πρέπει να υπάρχει γεωγραφικά Το πέρασμα στο αόρατο πρέπει να είναι ορατό

Στο απόσπασμα αυτό από το μουσικό κομμάτι «Peradam» του άλμπουμ, οι στίχοι ακολουθούν πιστά την εξέλιξη του βιβλίου : το έργο εκτυλίσσεται, ενώ οι αναβάτες βρίσκονται ακόμα στους πρόποδές του, προς αναζήτηση της κορυφής, όπως ακριβώς και στους στίχους … Ο καθοδηγητής της ομάδας Σογόλ λέει στους αναρριχητές: «Πρώτον, το Όρος Ανάλογο πρέπει να είναι πολύ ψηλότερο απ’όλα τα άλλα γνωστά όρη. H κορυφή του πρέπει να είναι απρόσιτη μέσω των συνηθισμένων μέσων μεταφοράς. Αλλά, δεύτερον, η βάση του πρέπει να είναι προσβάσιμη σ’εμάς και οι χαμηλότερες πλαγιές του πρέπει ήδη να κατοικούνται από ανθρώπινα όντα όμοια με εμάς, αφού είναι το μονοπάτι που συνδέει αποτελεσματικά το ανθρώπινο είδος με τις πιο υψηλές σφαίρες».

Τέλος, να προσθέσουμε εδώ ότι στο Όρος Αnάλογο βρήκα με έκπληξη πολλά κοινά σημεία και με το μεγαλειώδες ποιητικό έργο « Το άσμα των πουλιών » (The Canticle of the birds) του σούφι Πέρση ποιητή Φαρίντ Ουντ Ντιν Αττάρ (Farîd od-Dîn ‘Attâr) ο οποίος έζησε τον 12ο αι..

Σ’αυτό, τα πουλιά αναζητούν το θειικό, το ύψιστο, με οδηγό τον τσαλαπετεινό (πουλί – σύμβολο που συναντάμε και στα βιβλικά κείμενα).

Tελικά, από τα εκατοντάδες πουλιά που ξεκίνησαν μαζί την αναζήτηση, μόνο τριάντα καταφέρνουν να διασχίσουν τους επτά λόφους και να φτάσουν στον τελικό προορισμό. Τί συνάντησαν εκεί;

Θα ήταν βέβηλο και προδοσία να σας αποκαλύψω έτσι απλά τη λύση του μυστηρίου. Άλλωστε ο καθένας από εμάς πρέπει να κάνει την αναζήτηση ο ίδιος, αν θέλει να βρεθεί στον τελικό προορισμό, έτσι δεν είναι;

*Το βιβλίο του Ρενέ Ντομάλ κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αρχέτυπο

Για περισσότερες πληροφορίες γύρω από την Soundwalk Collective μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα

https://soundwalkcollective.com/projects/soundwalk-collective-with-patti-smith-2/

*Μετάφραση των αποσπασμάτων του βιβλίου και των μελετών : Ioanna Lu