Ο Δρόμος προς τον Πόλεμο: Τόσο όμοιο με το σήμερα

Το 2020 βρήκα την ευκαιρία κατά το διάστημα του αναγκαστικού εγκλεισμού να διαβάσω αρκετά βιβλία που αφορούσαν την κρίσιμη εικοσαετία μεταξύ του 1920 και του 1940. 

Ένα απ΄αυτά ήταν το “Ο θάνατος της δημοκρατίας – Η πτώση της Βαϊμάρης και η άνοδος του ναζισμού” του διεθνούς καταξιωμένου ιστορικού Benjamin Carter Hett. Ως συνέχεια ή καλύτερα ως συμπλήρωμα στην μελέτη του έρχεται “Ο Δρόμος προς τον Πόλεμο” που κυκλοφορεί επίσης στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Διόπτρα. Το συγκεκριμένο δοκίμιο αποκτά τεράστια αξία και επίκαιρο χαρακτήρα, καθώς την έκδοσή του ακολούθησε η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία που για πολλούς αναλυτές αποτελεί (ίσως) την αρχή του Γ΄Παγκοσμίου Πολέμου.

Η εποχή που περιγράφει θυμίζει πολύ το σήμερα. Εξασθενημένα αντανακλαστικά, παραίτηση της κοινωνίας, αδιαφορία του δυτικού κόσμου (Βρετανοί και Γάλλοι ενδιαφέρονταν ολοένα και λιγότερο για την ειρήνη). Μετά τη λήξη του Α΄Παγκοσμίου, το σημαντικότερο ιστορικό γεγονός είναι η Μεγάλη Κρίση του 1931 που μας οδηγεί βήμα βήμα προς αυταρχικές πολιτικές (σας θυμίζει κάτι;). Ο συγκαταβατικός ιμπεριαλισμός κι οι διασταυρούμενες τάσεις της εποχής αποτελούσαν την τέλεια συνταγή πολέμου. Το φάντασμα του Στάλιν (ως “κίνδυνος που πρέπει να συντρίψουμε”), ο “ζωολογικός αναρχικός” Χίτλερ, ο διορατικός Τσώρτσιλ κι ο Ρούζβελτ στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Ο Χίτλερ υιοθετεί πλήρως το αφήγημα του “έθνους”, της “φυλής”. Όπως εξαιρετικά γράφει ο Γιοάν Σαπουτό στην “Πολιτιστική Επανάσταση του Ναζισμού” (εκδ.Πόλις) οι Γερμανοί της εποχής είχαν μάλλον αποστροφή προς κάθε μορφής θρησκεία. Έμενε επομένως η αφορμή, μία συγκυρία που θα σήμανε την αφετηρία της κόλασης και των αποτρόπαιων εγκλημάτων πολέμου που ακολούθησαν. “απολύθηκε γιατί ήταν Εβραίος”. Η λογική δε θα αργήσει να δώσει τη θέση της στην παράνοια. Ακόμα κι οι ίδιοι οι κάτοικοι της χώρας αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν σε τι τους σέρνει ο λαϊκιστής ηγέτης. Η αδράνεια της Ευρώπης δίνει το δικαίωμα γιγάντωσής του.

Τα ευρήματα των ερευνητών μας δείχνουν ξεκάθαρα πως θα μπορούσε όλο αυτό σαφώς να είχε αποφευχθεί. Τι ανάγκασε κορυφαίους στρατιωτικούς να σιωπήσουν την κρίσιμη στιγμή; Δεν είναι μόνο το Βερολίνο όμως … Παρίσι, Ουάσιγκτον, Μόσχα, Λονδίνο για διάφορους λόγους φέρουν μικρή ή μεγαλύτερη ευθύνη. Εδώ γίνεται για μία ακόμα φορά σύνδεση – συσχέτιση με το δικό μας παρόν. Αυτά τα γεγονότα όμως που βιώνουμε σήμερα τα καταγράφει ήδη ο ιστορικός του μέλλοντος και παίρνουν τη θέση τους στις σελίδες που θα ακολουθήσουν.

Μεγάλη σημασία για την κατανόηση του παρόντος εγχειριδίου έχει η ονοματική αναφορά των πρωταγωνιστών στο ξεκίνημα και η διευκρινιστική αναφορά με τις ανάλογες εικόνες περίπου στο μέσον του βιβλίου. Εξηγούν τα περισσότερα θολά σημεία και με μία προσεκτική ανάγνωση είναι εύκολο ο αναγνώστης να κολλήσει τα κομμάτια του παζλ. Εγώ έχω αποφασίσει να το αποφύγω την ονοματολογία για την οικονομία του κειμένου, ωστόσο η δουλειά του Χετ είναι εξαιρετική και νομίζω ολοκληρώνει ένα έργο ζωής. Γιατί όμως να είναι σημαντικό ένας μέσος αναγνώστης να διαβάσει αυτό το βιβλίο;

Επειδή στην εποχή μας – μάλλον περισσότερο από ποτέ – πρέπει να γνωρίζουμε τι συνέβη περίπου 90 χρόνια πριν. Όσο κοινότυπο κι αν ακούγεται η ιστορία κάνει κύκλους κι εμείς έλαχε να είμαστε μάρτυρες των γεγονότων. Δυστυχώς όταν η διπλωματία είναι ανίκανη να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις των καιρών, σειρά παίρνουν τα όπλα και τα σημερινά είναι ικανά μέσα σε λίγες ώρες να καταστρέψουν τα πάντα. Περνάμε σε μία δεύτερη φάση εντατικοποίσης του “Ψυχρού Πολέμου”. Οι ισορροπίες ρευστές, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το τι μας ξημερώνει.

Αφιερώστε του τον χρόνο που πρέπει…