Παραγράφεται το ηθικό έγκλημα;
Οι πέντε μικρο-ιστορίες των συνένοχων της Νόρας Πυλόρωφ ανασυντίθενται υποδειγματικά.
Ελπίδα Βόγλη, Επ.Καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, ΔΠΘ
Νόρα Πυλόρωφ, «Συνένοχοι», Εκδόσεις Ψυχογιός
Παραγράφεται το ηθικό έγκλημα;
Είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι οι άνθρωποι υποδύονται στην καθημερινότητά τους ρόλους, σα να μετέχουν όλοι ανεξαιρέτως σε μια θεατρική παράσταση χωρίς αρχή και τέλος. Και τη στιγμή που ανεβαίνουν στη σκηνή, το προσωπικό τους παρελθόν, η δική τους ιστορία, μεταμορφώνεται σε ένα σκοτεινό περίγραμμα της ταυτότητάς τους, το οποίο άλλοτε μπορεί να τονίζεται και άλλοτε να χάνεται, να κρύβεται στις κινήσεις και τους μορφασμούς έκαστου ερμηνευτή.
Το μεταφορικό σχήμα της υποκριτικής αυτοπαρουσίασης των καθημερινών ηρώων, στην προκειμένη περίπτωση των ‘συνένοχων’, τοποθετείται στην αφήγηση της Νόρας Πυλόρωφ, σε έναν πραγματικό χώρο: στο κουπέ ενός τρένου στη διαδρομή Ελλάδα-Γερμανία, όπου κάπου στα τέλη της δεκαετίας του 1960, συναντώνται οι διαφορετικοί κόσμοι και οι ιδιαίτερες “μικρές” ιστορίες πέντε ανθρώπων.
Το ταξίδι θα αποβεί μοιραίο για τους πέντε συνταξιδιώτες και για την έκτη συνεπιβάτιδά τους που θα γίνει ο καταλύτης της δράσης: Κάτι απρόοπτο θα της συμβεί, ανοίκειο και φρικιαστικό που θα ενώσει με παράδοξο τρόπο τους ήρωες. Που θα παραμείνουν σιωπηλοί, αμέτοχοι, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν το Κακό εκτυλίσσεται σε απόσταση ασφαλείας από τους ίδιους.
Με σκληρό ρεαλισμό η συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές της: την Ελλη, φοιτήτρια, κόρη καλής οικογενείας, άτομο μπερδεμένο τόσο από λαχτάρα για χειραφέτηση όσο και από τη συντηρητική ανατροφή της αλλά και από ανεπούλωτα τραύματα του μακρινού παρελθόντος της.
Η εικόνα της, βέβαια, έρχεται σε αντίθεση με εκείνην της Ευπραξίας, της μεγαλύτερης γυναίκας στο κουπέ, μιας θρησκόληπτης επαρχιώτισσας, που εκπροσωπεί τη βασανισμένη και ανήμπορη γυναίκα της ανδροκρατούμενης ελληνικής κοινωνίας, η οποία προσπαθεί να αλλάξει τη μοίρα της, παλεύοντας ηρωικά να προστατεύσει τα παιδιά της από τον κίνδυνο που τους απειλεί..
Από την άλλη πλευρά οι τρεις άνδρες, επιβάτες και συνένοχοι στο ίδιο ταξίδι:
Ο Μωύς, φοιτητής κι αυτός, κινείται εύθραυστος ανάμεσα στην πρόσφατη γενική ιστορία που αφάνισε τους περισσότερους Εβραίους, όχι όμως τη μητέρα του και τον ίδιο, και στην προσωπική του ιστορική περιπέτεια, την οποία αγνοεί στο μεγαλύτερο μέρος της. Αναντίρρητα είναι το θύμα εξελίξεων που προηγήθηκαν της γέννησής του, αλλά παρά το γεγονός αυτό ο ίδιος βαρύνεται με τύψεις που δεν μπορεί να εξηγήσει.
Ο Σαράντης, επαρχιώτης φοιτητής από το Κιλκίς, πασχίζει να αποκοπεί οριστικά από τις ρίζες του, να αφήσει πίσω του την τυραννία του χωροφύλακα πατέρα του, καρικατούρα-όργανο των συνταγματαρχών.
Ο πέμπτος συνεπιβάτης, ο Βαγγέλης από την Τούμπα, είναι ίσως ο μόνος από τους πέντε συνένοχους του κουπέ, που εστιάζει την προσοχή του αποκλειστικά στο παρόν, και θεωρεί ότι έχει σβήσει το παρελθόν του, την προσωπική ιστορία του. Φυσικά μάταια. Δεν έχει διαγράψει ούτε αυτός το μερίδιο της ευθύνης του στην αποσιώπηση του απάνθρωπου και αποτρόπαιου εγκλήματος, του οποίου υπήρξε κι αυτός θεατής. Μα και η δική του στάση ζωής είναι μια επιλογή κάθε άλλο παρά σπάνια στην κοινωνική ιστορία: τον καθιστά εκπρόσωπο του κέρδους, ακόμη και της ανεντιμότητας και της σκληρότητας του καπιταλιστικού συστήματος.
Οι πέντε μικρο-ιστορίες των συνένοχων της Νόρας Πυλόρωφ ανασυντίθενται υποδειγματικά χάρη στις αστείρευτες πηγές της λογοτεχνικής της φαντασίας και κορυφώνονται στο σημείο της συνάντησής τους με τη μικρο-ιστορία της Φελίτσια, του τότε θύματος και νυν θύτη, μισό περίπου αιώνα μετά από το ταξίδι.
Με αυτό το μυθιστόρημά της η Νόρα Πυλόρωφ απαντά στο ερώτημα που κάθε ιστορικός θα ήθελε να απαντήσει, αλλά δεν μπορεί, διότι δεν του το επιτρέπουν οι σιωπές του παρελθόντος που κυριαρχούν στις δικές του πηγές. Πρόκειται για τη ρήση του Αλμπέρ Καμύ που σημειώνεται στις πρώτες σελίδες του βιβλίου: ακόμη κι αν δεχθούμε δηλαδή ότι οι άνθρωποι δεν είναι ένοχοι για την ιστορία που παρέλαβαν, προφανώς δεν είναι απολύτως αθώοι, αφού δέχονται να τη συνεχίσουν: αλλά πώς μπορεί να οριστεί η συνενοχή σε αυτά που οι ίδιοι ζουν; Η απάντηση που δεν είναι μία και μοναδική ή οριστική δρομολογεί τον ατέρμονα διάλογο ανάμεσα στο χθες και το αύριο, τον οποίο φιλοτεχνεί η Νόρα Πυλόρωφ με τη μαγική δύναμη ενός περίτεχνα δομημένου μυθιστορήματος.
