Συναντήσεις: Σπύρος Παλούκης

Με ηρωίδα μια γυναικεία φιγούρα, μια ελληνική εκδοχή της Αλίκης στη χώρα των Θαυμάτων, ο φωτογράφος και συγγραφέας Σπύρος Παλούκης, δίνει ένα ακόμη βιβλίο, βασισμένο στη συνεργασία εικόνων και λόγου. Το «Δάσος των Θαυμάτων» φωτογραφικό λεύκωμα και ταυτόχρονα παραμύθι, προορισμένο να διαβαστεί κυρίως από μεγάλους επιχειρεί να συνδέσει το λαϊκό και «μαγικό» στοιχείο των παραμυθιών με τη σύγχρονη καλλιτεχνική αισθητική.

– Φωτογράφος και συγγραφέας. Πώς εισχωρούν αυτές οι δύο ιδιότητες η μια στην άλλη και με ποια είσαι πιο γερά δεμένος;

Για εμένα είναι αλληλένδετες έννοιες. Με το γράψιμο επεξεργάζομαι, με τη φωτογραφία βλέπω. Είναι η ψυχή και τα μάτια μου. Τα φίλτρα μου για την πραγματικότητα, τη φαντασία και τη δημιουργία. Στο wonderwood έχουν συνδυαστεί αρμονικά αυτές οι δύο ιδιότητες όπως και η τρίτη μου ιδιότητα που έχει να κάνει με το εκδοτικό κομμάτι. Είναι υπέροχο να βλέπεις το έργο – όραμά σου να παίρνει σάρκα και οστά, γράφοντας το παραμύθι, φωτογραφίζοντάς αυτό που φαντάστηκες, και στο τέλος εκδίδοντας ένα πρωτότυπο βιβλίο που θυμίζει μαγικό μινιμαλιστικό τόμο. Μεγαλύτερη μου αγάπη πάντως είναι η φωτογραφία. Μέχρι και η γραφή μου είναι φωτογραφική. Μιλάω, σκέφτομαι και γράφω με εικόνες. Με φωτογραφίες της πραγματικότητας ή του φαντασιακού. 

– Στο wonderwood είναι διάχυτη μια ατμόσφαιρα ονείρου. Πού έγινε η φωτογράφιση και με ποια υλικά δούλεψες;

Το Δάσος των Θαυμάτων είναι ένα φωτογραφικό παραμύθι που κινείται μεταξύ ονείρου, Ιστορίας και λαϊκής αφήγησης. Μπορείς να πεις ότι η ηρωίδα μας, η Μαργαρίτα, είναι μια Ελληνίδα Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων. Ερέθισμα μου αποτέλεσε και η ταινία του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, ο Λαβύρινθος του Πάνα. Ήθελα να αφηγηθώ μια ιστορία μέσω των εικόνων και να συνδυάσω την Ιστορία με τη Φαντασία, το Όνειρο με την Πραγματικότητα, τον Κόσμο που γνωρίζουμε με τον Κάτω Κόσμο, όλα υπό μία ενιαία ιδέα. Έτσι λοιπόν ξεκίνησε το εγχείρημα. Επέλεξα ως πρωταγωνίστρια μια ιστορική γυναικεία μορφή του τόπου, τη Μαργαρίτα, που θυσίασε τη ζωή της για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων, πέφτοντας από έναν γκρεμό. Το κορίτσι, λοιπόν, είναι ένα πνεύμα που έρχεται από το παρελθόν και θέλει να βοηθήσει τους ανθρώπους της Έδεσσας που κινδυνεύουν από τη μαγική κατάρα του βασιλιά Μίδα και της μάγισσας Καρκάγια. Έμπνευση για την παραγωγή αυτού του έργου, αποτελεί η επέτειος των εκατό ετών της απελευθέρωσης της Έδεσσας (1912). Δανείστηκα μύθους, τοπικές αλληγορίες και ιστορικά στοιχεία και έφτιαξα – έγραψα μια νέα ιστορία – παραμύθι για τον τόπο. Βασικός κανόνας, ήταν να γίνουν όλες οι φωτογραφίες στην Έδεσσα και στα περίχωρά της με εθελοντές από την περιοχή.

– Το παραμύθι το οποίο αφηγείσαι συνομιλεί με την παράδοση αλλά το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι πολύ πιο σύνθετο; Ποιοι είναι οι άξονες πάνω στους οποίους κινήθηκες;

Το Wonderwood είναι μια παραδοσιακή αλληγορία. Αυτό το ιδιαίτερο φωτογραφικό λεύκωμα έχει ως πυρήνα όλα εκείνα τα στοιχεία που ενυπάρχουν στα παραμύθια. Η μυθοπλαστική και εικονολογική δομή του βασίστηκε εξολοκλήρου σε ένα λαϊκό παραμύθι, μια αυθεντική αφήγηση με πολλά και ποικίλα σημειολογικά στοιχεία και λεπτούς συμβολισμούς που συνδέονται και συνυπάρχουν αρμονικά. Το Wonderwood κατασκευάζει, αφηγείται και επιμελείται καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά την παραδοσιακή λαϊκή κουλτούρα, και επανεισάγει αυτά τα στοιχεία ενοποιημένα σε ένα φωτογραφικό παραμύθι. Οικείες τοπικές και εθνικές εικόνες επαναπροσδιορίζονται στο παρόν και μετατρέπονται σε καθολικές, φτάνοντας βαθμιαία σε ένα επίπεδο διαχρονικά πανανθρώπινο και συμβολικά οικουμενικό. Οι φωτογραφίες του βιβλίου αυτού περιλαμβάνουν φυσικά και τεχνητά τοπία της Έδεσσας και της γύρω περιοχής, παραδοσιακές ιστορικές φορεσιές, ανθρώπους που κατάγονται από την πόλη ή ζούνε σε αυτήν, προκειμένου να δημιουργηθεί μια μυθοπλαστική απεικόνιση -σχεδόν μαγική- υπό το βλέμμα του σύγχρονου θεατή.

– Θα έλεγες πως πρόκειται για ένα παραμύθι που απευθύνεται σε ανθρώπους κάθε ηλικίας ή μήπως ένας μεγαλύτερος σε ηλικία αναγνώστης μπορεί να επικοινωνήσει μαζί του με πληρέστερο τρόπο;

Το wonderwood είναι ένα παραμύθι που εμφανίζονται όλα εκείνα τα δίπολα που χαρακτηρίζουν τα παραμύθια. Καλό κακό, αλήθεια ψέμα, αγάπη μίσος, γλυκό πικρό, πονηρό αθώο, όμορφο άσχημο, σκοτεινό φωτεινό. Κατά τη γνώμη μου, το  wonderwood όπως και όλα τα παραμύθια έχουν μια πανανθρώπινη υπόσταση και αποστολή. Θέτουν διλλήματα, προκαλούν ερωτήματα, μεγεθύνουν ζητήματα που καθημερινά ανταμώνουμε στη ζωή μας. Το Δάσος των Θαυμάτων είναι περισσότερο  ένα παραμύθι για μεγάλους. Αφιερωμένο σε μεγάλους αν θέλετε. Μερικά από τα νοήματά του είναι πιο πυκνά, οπότε ο μικρός αναγνώστης ίσως μπερδευτεί. Το ζήτημα όμως είναι, ότι σταδιακά διαπιστώνω ότι ενδιαφέρει όλες τις ηλικίες. Πρόσφατα εξάλλου το προσαρμόσαμε και το αφηγηθήκαμε σε μικρά παιδιά εισπράττοντας μεγάλο ενθουσιασμό. 

– Στα βιβλία σου, η συνύπαρξη εικόνας και λόγου, διαμόρφωσαν το ύφος και το στιλ σου. Είναι μέσα στα σχέδια σου να γράψεις ένα μυθιστόρημα όπου η ιδιότητα του φωτογράφου θα είναι αισθητά συρρικνωμένη ή ακόμη και εντελώς απούσα;

Διαπιστώνω, κινούμενος ενστικτωδώς αυτά τα χρόνια στο χώρο του βιβλίου, πως αυτό το στυλ που συνδυάζει λόγο και εικόνα είναι βασικό χαρακτηριστικό της δουλειάς μου. Τη σκέψη και τη δημιουργικότητά μου φιλτράρει ένας φωτογραφικός μαγικός ρεαλισμός. Προ διετίας κυκλοφόρησε το πρώτο μου μυθιστόρημα με τίτλο “Η Γενιά του Μπλακ Άουτ” (εκδ. Μαγικό Κουτί). Μέχρι στιγμής είναι η πρώτη αμιγώς λογοτεχνική δουλειά μου. Το ζήτημα είναι όμως ότι ένας από τους ήρωές μου είναι φωτογράφος! Οπότε, έστω κι έτσι, υπάρχει φωτογραφική σύνδεση. Είναι πάντως μέσα στις σκέψεις μου να δοκιμαστώ στη συγγραφή ενός μυθιστορήματος που θα απουσιάζει η φωτογραφία. Είναι σημαντικό να προσπαθείς σε κάθε σου δουλειά να κάνεις πάντα ένα βήμα παραπάνω. Να μην μιμήσε τον εαυτό σου, αλλά  να αιφνιδιάζεις ευχάριστα εσένα ως δημιουργό και φυσικά το κοινό σου.

– Η δουλειά σου, κυρίως στη φωτογραφία, δίνει έμφαση στην ανθρώπινη μορφή, όχι όμως ξεκομμένη από το περιβάλλον, αλλά σε σχέση μαζί του. Τι επιδιώκεις από αυτή την συνύπαρξη;

Κυριαρχική οντότητα στη φωτογραφική μου ματιά είναι πάντοτε η ανθρώπινη μορφή.  Ο άνθρωπος παρών στο περιβάλλον του, η απουσία του, ή η ύπαρξή του σε ένα μέρος που δεν επέλεξε σαν κάποιου ήρωα ενός παραμυθιού που βρέθηκε σε λάθος τόπο και χρόνο. Επίσης, αποφεύγω συνειδητά τις φωτογραφίσεις σε στούντιο που είναι κάτι απρόσωπο και τεχνητό. Επιθυμώ να μπορώ να βρεθώ σε ένα μέρος που να αντικατοπτρίζει την προσωπικότητά του φωτογραφιζόμενου. Σε ένα δωμάτιο, σε ένα κτήριο, σε μια εξοχή, που κάτι σημαίνει γι’ αυτόν και κατ’ επέκταση και για εμένα.  Για παράδειγμα στο λεύκωμα που έκανα για τους Έλληνες του Βελγίου το 2010 (Daydreaming) φωτογράφισα εκατό Έλληνες μετανάστες, τον καθένα στο χώρο και στην πόλη του, ζητώντας τους να κλείσουν τα μάτια και να μου που εκμυστηρευτούν ένα όνειρό τους για την Ελλάδα. Πρακτικά αυτό σημαίνει πως επισκέφθηκα τουλάχιστον εκατό σπίτια ή χώρους εργασίας σε δέκα διαφορετικές πόλεις του Βελγίου! Ήταν μια τιτάνια προσπάθεια για έναν άνθρωπο όπως εγώ που δεν γνώριζε σχεδόν κανέναν, σε μια ξένη χώρα, με προϋπολογισμό no budget, και μοναδικό “όπλο” το χαμόγελο, την κάμερα και τη θετική διάθεση για την υλοποίηση ενός οράματος που είχε σφηνωθεί στη ψυχή μου. Άξιζε όμως τον κόπο. Φυσικά, μου πήρε κάμποσους μήνες για να βγάλω τις φωτογραφίες. Ήθελα όμως να βρεθώ στο φυσικό περιβάλλον των ανθρώπων. Αλλιώς μπορούσα να έχω κάνει ένα κάλεσμα για φωτογράφιση στο στούντιο, και να τελείωνα σε δύο εβδομάδες. Θα χανότανε όμως κάτι πολύ σημαντικό. Κάτι αόρατο που δεν αποτυπώνεται πατώντας απλώς το κουμπί της μηχανής. Η μαγεία… 

* Το λεύκωμα του Σπύρου Παλούκη Wooderwood κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μουσικό Κουτί.