Θεσσαλονίκη: Συζητήσεις για τη μετάφραση στο πλαίσιο της 20ης ΔΕΒΘ

Συζητήσεις για τη μετάφραση και τα μεταφραστικά προγράμματα ως μέσο προώθησης των εθνικών λογοτεχνιών, ταυτότητα και διαπολιτισμική γέφυρα μεταξύ των χωρών, πραγματοποιήθηκαν την Παρασκευή σε διοργάνωση του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στο πλαίσιο της 20ής ΔΕΒΘ.

ENLIT- Τα μεταφραστικά προγράμματα ως μέσο προώθησης των εθνικών λογοτεχνιών

Ο Χαράλαμπος Μελετιάδης, μέλος του Δ.Σ. του Ε.Ι.Π. και μέλος της Επιτροπής GreekLit, παρουσίασε το μεταφραστικό πρόγραμμα GreekLit και τον τρόπο λειτουργίας του, δίνοντας παράλληλα οδηγίες για τις αιτήσεις συμμετοχής από εκδότες ή μεταφραστές. Η Marife Boix-Garcia, ως εκπρόσωπος της διεθνούς έκθεσης βιβλίου της Φρανκφούρτης, μετέφερε τη δική της εμπειρία για ζητήματα που αφορούν τα δικαιώματα των τίτλων, καθώς και για τη χρησιμότητα του θεσμού των τιμώμενων χωρών και την ορατότητα του έργου των μεταφραστών στα πλαίσια των εκθέσεων βιβλίου. Ο Martin Krafl, από το Τσεχικό Κέντρο Λογοτεχνίας, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση με τη σειρά του στο θεσμό των τιμώμενων χωρών, τονίζοντας παράλληλα τη σημασία της μετάφρασης των βιβλίων και της ανάπτυξης της διεθνούς αγοράς βιβλίου, αναφερόμενος και στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το Κέντρο όσον αφορά την συνεργασία με τους εκδοτικούς οίκους. Η Ilvi Liive-Roosipuu από το Κέντρο Λογοτεχνίας της Εστονίας, επιβεβαίωσε τις δυσκολίες αυτές, τονίζοντας παράλληλα τη σημασία της προσωπικής γνωριμίας στα πλαίσια διοργανώσεων, όπως οι εκθέσεις βιβλίου. Ο Julià Florit Juan από το Ινστιτούτο Ramon Lull εστίασε στην αύξηση των μεταφράσεων των καταλανικών έργων υπογραμμίζοντας και αυτός με τη σειρά του τη δυσκολία συγκέντρωσης δεδομένων για τις πωλήσεις από τους εκδοτικούς οίκους.

Στη συνέχεια οι συμμετέχοντες μίλησαν για τον ιδιαίτερο ρόλο των εκπροσώπων στο επίπεδο της διεθνούς αγοράς, αλλά και για την ανάγκη συντονισμού όλων, όσοι απαρτίζουν την παραγωγική διαδικασία του μεταφραστικού εγχειρήματος. Όπως συνόψισε η Αθηνά Ρώσσογλου, συντονίστρια της συζήτησης: «Μπορεί οι προκλήσεις να είναι διαφορετικές, όμως τα ζητήματα είναι πάνω κάτω τα ίδια, πρέπει λοιπόν να επικεντρωθούμε στη συνεργασία και στην ανταλλαγή τεχνογνωσίας και εμπειρίας».

ENLIT – Μπορούμε να μιλήσουμε για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία ως ταυτότητα;

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση σχετικά με την ευρωπαϊκή λογοτεχνία ως ταυτότητα, διεξήχθη στο πλαίσιο του 2ου Διεθνούς Επαγγελματικού Προγράμματος της ΔΕΒΘ.

Στη συζήτηση συμμετείχαν μέλη του ευρωπαϊκού δικτύου μετάφρασης ENLIT, καταθέτοντας ο καθένας την προσωπική του εμπειρία από τον κόσμο της μετάφρασης και της ανταλλαγής ιδεών που προκύπτει μέσα από την ενασχόληση με τη λογοτεχνία. Την εκδήλωση συντόνισε η Alexandra Büchler, υπεύθυνη του προγράμματος Literature Across Frontiers.

Ομιλητές ήταν ο Pavel Sibyla, Slovak Literature Centre, η Sinéad Mac Aodha, Ireland Literature, ο Paul Hermans, Flanders Literature και ο Svetlozar Zhelev, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου της Βουλγαρίας. Ο καθένας ανέπτυξε τον προβληματισμό του γύρω από την έννοια της ευρωπαϊκής ταυτότητας, καθώς κοινή παραδοχή των ομιλητών αποτέλεσε η άποψη ότι σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο κάθε ειδικός προσδιορισμός περί ταυτότητας γίνεται όλο και πιο δύσκολος. Καθοριστικοί είναι, σε κάθε περίπτωση, οι γεωγραφικοί, ιστορικοί και πολιτικοί παράγοντες της κάθε χώρας, ως προς την αντίληψη της ταυτότητας τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.

Ακόμη, συζητήθηκε η έννοια της συνείδησης της κοινής ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία αποτελεί έναν βασικό συνδετικό κρίκο για τους ευρωπαϊκούς λαούς. Προϋπόθεση πάντως για την κατάκτηση της ευρωπαϊκής ταυτότητας ως συνείδησης αποτελεί καταρχήν η βαθιά κατανόηση της κοινής ανθρώπινης φύσης και μοίρας ανεξαρτήτως συνόρων.

Μετάφραση της σύγχρονης σλοβενικής και κροατικής λογοτεχνίας στην ελληνική γλώσσα

Το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού διοργάνωσε επίσης συζήτηση για τη μετάφραση της σύγχρονης σλοβενικής και κροατικής λογοτεχνίας στην ελληνική. Οι ομιλητές συζήτησαν γύρω από την πρότερη απουσία λογοτεχνικής “επικοινωνίας” μεταξύ των βαλκανικών χωρών και ειδικότερα μεταξύ των βορειότερων χωρών και της Ελλάδας, πράγμα που μοιάζει με παράδοξο σε σχέση με τα κοινά τους πολιτισμικά στοιχεία και τις κοινωνικοοικονομικές πραγματικότητες. Τη συζήτηση άνοιξε ο Ivan Sršen παρουσιάζοντας το πρόγραμμα Ulysses Shelter/ Το καταφύγιο του Οδυσσέα που συγχρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Creative Europe της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ η Marija Dejanović και o Θάνος Γώγος εστίασαν στη σημαντικότητα και τη δυσκολία του εγχειρήματος εν μέσω της απουσίας πρότερων εκδόσεων προσβάσιμων στο κοινό αλλά και μεταφραστών, ειδικά, προς την ελληνική γλώσσα. Η Marija Dejanović αναφέρθηκε επίσης στην απουσία τμημάτων νεοελληνικής γλώσσας στα πανεπιστήμια πολλών βαλκανικών χωρών καθώς και στη σημασία συγκρότησης μιας βαλκανικής “αγοράς” που θα επιτρέψει την ενίσχυση της επικοινωνίας των αντίστοιχων χωρών και τον εμπλουτισμό της βαλκανικής ταυτότητας που αν και παρούσα, ήταν πάντοτε ασαφής και εστιασμένη προς το πολιτισμικό περιβάλλον της κεντρικής Ευρώπης.

Η μετάφραση ως πολιτιστική γέφυρα μεταξύ χωρών και πολιτισμών

Τη συζήτηση διοργάνωσε το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού με ομιλήτριες τις Graziela Schneider Urso (καθηγήτρια Νέας Ελληνικής Γλώσσας στο Rio de Janeiro State University, ερευνήτρια, μεταφράστρια), Leire Bilbao (συγγραφέας), Αμάντα Μιχαλοπούλου (συγγραφέας), Μυρτώ Καλοφωλιά (μεταφράστρια) και συντονισμό της Αθηνάς Ρώσσογλου (μεταφράστρια, ιστορικός).

Η συζήτηση επικεντρώθηκε στον τρόπο με τον οποίο η μετάφραση επιφέρει την εγγύτητα, αν όχι μεταξύ πολιτισμών, σίγουρα μεταξύ των συνεργαζόμενων μερών, αφού απαιτεί τόσο την κατανόηση του ιδιαίτερου κοινωνικο-ιστορικού πλαισίου, όσο και την ιδιαίτερη απόδοσή του. Αντίστοιχα, τονίστηκε το είδος της σχέσης που ενδείκνυται για την καλύτερη δυνατή μεταφραστική απόδοση ενός έργου που πολλές φορές ξεπερνά την τυπική-επαγγελματική ανταλλαγή πληροφοριών. Άλλωστε ο συγγραφέας παραδίδει την κοινωνική και πολιτισμική του πραγματικότητα μέσω της γλώσσας και του ύφους που επιλέγει μέσα από την ιδιότυπη, προσωπική του πρόσληψη. Όσον αφορά την ευρύτερη γεφύρωση των πολιτισμών, τονίστηκε ιδιαιτέρως η αξία της βιωματικής επαφής με την πολιτιστική κληρονομιά που υποβαστάζει τη γλώσσα του εκάστοτε κειμένου.

Η συζήτηση κινήθηκε στη συνέχεια, μέσω ερωτήσεων, γύρω από τις δυσκολίες, αλλά και το νόημα της μετάφρασης γλωσσών που αντιστοιχούν σε μικρά κομμάτια του παγκόσμιου πληθυσμού, καθώς και τη θέση του μεταφραστή ως πρεσβευτή, ειδικά σε περιπτώσεις όπου οι διαπολιτισμικές γέφυρες εκλείπουν. Τονίστηκε η ανάγκη ενίσχυσης της ορατότητας των μεταφραστών και του έργου τους πλάι σε αυτό των συγγραφέων.

Λογοτεχνία εν κινήσει: Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για την Αραβική λογοτεχνία

H συζήτηση ξεκίνησε με μια σύντομη παρουσίαση από τη συντονίστρια, Αθηνά Ρώσσογλου, της λειτουργίας και της στοχοθεσίας της πλατφόρμας Leila Project. Η μεταφράστρια και συγγραφέας Πέρσα Κουμούτση μίλησε για την τριετή συμμετοχή της και για τον τρόπο με τον οποίο η ιστοσελίδα δίνει τη δυνατότητα να εξερευνήσει κανείς το προφίλ και τα έργα πολλών συγγραφέων του αραβικού κόσμου, ενισχύοντας την ορατότητα του έργου τους και λειτουργώντας ως πλατφόρμα συνεργασιών. Η κα Κουμούτση αναφέρθηκε επίσης στο μανιφέστο του project λέγοντας: «Το μανιφέστο είναι από τα πιο σημαντικά στοιχεία αυτού του project, διότι γράφτηκε και υπογράφτηκε κατά τη διάρκεια του παλαιστινιακού πολέμου, μια περίοδο κατά την οποία οι συγγραφείς από την Παλαιστίνη, αλλά και οι μεταφραστές τους, είχαν αποκλειστεί από διεθνείς εκδηλώσεις και πράγματα που συνέβαιναν στην Ευρώπη. Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι είναι πολύ σημαντικό να καταρτίσουμε ένα μανιφέστο για να δηλώσουμε τις διεκδικήσεις μας και να προστατεύσουμε τα δικαιώματα αυτών των ανθρώπων, το δικαίωμά τους σε ίση μεταχείριση, διότι οι κριτικές επιτροπές απαρτίζονται από εξαίρετους επιστήμονες και ακαδημαϊκούς, αλλά ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα στις πανεπιστημιακές μονάδες. Αυτό το μανιφέστο λοιπόν είναι μια ισχυρή δήλωση που έχει σκοπό να προστατέψει τους ακαδημαϊκούς, τους συγγραφείς και τους μεταφραστές που ασχολούνται με την αραβόφωνη λογοτεχνία, ειδικά αυτούς που προέρχονται από αυτή την περιοχή, που έχει τραυματιστεί τόσο πολύ, σχεδόν ανεπανόρθωτα». O κος Abdel Wahab Khalifa αναφέρθηκε στη δημιουργία της ιστοσελίδας AL- Daleel, ένα ευρετήριο αραβικής λογοτεχνίας που δίνει πρόσβαση σε μεταφράσεις της αραβικής λογοτεχνίας, αλλά και σε στατιστικά στοιχεία που αφορούν την απήχηση ενός βιβλίου και των μεταφράσεών του. Συνοπτικά το Al-Daleel παρέχει πρόσβαση τόσο σε αναγνώστες όσο και σε επαγγελματίες του βιβλίου που ενδιαφέρονται να προωθήσουν αραβόφωνα έργα στη βάση των δεδομένων που παρέχονται μέσα από τις έρευνες του project.

Η κα Κουμούτση και ο μεταφραστής Khaled Raouf αναφέρθηκαν επίσης στην κοινή τους προσπάθεια σε συνεργασία με πολλούς φορείς, όπως το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού και το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, με στόχο την προώθηση των σχέσεων ανάμεσα στην ελληνική και αραβική γλώσσα και λογοτεχνία. Μια προσπάθεια που περιλαμβάνει μεταφράσεις βιβλίων, διοργάνωση εκδηλώσεων και μαθήματα μετάφρασης.

Σμιλεύοντας το κείμενο: η μαγική συνεργασία μεταφράστριας-επιμελήτριας στο προσκήνιο

Την εκδήλωση συντόνισε η μεταφράστρια Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη, με ομιλήτριες τη Μυρτώ Καλοφωλιά, μεταφράστρια και συγγραφέα βιβλίων για παιδιά και την επιμελήτρια Ιωάννα Ανδρέου. Οι ομιλήτριες, οι οποίες συνεργάζονται χρόνια εξ αποστάσεως και συναντήθηκαν πρώτη φορά δια ζώσης για τις ανάγκες της εκδήλωσης, μίλησαν για τη διαδικασία μέσω της οποίας τα κείμενα ανατίθενται στον εκάστοτε επιμελητή από τους εκδοτικούς οίκους και για την ιστορία της γνωριμίας τους μέσω της πρώτης τους συνεργασίας.

Οι συνεργάτιδες αποσαφήνισαν το ρόλο και τα όρια του μεταφραστή και του επιμελητή αντίστοιχα και περιέγραψαν πλευρές μιας τέτοιας συνεργασίας μέσα από παραδειγματικά μεταφραστικά προβλήματα που συνάντησαν στη μέχρι τώρα συνεργασίας τους, μια συνεργασία που πλέον είναι συνειδητή επιλογή πέραν των αναθέσεων των εκδοτικών οίκων. Γιατί όπως τόνισε η κα Ιωάννα Ανδρέου: «Ένα κακό κείμενο, μια κακή μετάφραση, ο επιμελητής μπορεί να το κάνει κάπως ευπαρουσίαστο, δεν μπορεί να κάνει θαύματα, ένα καλό κείμενο μπορεί να το απογειώσει». Επιπλέον, οι ομιλήτριες εστίασαν στη σημασία της εκατέρωθεν αναγνώρισης των επαγγελματιών της μετάφρασης και της επιμέλειας, δυο εργασιών που συνηθίζεται να μένουν στην αφάνεια στο χώρο του βιβλίου. Στο τέλος της συζήτησης , το κοινό, απαρτιζόμενο σε μεγάλο βαθμό από επαγγελματίες του βιβλίου, επικύρωσε με ενθουσιασμό τις παρατηρήσεις των ομιλητριών, ζητώντας να μάθει τις δυσκολίες που συνάντησαν πέραν της παρούσας συνεργασίας.

Λογοτεχνία Εν κινήσει: Μετάφραση, Δικαιώματα, Διεθνής Διάλογος

Στο πλαίσιο του διεθνούς διαλόγου στο χώρο του βιβλίου της ΔΕΒΘ, πραγματοποιήθηκε συζήτηση σχετικά με τα μεταφραστικά προγράμματα και τα πνευματικά δικαιώματα στην Ελλάδα σε συντονισμό της μεταφράστριας και ιστορικού, Αθηνάς Ρώσσογλου. Η Πωλίνα Μουρατίδου, Αναπληρώτρια Διευθύντρια Τμήματος Πολιτιστικών Βιομηχανιών του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδος, μίλησε για το πρόγραμμα «Βοήθεια για εκδότες Jacquelline de Romilly», το οποίο επιδοτεί τις μεταφράσεις από τα γαλλικά στα ελληνικά αλλά και από τα ελληνικά στα γαλλικά, καθώς και την αγορά Δικαιωμάτων. Ακόμη, αναφέρθηκε σε ειδικά προγράμματα μετάφρασης και προώθησης της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής στη γαλλική αγορά.

Η Νικολέττα Σταθοπούλου, Διευθύντρια Βιβλιοθήκης Goethe Institut Αθήνα, μίλησε για τα προγράμματα επιχορήγησης μεταφράσεων από και προς τα γερμανικά που παρέχονται από το Goethe Institut, εξηγώντας την ακριβή διαδικασία που ακολουθείται κάθε χρόνο, ώστε να γίνει η επιλογή των βιβλίων.

Στη συνέχεια, ο ερευνητής Παναγιώτης Κάπος μίλησε για το ελληνικό πρόγραμμα επιχορήγησης μεταφράσεων «GreekLit».Ανέφερε ότι από το 2021 έχουν ήδη εκδοθεί 39 ελληνικά βιβλία στο εξωτερικό σε περισσότερες από 19 γλώσσες, κυρίως μυθιστορήματα και διηγήματα.

Λογοτεχνία Εν Κινήσει: EUPL – προώθηση ανερχόμενων συγγραφέων λογοτεχνίας στην Ευρώπη

Η τρίτη μέρα διεξαγωγής του 2ου Διεθνούς Επαγγελματικού Προγράμματος της 20ης ΔΕΒΘ ολοκληρώθηκε με τη συζήτηση για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας (European Union Prize for Literature). Προσκεκλημένοι ομιλητές ήταν οι βραβευμένοι με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας συγγραφείς Martina Vidaić (Κροατία, βραβείο 2023), Marente de Moor (Ολλανδία, βραβείο 2014, στα ελληνικά «Η Ολλανδή παρθένος», εκδ. Βακχικόν), Bianca Bellová (Τσεχία, βραβείο 2017, στα ελληνικά «Η Λίμνη», εκδ. Βακχικόν), και Giovanni Dozzini (Ιταλία, βραβείο 2019, στα ελληνικά «Ο Μπαμπουκάρ προχωρούσε πρώτος», εκδ. Έναστρον). Τη συζήτηση συντόνισε ο εκδότης των εκδόσεων Αντίποδες, Κώστας Σπαθαράκης. Οι τέσσερις συγγραφείς περιέγραψαν τα συναισθήματά τους, καθώς και το πόσα άλλαξαν στη ζωή τους ύστερα από την απόκτηση του ευρωπαϊκού βραβείου, ενώ στάθηκαν ιδιαίτερα στο γεγονός ότι, μέσα από τα ταξίδια και την επαφή τους με το κοινό από διαφορετικές χώρες, μπόρεσαν να καταλάβουν καλύτερα την αναγνωστική συμπεριφορά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ακόμη, αναφέρθηκαν στις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας συγγραφέας, ενώ μίλησαν και για τα μελλοντικά τους σχέδια.