«Το Παραμύθι της Πόλης» – Η Κατερίνη μέσα από φωτογραφίες του 20ου αιώνα
Ο άνθρωπος που έχει γράψει στο λεύκωμα Αντώνης Κάλφας μιλά στη parallaxi για την Κατερίνη των προηγούμενων ετών μέσα από τον φακό του Σάββα Τσιλιγγιρίδη
Στην Ελλάδα υπάρχουν δεκάδες πόλεις με μεγάλη ιστορία και πανέμορφα τοπία.
Μία από αυτές είναι η Κατερίνη, η πρωτεύουσα του νομού Πιερίας, με την πολιτιστική κληρονομιά και την υπέροχη φύση να την περιβάλλει.
Το φωτογραφικό λεύκωμα με τίτλο «Το Παραμύθι της Πόλης» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Temetron με πρόλογο από τον ποιητή και φιλίστορο, Αντώνη Κάλφα και φέρνει στα μάτια – μέσα μας από τον φακό του Σάββα Τσιλιγγιρίδη – φωτογραφίες της Κατερίνης την περίοδο του 1950 – 1970, αποτυπώνοντας την εικόνα της πόλης που δεν έχει ξαναδεί κανείς.
Στις τέσσερις ενότητες του λευκώματος (Η γεωγραφία της πόλης: δρόμοι, γειτονιές και άνθρωποι, η κοινωνική και πολιτιστική ζωή, η πλατεία Ελευθερίας, η αγροτική ζωή) η Κατερίνη παρακολουθεί την εξέλιξη της πόλης, αναζητά τους χώρους ψυχαγωγίας και διασκέδασης, θυμάται την πλατεία και τους ρυθμούς της αγροτικής ζωής της και επιμένει —στην αυγή του 21ου αιώνα— να αναζητά τη μυθολογία της.
Ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΛΦΑΣ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΓΡΑΦΕΙ ΣΤΟ ΛΕΥΚΩΜΑ, ΜΙΛΑΕΙ ΣΤΗΝ PARALLAXI
ΓΙΑ ΤΟ ΛΕΥΚΩΜΑ
Οι φωτογραφίες αυτού του Λευκώματος απεικονίζουν την πόλη μετά την έλευση των προσφύγων, από τον Σάββα Τσιλιγγιρίδη — έναν πολύ καλό φωτογράφο, ίσως τον καλύτερο της περιοχής τον 20ο αιώνα.
Απεικονίζουν αυτήν την κρίσιμη περίοδο, από το 1950 έως το 1974-75. Ο φωτογράφος αυτός είχε μια χαρακτηριστική οπτική γωνία: καθαρό ασπρόμαυρο κάδρο, κατά το πρότυπο του Μπαλάφα, του Λέτσιου και του Μελετζή — όλοι γεννημένοι στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ο Σάτσι (Σάββας Τσιλιγγιρίδης) εγκατέστησε το φωτογραφείο του το 1951 στο κέντρο της πόλης και απεικόνισε με ευλάβεια εκείνη την εποχή.
Η τελευταία φωτογραφία που έχουμε στο λεύκωμα είναι από το 1996.
Αυτό το μικρό βιβλίο των 64 σελίδων είναι ένα πανέμορφο λεύκωμα επιπέδου Μουσείου Μπενάκη ή ανάλογων ποιοτικών εκδόσεων.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Η Κατερίνη, όπως είναι γνωστό στην ιστορία, είναι μια πόλη που αναπτύχθηκε αργά. Εμφανίζεται συστηματικά από τον 17ο αιώνα και μετά. Δηλαδή, στον 15ο-16ο αιώνα δεν υπάρχουν αναφορές για την πόλη. Ήταν λοιπόν μια γεωργική πόλη, η οποία εκτινάχθηκε κυρίως τη δεκαετία του 20 αιώνα με την άφιξη προσφύγων.
Η Κατερίνη γίνεται Δήμος το 1929, ενώ μέχρι το 1949 (πριν δημιουργηθεί ο νομός Πιερίας) υπαγόταν στον νομό Θεσσαλονίκης
Τότε, δήμος σήμαινε, σύμφωνα με το ισχύον καθεστώς, ότι είχε περίπου 10.000 κατοίκους.
Η Κατερίνη, λοιπόν, την περίοδο 1950-60 έως τα μέσα του ’70, ήταν μια πανέμορφη και ισορροπημένη πόλη — όπως οι περισσότερες μικρές πόλεις της εποχής, με περίπου 30.000 κατοίκους και βασικούς δρόμους.
Το όμορφο σε αυτόν τον τόμο είναι ότι δημιουργήθηκε χάρη στη φιλοκαλία και την αγάπη κάποιων φίλων από εδώ, και εκδόθηκε από ιδιώτες.
Τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιείται στην πόλη μια ομάδα φίλων που μέσω του μη κερδοσκοπικού σωματείου Φίλοι Μουσείου Πόλης Κατερίνης προσπαθεί να πείσει τους ιθύνοντες του Δήμου για την σημασία των τεκμηρίων και για την ίδρυση ενός Μουσείου Πόλης στην Κατερίνη (είμαστε η μοναδική πόλη στην Μακεδονία που δεν διαθέτει Μουσείο!).
Θέλουμε να χτιστεί κάποτε ένα μουσείο εδώ, και αυτές οι φωτογραφίες (του τεύχους) θα αποτελούν βασικό κομμάτι του — τόσο ανθρωπογεωγραφικό όσο και ιστορικό.
Αυτό το λεύκωμα είναι ένας φόρος τιμής, με νοσταλγία για την απαράμιλλη μορφή της πόλης εκείνης της εποχής.
Αυτό το λεύκωμα είναι μια λιτή απεικόνιση της ζωής και δείχνει την απλότητα των ανθρώπων οι οποίοι μπορεί πίσω από το σπίτι τους να είχαν τις δουλειές τους με την γεωργία.
Η ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
Η σύγκριση με το παρόν είναι τραυματική. Από εκεί που υπήρχαν 30-40 όμορφα κτίρια, σήμερα δεν υπάρχουν πια — διατηρούνται μόνο δύο ή τρία.
Η Κατερίνη, από μια προσφυγική πόλη, μετατράπηκε σε μια πόλη άκρως τουριστική, λίγοι ασχολούνται πια με τη γεωργία αφού οι υπηρεσίες και ο τουρισμός, ο τριτογενής τομέας δηλαδή, αναπτύσσεται ραγδαία..
Ακόμα και κάποιοι ναοί που ήταν όμορφοι και λιτοί τότε, σήμερα έχουν αλλάξει δραστικά, όπως άλλαξε και η παράλια ζώνη λόγω της διάβρωσης των ακτών και λόγω άλλων πολεοδομικών και κατασκευαστικών επεμβάσεων. Το ίδιο ισχύει και για τον ναό στη παραλία της Κατερίνης, την Αγία Φωτεινή, ο οποίος σήμερα δεν έχει καμία σχέση με την παλιά εκκλησία των δεκαετιών του 1960 και 1970.
Ωστόσο, η πόλη αυτή φαίνεται μέσα από τις φωτογραφίες σαν μια πολύ ζωντανή, ειρηνική και καθαρή κοινότητα, με ανθρώπους και καλλιεργητές.
Στις πρώτες σελίδες του λευκώματος υπάρχει μια πανοραμική φωτογραφία του 1963 φωτογραφία του 1963, μια καταπληκτική λήψη όπου ολόκληρη η πόλη ξεδιπλώνεται. Μπορεί κανείς να ξεχωρίσει σχολεία, κτίρια, καπνομάγαζα.
Υπάρχουν στο λεύκωμα και οδυνηρές εικόνες από πλατάνια ηλικίας 250 ετών που κόπηκαν. — όπως φαίνεται σε φωτογραφίες του 1962. Τότε οι δημοτικοί παράγοντες έβλεπαν την πρόοδο μέσα από την κατάργηση αυτών των δέντρων και την ανοικοδόμηση, κυρίως κατά τη δεκαετία του ’60 μέσω της αντιπαροχής.
Η αντιπαροχή ήταν, όπως και σε όλη την Ελλάδα, ο τάφος αυτών των λιτών σπιτιών — είτε λιγότερο πλούσιων είτε πιο πλούσιων. Είναι συγκινητικό ότι μέσα σε αυτές τις φωτογραφίες υπάρχει απεικόνιση γειτονιών που πλέον έχουν εξαφανιστεί.
Για παράδειγμα, η γειτονιά των Καταφυγιώτικων, με τα ομοιόμορφα μικρά σπίτια της εποχής και σχεδόν είκοσι των πυροπαθών που χτίστηκαν τη δεκαετία του 1950. Τίποτα από όλα αυτά δεν υπάρχει που να δείχνει ότι αυτή η πόλη έχει ιστορία.
Αυτό που μας έμεινε —και ευτυχώς έμεινε— παρότι από τα 70 στρέμματα έμειναν τα 40, είναι το περίφημο Πάρκο της Κατερίνης, που διατηρεί και σήμερα μια μοναδική γοητεία. Είναι ένα πράσινο κομμάτι στην πόλη.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τέσσερις ενότητες που καταγράφουν αυτή την εξέλιξη. Στην ιστορία υπήρχε και σπουδαία μουσική. Αν σας λέει κάτι το όνομα Χάρης Λεμονόπουλος —που πέθανε νέος στην Αμερική— ήταν δεξιοτέχνης του μπουζουκιού και μπορούσε να παίξει ακόμα και συμφωνικά κομμάτια.
Όλα αυτά αποτελούν ένα πάντρεμα πολλών εικόνων της πόλης με ξεχωριστή γοητεία.
Οι εικόνες της μεταπολεμικής Κατερίνης αποτυπώνουν τον (ειδυλλιακό και αμέριμνο ενίοτε) πολιτισμό της πόλης κατά τον περασμένο αιώνα και μπορούν να στεγαστούν κάτω από τον τίτλο Το παραμύθι της πόλης.
Σε αυτές, αποτυπώνεται όχι μόνο ο φωτογραφικός μόχθος μισού αιώνα αλλά και διότι η ανάγνωσή αυτών των εικόνων μάς αναγκάζει να διαβάσουμε τον πολιτισμό της Κατερίνης σε όλη τη μεταπολεμική διαδρομή της, σε μια εποχή δηλαδή που οργανώνεται η νεοσύστατη πόλη και επιχειρεί να συστήσει στους πολίτες της το δικό της παραμύθι, τη δική της δηλαδή εκδοχή της συλλογικής μας περιπέτειας.
Δεν είναι τυχαίο από την άλλη πως ο πολιτισμός του παραμυθιού περιέχει την καθημερινή ιστορία των ανθρώπων, τους τρόπους σκέψης, την οικονομική και πολιτική οργάνωση, τις τέχνες αλλά και τις βαθύτατες θρησκευτικές δοξασίες των λαϊκών.
Σε αυτό το παραμύθι, βρίσκουν χώρο και εκφραστική ευστοχία η παραγωγή των υλικών αγαθών, τα εργαλεία και οι δεξιότητες που σκοπό έχουν την ικανοποίηση των καθημερινών αναγκών της ανθρώπινης κοινότητας.
Τα σημερινά άναρχα, οικοκτόνα οικοδομικά σχέδια, η αντιπαροχή, η πληθώρα των παραβάσεων, η κακογουστιά και η πολυκατοικιοποίηση μαζί με την επικυριαρχία του αυτοκινήτου, προσθέτουν νέες πληγές στην πόλη, νέα εγκαύματα στο ήδη πληγωμένο περιβάλλον της (παρά την δημιουργία του περιφερειακού άξονα και την ύπαρξη πεζοδρόμων).
Ακόμα και η γοητευτική κάποτε παραλία και το θαλάσσιο μέτωπο της πόλης έχει υποστεί— διά της μιμήσεως της πολυκατοικίας— ανεπανόρθωτη βλάβη αφού μοιάζει κακέκτυπο της ήδη αποχαυνωμένης, κατακτημένης από την αγοραία λογική τής πρωτεύουσας Κατερίνης.
Η υπεράσπιση επομένως της μνήμης αυτών των κτισμάτων αποτελεί και μια πράξη αντίστασης στην πολιτισμική διαγραφή, στην ισοπέδωση εκείνων των ιδεών που έδιναν νόημα στον καθημερινό βίο της κοινότητας—αστών, εμπόρων, γεωργών και προσφύγων.
ΤΙ ΑΛΛΑΞΕ
Τη δεκαετία του 1950 και του 1960 υπήρχαν 17 καπνομεσίτες και 17 καπνομάγαζα. Όλα αυτά τα παλιά κτίρια δεν υπάρχουν πια, κανένα δεν διατηρήθηκε – τουλάχιστον – για πολιτιστική χρήση.
Ο λόγος είναι ότι το 1950, λόγω φτώχειας σε όλη την Ελλάδα, δεν υπήρχε η ευαισθησία από πλευράς δημοτικής διοίκησης να διασώσει αυτά τα κτίρια και έτσι ,δυστυχώς, κατεδαφίστηκαν. Ήταν και νοοτροπία εκείνης της εποχής.
Στην πόλη, τα διαμερίσματα εκείνης της εποχής ,για παράδειγμα. είχαν στενές βεράντες ενώ σήμερα οι πολυκατοικίες σχεδιάζονται με μεγαλύτερη ευρυχωρία δίνοντας άνεση στον άνθρωπο να αναπνέει μέσα σε αυτό.
Δεν υπήρξε πρόοδος σε αυτό το επίπεδο.
Η πλατεία της Κατερίνης παραμένει η ίδια από το 1912 , σε αριθμό τετραγωνικών, χωρίς καμία προσπάθεια να επεκταθεί ή να αναπλαστεί, ούτε το 1929, που είχε μεγαλώσει η πόλη, ούτε τη δεκαετία του 1980 ή στις αρχές του 2000. Υπήρξαν λίγα αξιόλογα κτίρια που διασώθηκαν, όπως:
Η Αστική Σχολή Αικατερίνης (κτίριο του 1905) Το κτίριο Τσαλόπουλου (εκλεκτικιστικού ρυθμού, 1908)
Το κτίριο του Ευκαρπίδη ευτυχώς έμεινε, καθώς είναι ο μόνος κινηματογράφος της Κατερίνης. Ο ιδρυτής του και ο γιος του ήταν φιλότεχνοι και λάτρεις του κινηματογράφου.
Η Κατερίνη έχει όλα τα στραβά και τα ανάποδα αυτής της μεταπολεμικής ανάπτυξης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πόλη παρήγαγε το 10% του καπνού της Ελλάδας —ένα τεράστιο ποσοστό για την εποχή— και το 1962 ήταν το τέταρτο αστικό κέντρο της Μακεδονίας, χάρη στον καπνό.
Δυστυχώς, από όλα αυτά σήμερα υπάρχουν ελάχιστα αρχεία και αυτά πτωχά.
Η μόνη καλλιτεχνική φωτογραφική καταγραφή υψηλού επιπέδου, με σεβασμό στην τοπική ιστορία, προέρχεται από έναν πρόσφυγα, τον Σάββα Τσιλιγγιρίδη, που γεννήθηκε το 1924 στην Κατερίνη και πέθανε στα 80 του χρόνια. Ο γιος του Σπύρος, γραφίστας και εικαστικός, φωτογράφος, ζει στη Θεσσαλονίκη και διαφυλάσσει με ευλάβεια εκατοντάδες φωτογραφίες (αρχείο ΣΑΤΣΙ). Μέσα από αυτή την προσπάθεια του λευκώματος φάνηκαν τα πρώτα θετικά δείγματα διάσωσης της μνήμης της πόλης.
Δυστυχώς τα τότε μαγαζιά τα όμορφα μετατράπηκαν σε άχαρες πολυκατοικίες δίχως κάποιο στίγμα
Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Η Κατερίνη και η παραλία της είναι αγαπημένος τουριστικός προορισμός.
Ωστόσο, έρχονται εδώ οι τουρίστες και δεν έχουμε να δώσουμε κάτι (ένα καλό Λεύκωμα, μια ευσύνοπτη ιστορία της πόλης) ενώ υπάρχει σπουδαίο υλικό. Από την άλλη, δεν υπάρχει ένα Μουσείο Πόλης με την ιστορία της Κατερίνης ή ένας χώρος υψηλού πολιτισμού (περιμένουμε φέτος να ξεκινήσει επιτέλους το Μέγαρο Πολιτισμού).
Ο αγροτικός νομός μετατράπηκε τα τελευταία χρόνια σε έναν νομό… τουριστικό!
Η πόλη, ωστόσο, μπορεί να μην έχει τα μεγαλειώδη μέγαρα που σε συναρπάζουν αλλά οι εικόνες της σε συγκινούν.Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να υπηρετεί τον πολιτισμό και να τον αναδεικνύει!
Σίγουρα αυτές τις φωτογραφίες – αν δεν ξέρει κάποιος από πού είναι – μπορεί να νομίζει πως είναι από την Καβάλα για παράδειγμα, οι εικόνες του Λευκώματος δείχνουν την ομορφιά της Μακεδονίας.
Κάθε χρόνο, έρχονται 250.000 άνθρωποι για διακοπές. Το 80% αυτών των επισκεπτών — Βαλκάνιων, Βορειομακεδόνων, Βουλγάρων, Ούγγρων — έρχεται στην Κατερίνη, στην παραλία της Κατερίνης, στην Ολυμπιακή Ακτή. Αυτό είναι το γεγονός. Πλατεία Ελευθερίας με το Μέγαρο Παπαγεωργίου (1971)
Το 90% των εγκαταστάσεων αυτών για την εξυπηρέτηση των τουριστών, είναι μικρές ιδιωτικές επιχειρήσεις. Δεν είναι ξενοδοχεία — ελάχιστα είναι τα τετράστερα ή πεντάστερα ξενοδοχεία — και τα άλλα είναι ενοικιαζόμενα δωμάτια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Το τοπίο εκεί είναι μια κοινή πολυκατοικία. Αυτή η πολυκατοικία — η αντιγραφή της Κατερίνης — βρίσκεται στην παραλία.
Δεν έχει πράσινο στην παραλία, δεν έχει έναν χώρο πολιτισμού, ένα μουσείο. Επίσης, στην παραλία της Κατερίνης έχουμε και προβλήματα με τη διάβρωση των ακτών. Εκεί που κολυμπούσαμε πριν από 30 χρόνια, η θάλασσα έχει εισχωρήσει εις βάρος της ξηράς κατά 20-25 μέτρα.
Δηλαδή αλλάζει το τοπίο, εξαιτίας βέβαια και των γενικών αλλαγών στη Μεσόγειο, αλλά και εξαιτίας της έλλειψης έγκαιρων μέτρων.
Κάποτε είχαμε περίπου δέκα ποτάμια και κανάλια που πήγαιναν στη θάλασσα. Αυτά, με την πολεοδομική ανάπτυξη, δεν υπάρχουν πια, ολοένα και συρικνώνονται. Η παραλία είναι στην ουσία ένα προάστιο της Κατερίνης, πανομοιότυπο, με τα ίδια σουβλατζίδικα, με τα ίδια μαγαζιά.
Από εκεί και πέρα, θέλει μεγάλη φροντίδα.
