Αίροντας την πολιορκία της Γάζας μέσω της τέχνης – Μία σπουδαία έκθεση από τον Σεπτέμβρη

Από τις 18 Σεπτεμβρίου έως τις 4 Νοεμβρίου 2025 ο Λόφος art project έχει την τιμή να παρουσιάσει την έκθεση «Στη ζώνη του πυρός. Θαύματα μέσα στα ερείπια- Η Μπιενάλε της Γάζας, Το Ελληνικό Περίπτερο», με έργα καλλιτεχνών που ζουν και εργάζονται στη Γάζα εν μέσω της γενοκτονίας ή κατάγονται από αυτή, σε επιμέλεια Φαίης Τζανετουλάκου – Δημήτρη Σαραφιανού.

Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν την Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου στις 19:30.

Ο Λόφος αποτελεί το ελληνικό περίπτερο της «Μπιενάλε της Γάζας», που αποτελείται από 14 περίπτερα ανά τον κόσμο. Από τον Απρίλιο του 2024, καλλιτέχνες από τη Γάζα άρχισαν να συγκεντρώνονται σε ένα ενιαίο συλλογικό πρόγραμμα, αναζητώντας τρόπους για να χρησιμοποιήσουν την τέχνη, έτσι ώστε να αντισταθούν και να επιβιώσουν στη γενοκτονία. Η οργάνωσή της στηρίζεται στην ομάδα καλλιτεχνών και επιμελητών της Γάζας και του Απαγορευμένου Μουσείου του Λόφου Al Risan της Παλαιστίνης.

Η έκθεση είναι αφιερωμένη στην ανθεκτικότητα της παλαιστινιακής τέχνης απέναντι στη συνεχιζόμενη βία και στον ανεκτίμητο ρόλο της στην ανοικοδόμηση της πολιτιστικής ταυτότητας της παλαιστινιακής γης και του λαού της, ως απάντηση στη γενοκτονία.

Ο τίτλος της έκθεσης αποτελεί κάλεσμα για δράση, αναγνωρίζοντας τον ανείπωτο πόνο και το τραύμα του παλαιστινιακού λαού. Σε αυτό το σκηνικό βίας, καταστροφής και απάθειας, θα διερευνηθεί η σημασία της δημιουργίας τέχνης υπό τις πιο ακραίες συνθήκες, θέτοντας βαθιά ερωτήματα: Τι σημαίνει να δημιουργείς τέχνη όταν ολόκληρες κοινότητες εξαφανίζονται; Τι αποκαλύπτουν οι δολοφονίες καλλιτεχνών και η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς για τον κόσμο, στον οποίο ζούμε; Και, το πιο σημαντικό, πώς η τέχνη προσφέρει ελπίδα σε μια εποχή απαράμιλλης δυστυχίας;

Τα έργα που παρουσιάζονται έχουν δημιουργηθεί εν μέσω γενοκτονίας, από καλλιτέχνες που έχουν γίνει μάρτυρες ό,τι χειρότερου είναι ικανή να κάνει η ανθρωπότητα. Αψηφώντας όλες τις προκλήσεις, οι καλλιτέχνες στη Γάζα συνέχισαν να εργάζονται, αντιμετωπίζοντας αδιανόητες δυσκολίες και δημιούργησαν έργα που μας υπενθυμίζουν ότι η τέχνη είναι απαραίτητη για τη ζωή και την επιβίωσή μας ως είδος.

Ως αποκεντρωμένη παγκόσμια έκθεση, καλεί σε δράση ένα διεθνές κίνημα αλληλεγγύης με σκοπό να αρθεί η πολιορκία της Γάζας μέσω της τέχνης. Το πρόγραμμα υποστηρίζει το θεμελιώδες δικαίωμα ενός λαού να υπάρχει με αξιοπρέπεια στη γη του. Παρά τη θλίψη και τον πόνο και εν μέσω της μυρωδιάς του θανάτου, οι καλλιτέχνες στη Γάζα φυτεύουν σπόρους ελπίδας για την ανθρωπότητα, όχι μόνο στη Γάζα αλλά και σε όλον τον κόσμο. Η Γάζα θα συνεχίσει να αναγεννιέται ξανά και ξανά, ακριβώς όπως η ανθρωπότητα και η τέχνη είναι μια αέναη αναγέννηση. Κανένας πόλεμος δεν μπορεί να σταματήσει τα όνειρα και κανένας μηχανισμός κυριαρχίας δεν μπορεί να σβήσει το φως στις καρδιές και τα μυαλά των δημιουργών.

Η Μπιενάλε της Γάζας είναι ένα κάλεσμα προς τον κόσμο, τους καλλιτέχνες και τα πολιτιστικά ιδρύματα, ώστε να διασφαλίσουν ότι αυτές οι φωνές και οι ιστορίες τους θα παραμείνουν ζωντανές και τα έργα τους μια απόδειξη αγώνα και ανθεκτικότητας, φωτίζοντας ένα μονοπάτι για την ανθρωπότητα στην πιο δύσκολη στιγμή. Η οργάνωσή της στη Γάζα στηρίζεται σε ομάδα καλλιτεχνών και ο παγκόσμιος συντονισμός της πραγματοποιείται από την ομάδα του Απαγορευμένου Μουσείου στη Ραμάλα.

Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Ahmed Adnan, Ahmad Aladawi, Ahmad Muhanna, Alaa Abu Saif, Alaà Al Shawa, Ashraf Sahwiel, Aya Juha, Bassel Aklouk, Diana Alhosary, Emad Badwan, Fadel Tafesh, Hala Eid Alnaji, Jehad Jarbou, Ghanem Al Den, Ibrahim Al Sultan, Khaled Hussein, Lamis Dajani Shawwa, Liza Madi, Maisara Baroud, Mary Ann Jaraisy, Maysa Yousef, Motaz Naim, Osama Naqqa Hussein, Rasha Alrayes, Ruba Mahmoud Hassan, Ola Al Sharif, Sohail Salem, Yasmeen Al Daya, Yahya Alsholy, Yara Zuhod

Στο πλαίσιο της έκθεσης, το Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου στις 19:00 θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση-συζήτηση παρουσία καλλιτεχνών που συμμετέχουν στην έκθεση, αλλά και σύνδεση με τα εγκαίνια του Τουρκικού Περίπτερου της Μπιενάλε της Γάζας, μέρους της Διεθνούς Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης – γιατί η Γάζα ρίχνει γέφυρες μεταξύ όλων εκείνων που ακόμα πιστεύουν στην αξία της ανθρωπιάς.

• Εγκαίνια: Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου στις 19:00
• Διάρκεια: 18 Σεπτεμβρίου έως 4 Νοεμβρίου 2025
• ‘Ώρες λειτουργίας: Τρίτη – Κυριακή, 18:00-21:00
• Λόφος art project, Βελβενδού 39, Κυψέλη
• Είσοδος: Δωρεάν

Σύντομα βιογραφικά τριών από τους καλλιτέχνες

Η Aya Juha γεννήθηκε το 1991 στη Γάζα. Αποφοίτησε με πτυχίο αγγλικής μετάφρασης το 2013 και εργάστηκε σε διάφορα εκπαιδευτικά κέντρα που επικεντρώνονται στην εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας για δύο χρόνια. Το 2014, επέστρεψε για να ασχοληθεί με το αγαπημένο της χόμπι – τη ζωγραφική. Άρχισε να εξερευνά τον κόσμο της τέχνης μέσω πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το Twitter, το YouTube και η Google. Το καλλιτεχνικό της ταξίδι ξεκίνησε δυναμικά. Παρακολούθησε εκπαιδευτικά εργαστήρια, γνώρισε πολλούς καλλιτέχνες, συμμετείχε σε πολυάριθμες εκθέσεις τέχνης και πραγματοποίησε διάφορα εκπαιδευτικά σεμινάρια πάνω στη νεκρή φύση και την ανθρώπινη φιγούρα από τα μέσα του 2015. Έλαβε το Βραβείο Γυναίκας της Παλαιστίνης για το 2018 από το Υπουργείο Γυναικείων Υποθέσεων.

• “Ο Άνας μαρτύρησε ένα μήνα πριν από τον γάμο του. Δεκαεννέα από εμάς ήμασταν παγιδευμένοι σε ένα δωμάτιο χωρίς φαγητό και ποτό, και το σώμα του Άνας και του κοριτσιού έμειναν στο έδαφος μπροστά μας για δύο ημέρες, ενώ εμείς δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα. Οι στρατιώτες πυροβόλησαν μέσα στο σπίτι και πέταξαν βόμβες εναντίον μας, χτυπώντας το σώμα του Άνας. Αλλά ο πατέρας μου κατάφερε να τους θάψει μετά από δύο ημέρες, σε μια μικρή τρύπα στο μικροσκοπικό μας οικόπεδο δίπλα στο σπίτι. Μείναμε παγιδευμένοι για μια ολόκληρη εβδομάδα, χωρίς να γνωρίζουμε τίποτα για το τι συνέβαινε έξω από το δωμάτιο, εκτός από τις προσπάθειες να προστατευτούμε από τις σφαίρες και τις βόμβες που έριχναν οι στρατιώτες μέσα στο σπίτι μας. Μετά από λίγες μέρες, όταν τα τανκς μετακινήθηκαν από την περιοχή μας σε μια άλλη, καταφέραμε να δραπετεύσουμε. Τα μέλη της οικογένειάς μου κατάφεραν να ανακτήσουν τα σώματά τους και να τα μεταφέρουν στο νεκροταφείο. Τον ζωγράφισα, όμορφο, όπως τον θυμόμουν.”

• Γεννημένος το 1996 ο Osama Naqqa Hussein είναι εικαστικός καλλιτέχνης από το Χαν Γιουνίς της Γάζας. Το έργο του εξερευνά τη γλώσσα του σώματος και τις εσωτερικές συγκρούσεις, στοχεύοντας σε μια μεταμορφωτική αλλαγή μέσω της τέχνης. Προσκαλεί τους θεατές να νιώσουν κάθε γραμμή και λεπτομέρεια αντί να βλέπουν απλώς μια καδραρισμένη εικόνα σε έναν τοίχο. Ο Οσάμα έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμες διεθνείς εκθέσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας ατομικής έκθεσης, με τίτλο «Ιστορίες από τη Γάζα», στο Μπαχρέιν και σε εκθέσεις σε μουσεία και γκαλερί στο Μεξικό, την Ιταλία, τον Καναδά και τη Γαλλία.

• “Μέσα από τα ψηφιακά μου σχέδια επιχειρώ να αντικατοπτρίσω τον εσωτερικό αγώνα και τη σωματική και ψυχολογική εξάντληση που προκαλεί ο πόλεμος. Χρησιμοποιώ παραμορφωμένη γλώσσα σώματος ως εκφραστικό εργαλείο για να ενσαρκώσω οπτικά συναισθήματα απομόνωσης, άγχους και αποσύνδεσης από την πραγματικότητα. Μέσα από τεντωμένες και διαπλεκόμενες γραμμές, προσπαθώ να δημιουργήσω ένα χώρο διαλόγου μεταξύ του έργου τέχνης και του θεατή, επιτρέποντάς του να νιώσει τον πόνο και το συναισθηματικό βάρος που αποτυπώνεται στις λεπτομέρειες του απεικονιζόμενου σώματος.”
• Ο Ghanem Al Den, γεννημένος το 1970 στο στρατόπεδο προσφύγων Al-Bureij στη Γάζα, είναι εικαστικός καλλιτέχνης και ερευνητής στον τομέα των σύγχρονων εικαστικών τεχνών. Έμαθε την τέχνη μέσω της πρακτικής, στη συνέχεια εγγράφηκε στο Πανεπιστήμιο Al-Aqsa και αποφοίτησε από τη Σχολή Καλών Τεχνών με ειδίκευση στην Καλλιτεχνική Εκπαίδευση. Είναι μέλος της Γενικής Ένωσης Παλαιστινίων Καλλιτεχνών, ιδρυτής και πρόεδρος του Ομίλου Palita Fine Arts, ιδρυτικό μέλος του Ομίλου Juzour Fine Arts, Επίτροπος της Παλαιστίνης και ιδρυτικό μέλος του Ομίλου Basmat Αράβων Καλλιτεχνών Πλαστικών στο Κάιρο. Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις εντός και εκτός της χώρας – Παλαιστίνη – Κάιρο – Ιαπωνία – Αμερική – Μαρόκο – Υεμένη – Τουρκία, κ.λπ. Έχει επιβλέψει και επιμεληθεί πολλές εκθέσεις τέχνης και εκδηλώσεις σε διάφορα τοπικά ιδρύματα και συλλόγους. Έχει λάβει πολλά τοπικά και διεθνή βραβεία, μετάλλια και πιστοποιητικά επιβράβευσης όλα αυτά τα χρόνια.Ghanem Al-Den, installation artist

• “Γεια σας, είμαι ο Ghanem από τη Γάζα. Μέσα από την τέχνη και αυτήν την έκθεση, σας προσφέρω ένα καρότο — σύμβολο της «θρέψης» — ως δώρο για να το γευτείτε με πάθος και αγάπη. Δεν μοιάζει στο καρότο που συνδέεται με ρουκέτες ή ραβδισμούς. Δεν έχει πολιτικό σκοπό. Είναι μια επανάσταση ενάντια στις αποικιακές πολιτικές που στοχεύουν την ανθρωπιά και την αξιοπρέπειά μας. Θυμηθείτε, αγαπητοί φίλοι: Αν το καρότο κάποτε συνδεόταν με το ραβδί και τώρα με τη ρουκέτα, γίνεται εξευτελιστικό. Είναι ένα δώρο-δόλωμα βουτηγμένο στην ταπείνωση, που δεν μας αξίζει — οπότε απορρίψτε το. Η ρουκέτα και το καρότο αντιπροσωπεύουν την ιδεολογία της αποικιακής κυριαρχίας: σκηνές, κάρτες σίτισης, βοήθεια-παγίδα που σκοτώνει. Σημείωση: Όταν βλέπετε το καρότο στα χέρια σας, στο ψυγείο, στην αγορά ή στο τραπέζι, θυμηθείτε εμένα και θυμηθείτε το έργο μου. Μια προειδοποίηση για την τεράστια διαφορά μεταξύ οφέλους και βλάβης, μεταξύ καλού και κακού, μεταξύ αξιοπρέπειας και ταπείνωσης. Να είστε καλά.”

Λίγα λόγια από την επιμελήτρια της Biennale:

Το Ελληνικό Περίπτερο της Μπιενάλε της Γάζας αποτελεί πλατφόρμα αντίστασης και διεθνούς αλληλεγγύης, που φωτίζει τη σύγχρονη καλλιτεχνική παραγωγή από τη Γάζα εν μέσω γενοκτονίας. Σκοπός μας είναι να εκθέσουμε τις καταπιεσμένες φωνές των νέων Παλαιστινίων καλλιτεχνών, να αναδείξουμε την τέχνη ως όπλο μνήμης και ελευθερίας, και να καταδικάσουμε τη βία που εξαπολύει το ισραηλινό κράτος.

Μέσα από έργα που συνδυάζουν αισθητική και πολιτική, επιδιώκουμε να διαταράξουμε την ησυχία του κόσμου, να προκαλέσουμε συζήτηση για την ανθρωπιστική κρίση, και να ενώσουμε τη διεθνή καλλιτεχνική κοινότητα υπέρ της δικαιοσύνης. Η παρουσία μας ως το Ελληνικό Περίπτερο στη Μπιενάλε είναι πράξη εξέγερσης, καθώς επιμένουμε ότι η τέχνη δεν είναι διακοσμητική, αλλά ζωτική έκφραση της ανθρώπινης αξίας ακόμα και υπό καθεστώς εξόντωσης.

Η σύγχρονη Παλαιστινιακή Τέχνη δίνει αγώνα για πολιτισμική επιβίωση και αναδύεται ως δύναμη αντίστασης, συνδυάζοντας παράδοση και πρωτοπορία υπό συνθήκες κατοχής και γενοκτονίας. Μέσα από ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία και βίντεο-αρτ, οι καλλιτέχνες της Γάζας μεταμορφώνουν τον πόνο σε ποίηση, το τραύμα σε μνήμη, και την απώλεια σε όπλο αλήθειας. Έργα όπως οι σελίδες ενός ημερολογίου γενοκτονίας, οι ψηφιακές λήψεις που καταγράφουν την καταστροφή, ή οι εγκαταστάσεις από θραύσματα ρουκετών, μαρτυρούν μια πολιτισμική αναγέννηση που αρνείται να σιωπήσει.

Το ισραηλινό καθεστώς απαρτχάιντ προσπαθεί συστηματικά να καταπνίξει τον παλαιστινιακό πολιτισμό: από τη δολοφονία διανοούμενων και καλλιτεχνών, έως τη λεηλασία αρχαιοτήτων και την κατεδάφιση πολιτιστικών χώρων και σχολών καλών τεχνών, ο στόχος είναι το πνεύμα. Αλλά η τέχνη παραμένει ανεξίτηλη—μια γλώσσα ελπίδας που διασχίζει τα τείχη και τα checkpoints, και φωτίζει τις ευθύνες της συνυπαίτιας στη φρίκη, αμοραλιστικής Δύσης και βεβαίως της χώρας μας. Είμαστε υπερήφανοι που φέρνουμε αυτές τις φωνές για πρώτη φορά στην Ελλάδα, υπενθυμίζοντας στον κόσμο ότι ο Πολιτισμός είναι η τελευταία γραμμή άμυνας ενός ελεύθερου λαού.

Δρ Φαίη Τζανετουλάκου Ιστορικός Τέχνης- συνεπιμελήτρια της έκθεσης (μαζί με τον Δημήτρη Σαραφιανό) Μέλος του Προεδρείου της Διεθνούς AICA