Εγκαίνια σήμερα για το ελληνικό περίπτερο στη Μπιενάλε της Βενετίας

Παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λυδίας Κονιόρδου, εγκαινιάζεται επισήμως, σήμερα το απόγευμα, η ελληνική συμμετοχή στην 57η Μπιενάλε της Βενετίας, που φέτος αντιπροσωπεύεται με το έργο του Γιώργου Δρίβα «Εργαστήριο Διλημμάτων». Το έργο είναι μία παραγωγή του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) και επιμελητής της έκθεσης είναι ο Ορέστης Ανδρεαδάκης.

Το έργο πραγματεύεται, όπως δηλώνει ο τίτλος του, μία βασική προβληματική συναισθηματική και νοητική κατάσταση που διέπει σχεδόν κάθε απόφαση του ανθρώπου. Ως ον που καλείται να συμβιώσει σε μία τεράστια διαπάλη ανάμεσα στα συναισθήματα και τη νόηση, τα πιστεύω και πεποιθήσεις και τον συλλογισμό, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του και τη λογική, το ατομικό και το συλλογικό, ο άνθρωπος αντιμετωπίζει μικρότερα, ή μεγαλύτερα διλήμματα σε κάθε περίσταση της ζωής του. Από την απαρχή της λογοτεχνίας και της Τέχνης, από το έπος του Γιλγαμές, την επιλογή του Ηρακλή μεταξύ αρετής και κακίας στη μυθολογία, την Αντιγόνη, τον Φάουστ και τον Άμλετ, ή ακόμη και τα βαθιά διλήμματα πίστης που και τους Αποστόλους, αλλά κι εμπιστοσύνης που τον ίδιον τον Ιησού καταλαμβάνουν, η παγκόσμια παραγωγή διαρκώς βασίζεται πάνω στον διλημματικό χαρακτήρα της ανθρώπινης φύσης.

Μία από τις πρώτες φορές που η ηθική πλευρά του διλήμματος εμφιλοχωρεί στο σώμα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και σε προέκταση και της ανθρώπινης σκέψης, είναι ακριβώς και το δίλημμα του βασιληά του Άργους απέναντι στις Ικέτιδες Δαναΐδες, που πραγματεύεται το κύριο θέμα του έργου του Δρίβα. Ο μύθος κι ο χαρακτήρας της ηθικής επιλογής που καλείται να κάνει ο βασιληάς, μεταφέρεται σε σύγχρονο επίπεδο στην επιλογή που καλούνται να κάνουν οι επιστήμονες ενός πειράματος, που στην προσπάθειά τους να επιτύχουν το τέλειο γονίδιο, ανακαλύπτουν μέσα στην καλλιέργειά τους την ύπαρξη ενός άλλου αντισώματος, που θα πρέπει να αποφασίσουν εάν θα το διατηρήσουν, ή όχι και ποιές θα είναι οι αιτιακές συνέπειες της όποιας από τις δύο αποφάσεις τους.

Στο βίντεο που προβάλλεται μέσα στον κεντρικό χώρο του περιπτέρου πρωταγωνιστούν η μεγάλη διεθνής ηθοποιός Σαρλότ Ράμπλινγκ, ο Γιώργος Κοτανίδης, ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος, η Κόρα Καρβούνη, ο Πολύδωρος Βογιατζής, η Ρένα Κυπριώτη, ο Πάνης Καλοφωλιάς.

Το έργο στοιχειώνεται οργανικά μέσα στο περίπτερο, πάνω σ’ ένα δίπτυχο: ο επισκέπτης καλείται να διαβεί έναν λαβύρινθο από καθρέπτες, εωσότου φθάσει στην κεντρική αίθουσα προβολής. Καλείται δηλαδή να κάνει πολλαπλές επιλογές και να βρεθεί σε δίλημμα από την αρχή προς τα πού να πάει (δεδομένου ότι η προβολή του ειδώλου του στον καθρέπτη δυσχεραίνει την προσπάθεια). Βέβαια, μπορεί να παρακάμψει, αν το επιλέξει, την προσπάθεια αυτή ανεβαίνοντας μία σκάλα που τον οδηγεί πάνω από τον λαβύρινθο και να δει από εκεί το βίντεο. Όμως και τούτο είναι θέμα επιλογής.

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Κοσκινά τόνισε πως με την παρούσα παραγωγή, τη συμπαραγωγή της συμμετοχής του Γιαν Φαμπρ σε άλλη εκδήλωση της Μπιενάλε της Βενετίας, αλλά και με τις πρώτες εκδηλώσεις που οργανώθηκαν στον χώρο του Φιξ, με το Μουσείο της Αμβέρσας και την τρέχουσα documenta 14, το Μουσείο φιλοδοξεί να μπει δυναμικά ξανά στον διεθνή χώρο.

Με την ευκαιρία των εγκαινίων, ο Γιώργος Δρίβας μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και τον απεσταλμένο του Γιώργη -Βύρωνα Δάβο για το έργο του.

Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης:

Ερ: Ο διλημματικός χαρακτήρας βρίσκεται σε πολλούς τομείς της ζωής των ανθρώπων. Κάθε στιγμή καλούμεθα να λάβουμε αποφάσεις μεταξύ δύο ή περισσότερων επιλογών. Αυτό εικαστικά πως το χειρίσθηκες και τι θέλεις ν’ αποδώσεις;

Απ: Προφανώς, ο διλημματικός χαρακτήρας χαρακτηρίζει όλο το έργο και ξεκινά από εκεί, η έμπνευσή του, δηλαδή, είναι ένα δίλημμα: αυτό του βασιλιά του Άργους όταν αντιμετωπίζει τις 50 Δαναΐδες κόρες λέγοντας τα εξής: “εάν σας βοηθήσω κινδυνεύω να τα βάλω με τους Αιγυπτίους που σας κυνηγούν και να πάω σε πόλεμο μαζί τους διακινδυνεύοντας την ασφάλεια του λαού μου. Εάν όμως δεν σας βοηθήσω, τα βάζω με τους Θεούς οι οποίοι δεν μου επιτρέπουν ν’ αγνοήσω έναν ικέτη”. Αυτό ακριβώς το δίλημμα είναι η ουσία του έργου κι η αρχική του έμπνευση. Τι κάνουμε όταν βρισκόμαστε σ’ ένα δίλημμα τέτοιου επιπέδου, μεταξύ ενός πραγματισμού, περισσότερο, ας πούμε, υλικοτεχνικού, τεχνοκρατικού τρόπου προσέγγισης του ζητήματος και μίας ηθικής. Πάνω σ’ αυτό είναι κτισμένη όλη η ιστορία της εγκατάστασης, κατ’ αρχήν εννοιολογικά. Πρόκειται για την ιστορία μίας ομάδας επιστημόνων, οι οποίοι θέλοντας να κατασκευάσουν το τέλειο κύτταρο, ανθεκτικό στους πιο σημαντικούς ιούς, ξαφνικά βρίσκουν ένα ξένο σώμα. Κανείς δεν ξέρει πώς και γιατί προέκυψε, κανείς δεν γνωρίζει τι είναι. Αυτό που ξέρουν είναι ότι αυτό το σώμα προσπαθεί να μπει στη δική τους κυτταροκαλλιέργεια. Αν μπει θα σωθεί, αν δεν μπει θα διαλυθεί, θα πεθάνει. Από την άλλη, αν μπει δεν γνωρίζουν τις επιπτώσεις. Θα αλλάξει την κυτταροκαλλιέργεια, το περιβάλλον, μπορεί να καταστρέψει το πείραμα, μπορεί βέβαια να γίνει και καλύτερο. Δεν ξέρουν τι να κάνουν και πρέπει να πάρουν μία απόφαση. Πόσο ανοικτοί θα σταθούν στη νέα πρόκληση, ή πόσοι κλειστοί. Πόσο θέλουν να περιχαρακώσουν αυτό που ήδη έχουν ή είναι ανοικτοί σε κάτι καινούργιο, που ενδεχομένως να είναι χειρότερο, αλλά ίσως και καλύτερο.

Ερ: Είμαστε, επομένως, κατά την άποψή σου, στη βάση μίας κανονιστικής θεωρίας ή μίας βιωματικής, εμπειρικής, αντιμετώπισης. Ένα τέτοιο πρόβλημα, το οποίο έχει ηθικές συμπαραδηλώσεις πρωτίστως, από το δίλημμα του Ηρακλή ή της Αντιγόνης και των τραγωδιών, εμπεριέχει το εμπειρικό, ηθικό, στοιχείο, αλλά και το κανονιστικό. Στην περίπτωση του Λαβυρίνθου, στο έργο σου, -που επίσης είναι μία βιωματική και διλημματική κατάσταση-, η ηθική απόφαση μπορεί να συμπλεύσει με τα κανονιστικά που υποχρεωνόμαστε ν’ ακολουθούμε;

Απ: Η δική μου άποψη είναι η φράση που λέει ο πρωταγωνιστής, Γιώργος Κοτανίδης στο τέλος του μονολόγου του: ότι η βάση για να αποφασίσει κάποιος είναι τελικώς αυτό που πιστεύει. Αφού αναλύσουμε τα πάντα, αφού δούμε τις τεχνοκρατικές λίστες, τα συν και τα πλην, όλα προφανώς είναι στην γκρίζα ζώνη. Αυτό που μένει είναι αυτό που πιστεύεις. Άνθρωποι έχουν δώσει τη ζωή τους για κάποια πράγματα και δεν το έκαναν μόνο με λίστες, αλλά με αυτό που πίστευαν πραγματικά.

Ερ. Όμως και η πίστη, δεν έχει κάτι το κανονιστικό; Δεν είναι ένα νιτσεϊκό ή μεταμοντέρνο «δεν υπάρχουν δεδομένα, αλλά ερμηνείες». Η πίστη δεν εμπεριέχει και πρωτόκολλα τα οποία καθορίζουν τη ζωή μας;

Απ. Ναι, αυτό που πιστεύω γίνεται και πρωτόκολλο.

Ερ.Αυτό που ήθελα να ρωτήσω, είμαστε εντός της περιωπής της ερμηνείας, που όταν λέμε ότι κάποιος είναι ό,τι πιστεύει, αυτό εμπεριέχει και μία αυθαιρεσία κυριαρχική. Πχ ένας ακροδεξιός μπορεί να το χρησιμοποιήσει ως αυθεντία για να αποκλείσει όλα τα άλλα. Δεν είναι δηλ. λίγο επικίνδυνο;

Απ. Είναι μία τεράστια συζήτηση. Μπορούμε να το κουβεντιάσουμε αλλά ανοίγουν άλλοι ασκοί. Είναι ουσιαστικά η συνέχεια του έργου μου. Εκεί που τελειώνει το έργο μου αρχίζει αυτή η συζήτηση. Πώς αποφασίζουμε, με τι κριτήρια, πόσο αντικειμενικά μπορούν να είναι. Φυσικά, κι αυτός που σκοτώνει θεωρεί πως έχει δίκιο, έτσι δεν είναι ; Υπ’ αυτή την έννοια, δεν υπάρχει μία απόλυτη και ξεκάθαρη αντικειμενικότητα ή βάση για ν’ αποφασίσουμε. Το οποίο βέβαια, είναι και σωστό να είναι έτσι, γιατί κινδυνεύουμε με ηθικολογίες, κινδυνεύουμε να ορίσουμε εμείς, οι «καλοί» σε εισαγωγικά, ποιό είναι το ηθικό. Και ν’ αντισταθούμε στους Χρυσαυγίτες, που θεωρούν ότι σκοτώνοντας τον Αφγανό κάνουν καλό στην ανθρωπότητα. Αυτό δεν απαντιέται θεωρώ εγώ. Είναι πολύ ενδιαφέρον, εκεί μας βάζει πια στα βάθη του λαβυρίνθου πώς αποφασίζει κάποιος και ποιά είναι τα πλαίσια που κινούμαστε. Ας προσέξει ο καθένας πώς αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα. Κι αυτό είναι ακόμα ένα επίπεδο που θέτει το έργο, καθώς σε βάζει να περπατήσεις και να μαζέψεις στοιχεία. Πόσα στοιχεία μαζεύεις; Το άκουσες όλο το έργο, είσαι σίγουρος ότι το έχεις ακούσει όλο; Το έχεις καταλάβει όλο; Και τι κάνεις γι’ αυτό; Αυτό ακριβώς είναι το τελικό σχέδιο.

Ερ.Μία τελευταία ερώτηση. Ποιές είναι οι εντυπώσεις του κοινού, και τι έχεις προσλάβει εσύ από αυτές;

Απ. Η γκάμα των επισκεπτών κινείται από αυτούς που βγήκαν με την αίσθηση του ανοίκειου- γεγονός που προσωπικά μ’ αρέσει και μ’ ενδιαφέρει- έως εκείνους που μπήκαν στα βαθιά και ενθουσιάστηκαν. Μεταξύ αυτού που έχει κάτι το αφιλόξενο, δε με πιάνει κατ’ ευθείαν αλλά μ’ έχει λίγο στο να πρέπει κι εγώ να κάνω ένα βήμα για να συναντηθώ…

Ερ.Όπου κι εκεί μπαίνει ένα άλλο δίλημμα…

Απ. Ακριβώς, ναι, και πόσο βαθιά μπορώ να μπω στον προβληματισμό και πόσο μ’ ενδιαφέρει, ή θέλω ν’ ανοίξω μία δική μου επιφάνεια, κοιτάω κάτι και φεύγω…μέχρι εκείνους που τους πήρε, τους ”ρούφηξε” ο λαβύρινθος, μπήκαν μέσα και χάθηκαν, τα είδαν όλα και βγήκαν έχοντας αποκομίσει μία εμπειρία κι ένιωσαν την ανάγκη να μ’ ευχαριστήσουν.

Πηγή: ΑΠΕ