Η εξαιρετική Biennale Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ.

Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ: Με αφορμή την παρουσίαση της της 8^ης Μπιενάλε Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων του Ε.Ι.Α. στο Α.Π.Θ.

Του Νίκου Καλογήρου, Προέδρου του τμήματος Αρχιτεκτόνων Π.Σ. Α.Π.Θ.

Η εμπειρία της νεωτερικότητας εμφανίζεται σήμερα περισσότερο οδυνηρή και αμφιλεγόμενη παρά αισιόδοξη. Η ρευστότητα αυτή της εξέλιξης είχε έγκαιρα επισημανθεί από ορισμένους προσεκτικούς αναλυτές. «Καθετί σταθερό εξαερώνεται, καθετί ιερό βεβηλώνεται και στο τέλος οι άνθρωποι αναγκάζονται να αντικρύζουν με νηφαλιότητα τις πραγματικές συνθήκες της ζωής», παρατηρούσαν ήδη το 1848 επιγραμματικά ο Μαρξ και ο Ένγκελς, φράση που επανέλαβαν αργότερα ακαδημαϊκοί (Marshall Berman, 1982) και συγγραφείς (Darragh McKeon, 2014). Το σλόγκαν αποδείχθηκε προφητικό και ιδιαίτερα οξυδερκές, καθώς όλες οι αξίες ακόμη και η ίδια η κλασική ουτοπία του υπαρκτού σοσιαλισμού, έχασαν τον αρχικό προσανατολισμό τους. Η νεωτερικότητα από σχεδόν ταυτόσημη έννοια με τον μοντερνισμό έχει προ πολλού κινηθεί σε άλλες κατευθύνσεις γενικότερα στο πολιτισμικό πεδίο και ειδικότερα στη ρύθμιση του χώρου και στο σχεδιασμό των κατασκευών.

Είναι γεγονός ότι οι συνθήκες σύλληψης, μελέτης και εφαρμογής της αρχιτεκτονικής έχουν αισθητά μεταβληθεί σήμερα. Τα νέα μέσα σχεδιασμού και  αναπαράστασης σε συνδυασμό με την ταχύτατα αυξανόμενη συνθετότητα και τη νέα τεχνολογία των υλοποιήσεων μετασχηματίζουν τα προϊόντα των αρχιτεκτονικών προτάσεων. Για τους νέους Έλληνες αρχιτέκτονες η διαρκώς εντεινόμενη οικονομική και πολιτισμική κρίση προκαλεί φαινομενικά αντιθετικά αποτελέσματα. Οι παραγγελίες έχουν ουσιαστικά ανασταλεί. Αυτό το γεγονός από ανάγκη δημιουργεί συνθήκες για εξωστρέφεια και για δράσεις που υπερβαίνουν την εμπειρία των συνόρων απαιτώντας δημιουργικές συγκλίσεις και διαντιδράσεις μεταξύ επιστημονικών κλάδων.

Οι οκτώ διαδοχικές διοργανώσεις των «Biennale Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων» από το ιδιαίτερα δραστήριο Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (Ε.Ι.Α.) εντάσσονται σε ένα πλαίσιο συστηματικής οργάνωσης εκθέσεων, θεματικών, ιστορικών και μονογραφιών, που συνοδεύονται από διαγωνισμούς, βραβεύσεις, διαλέξεις, εκδόσεις και γενικότερα με δράσεις προβολής της αρχιτεκτονικής. Κατά κάποιο τρόπο το Ε.Ι.Α. ασκεί συμπληρωματικές και παράλληλες ενέργειες με τις σχολές αρχιτεκτονικής απευθυνόμενο προς την ελληνική κοινωνία.

Συμμεριζόμενος και προσωπικά την αναγκαιότητα μίας ευρύτερης παιδευτικής λειτουργίας του πανεπιστημίου, εκτιμώ ότι το τμήμα Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ. οφείλει να συνεργάζεται και να προβάλλει τις νεωτερικές αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις, όχι μόνο για τους φοιτητές μας, αλλά και προς όλους τους ενδιαφερόμενους. Έχοντας παρακολουθήσει από κοντά τις εκθέσεις των Μπιενάλε του ΕΙΑ, ως επιλεγμένος νέος αρχιτέκτων με ένα έργο μου στην πρώτη του 1995, ως κριτής στην έκτη του 2010 και ως θεατής στις υπόλοιπες διαπιστώνω σταδιακές μεταβολές προσεγγίσεων και περιεχομένων. Από την κυριαρχία των υλοποιήσεων κατοικιών που πλειοψηφούσαν στις πρώτες διοργανώσεις, καθώς αποτελούν ένα πρωταρχικό αντικείμενο ενασχόλησης για νέους αρχιτέκτονες, έχουμε στην τωρινή 8^η Μπιενάλε μίαν ευρύτερη ποικιλία θεμάτων με έμφαση στον αστικό σχεδιασμό και στη δημόσια αρχιτεκτονική. Οι 59 προτάσεις που διακρίθηκαν και επιλέχθηκαν φέτος, μεταξύ των 214 έργων που υποβλήθηκαν, εμπεριέχουν περισσότερες μη υλοποιημένες μελέτες. Αυτές είναι κυρίως προϊόντα αρχιτεκτονικών διαγωνισμών με αξιόλογη διασπορά στην περιφέρεια, αλλά και στο εξωτερικό.

Το μέλλον της ελληνικής αρχιτεκτονικής, όπως διαγράφεται σήμερα στο έργο των φοιτητών μας και στη συνέχεια στο αντίστοιχο των νεότερων συναδέλφων πρέπει να αναζητηθεί περισσότερο στην ουσία των προτάσεων. Από την περισσότερο τοπική προσέγγιση των πρώτων διοργανώσεων έχουμε σήμερα μίαν ηθελημένη ή αναγκαστική προσαρμογή στην παγκοσμιοποίηση. Μία προσεκτικότερη ανάγνωση οφείλει ωστόσο, να διακρίνει τις λεπτές αποχρώσεις. Η προσαρμογή και ο διάλογος με τον τόπο δεν ταυτίζεται με την ενδεχομένως συντηρητική εμμονή σε μία κατασκευαστική «ειλικρίνεια» με εμφανή συμβατικά υλικά. Αυτή οδηγεί  ορισμένους συμμετέχοντες σε μίαν αποστειρωμένη μινιμαλιστική έως εξπρεσιονιστική αισθητική. Από την άλλη πλευρά η ψηφιακή «υλικότητα» άλλων προτάσεων πρέπει να αξιοποιεί τη διαλεκτική σχέση μεταξύ των διαδικασιών προγραμματισμού και κατασκευής. Το ερώτημα σ’ αυτήν την περίπτωση είναι αν αποφεύγεται ο ενδεχομένως εύκολος αυτοματισμός που παρέχουν τα σύγχρονα σχεδιαστικά εργαλεία των υπολογιστών. Από τα έργα που  συμπεριλαμβάνονται στη Μπιενάλε προκύπτει η κυριαρχία των απεικονίσεων σε βαθμό που ορισμένες φορές είναι  δύσκολο να διακρίνει κανείς εάν πρόκειται για αναπαραστάσεις προτάσεων ή για φωτογραφικές αποτυπώσεις υλοποιήσεων. Ακόμη και οι φωτογραφικές λήψεις σήμερα με τις τεχνικές του  photoshop μπορούν να είναι πειραγμένες «δημιουργικά» και να απέχουν αρκετά από την τεκμηρίωση της πραγματικότητας.

Τα πρότυπα των σύγχρονων ποπ αρχιτεκτόνων-ειδώλων και των κτιρίων-τοποσήμων μοιραία επηρεάζουν τους φοιτητές και τους νέους συναδέλφους ευνοώντας πολλές φορμαλιστικές προσεγγίσεις. Παρά τις αναπόφευκτες αυτές εξελίξεις εξακολουθώ να πιστεύω ότι, μέσα στην παγκοσμιότητα της, η αρχιτεκτονική είναι εξ ορισμού άρρηκτα συνδεμένη με τον τόπο, όπου υλοποιείται. Στο αναχρονιστικό αίτημα της «ελληνικότητας» που απασχόλησε στο παρελθόν τους αρχιτέκτονες της χώρας μας αντιπαρατίθεται σήμερα το αίτημα της βιωσιμότητας σε όλες τις κλίμακες σύλληψης και υλοποίησης του καθημερινού μας χώρου. Αίτημα που γίνεται πιο επιτακτικό στις σχεδόν πολεμικές σημερινές συνθήκες, όπου ό,τι ήταν σταθερό εξαϋλώνεται και είμαστε αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουμε με επίγνωση και νηφαλιότητα τις πραγματικές συνθήκες του νέου κόσμου.

Η 8^η Μπιενάλε Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων του Ε.Ι.Α. παρουσιάζεται στον εκθεσιακό χώρο της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ. Θα είναι ανοικτή από τις 8 Δεκεμβρίου 2015 ως τις 31 Ιανουαρίου 2016, ώρες 12.00-18.00. Θα παραμείνει κλειστή από τις 21 Δεκεμβρίου 2015 ως τις 11 Ιανουαρίου 2016.

Επιτροπή επιλογής έργων: αρχιτέκτονες Ανδρέας Γιακουμακάτος, Δημήτρης Ησαΐας, Μιχάλης Μανιδάκης, Κώστας Μωραΐτης και Διονύσης Σοτοβίκης

Επιμέλεια: αρχιτέκτων Νάντια Κούλα

Σχεδιασμός έκθεσης στο Α.Π.Θ. :καθηγητές Νίκος Καλογήρου, Αλκμήνη Πάκα, Κώστας Σακαντάμης και αρχιτέκτονας Αρσένης Ζαχαριάδης, σε συνεργασία με το Ε.Ι.Α.