Ο Γιάννης Σκαραγκάς επανασυστήνει την Κυρά της Ρω

Σήμερα κι αύριο, 25 και 26 Οκτωβρίου θα βιώσουμε στο Θέατρο Αμαλία μια σπάνια θεατρική εμπειρία, φωτίζοντας από την αρχή τη ζωή μιας γυναίκας που έγινε θρύλος μέσα από την ελπίδα, τη γενναιότητα και την εξαιρετική της τρυφερότητα. Η Κυρά της Ρω είναι μια αξέχαστη παράσταση που τιμά όλα όσα αντιπροσωπεύει η κοινή μας ανθρωπιά. Πρόκειται για μια διαχρονική ιστορία για γυναίκες που αγωνίζονται να βρουν τη θέση τους σε έναν κόσμο χωρίς μνήμη και χώρο για αυτές.

Γραμμένο με ιδιαίτερη ποιητικότητα, συμπόνια και χιούμορ, και με τον αέρα της καθηλωτικής ερμηνείας της Φωτεινής Μπαξεβάνη, η Κυρά της Ρω είναι μια συγκλονιστική παράσταση που ξεκινά από μια εποχή και έναν τόπο για να περιγράψει μια πανανθρώπινη ιστορία. Το έργο παρουσιάστηκε σε διαφορετικές παραστάσεις και εκτός Ελλάδας, στην Κύπρο, στις ΗΠΑ και στην Αυστραλία. Η παράσταση παρουσιάζεται σε νέα σκηνοθεσία του Σταύρου Λίτινα.

Η παράσταση βασίζεται στην ομώνυμη νουβέλα του βραβευμένου Γιάννη Σκαραγκά, και είναι εμπνευσμένη από τη ζωή της Δέσποινας Αχλαδιώτη, της ελληνίδας χήρας που έγινε γνωστή ως Κυρά της Ρω από το όνομα του μικρού νησιού, στο οποίο έζησε μόνη από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τα βαθιά γεράματά της. Μετά την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η Δέσποινα Αχλαδιώτη έγινε μια ηρωική φυσιογνωμία.

Ο βραβευμένος συγγραφέας της ομώνυμης νουβέλας Γιάννης Σκαραγκάς μας μιλά και μας βάζει ακόμη πιο βαθιά στο σύμπαν της παράστασης, αλλά και της Κυράς:

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Κυρά της Ρω ανεβαίνει στη Θεσσαλονίκη, είναι τυχαίο ότι η παράσταση ανεβαίνει ξανά μια εορταστική εβδομάδα για την πόλη, κάποιοι μπορεί να ψάχνουν την συγκίνηση αυτές τις μέρες κι άλλοι το θέατρο για να ξεφύγουν από τα όσα συμβαίνουν;

Η παράσταση ανεβαίνει στη Θεσσαλονίκη στις 25 και 26 Οκτωβρίου στο θέατρο Αμαλία με βάση το πρόγραμμα της περιοδείας της στη Βόρεια Ελλάδα. Δεν είναι μια παράσταση που θα δεις για να ξεφύγεις από την πραγματικότητα. Είναι σίγουρα όμως μια εμπειρία για την αποκατάσταση της κλονισμένης μας ανθρωπιάς. Στα 4 χρόνια της πορείας της στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, η απήχησή της στο κοινό έχει να κάνει με το ότι αναδεικνύει την πανανθρώπινη εμπειρία του ανίσχυρου, που θέλει να βρει και να δώσει νόημα σε όσα δεν μπορεί να αλλάξει. Η παράσταση αυτή είναι μια βουτιά σε αυτό που μας κάνει ευάλωτους, ασήμαντους αλλά και μονάκριβους—η εξομολόγηση μιας γυναίκας που γίνεται φύλακας του σώματος και της μνήμης κάποιων ανθρώπων, ενός τόπου και μιας ολόκληρης εποχής.

Η ερμηνεία της Φωτεινής Μπαξεβάνη είναι αυτό που φανταζόσουν ως συγγραφέας καθώς έγραφες το μονόλογο. Θέλω να πω αν έτσι όπως προσπαθούσες να συλλάβεις, να πλάσεις την ιστορία σου έφερνες εικόνες και ήχους στο μυαλό σου. Είναι αυτοί οι εικόνες και ήχοι αυτό που θα δούμε σήμερα κι αύριο στο Θέατρο Αμαλία;

Είχα την Μπαξεβάνη στο μυαλό μου πριν καν διασκευάσω τη νουβέλα μου στον θεατρικό μονόλογο της παράστασης. Ήξερα ότι ως ηθοποιός μπορούσε να αποδώσει τη σύμπλοκη ποιητικότητά του κειμένου με την αμεσότητα μιας σύγχρονης γυναίκας. Είναι μια ηθοποιός που ερμηνεύει με όλες τις αισθήσεις της, και αυτό άλλωστε τόνισε και ο Σταύρος Λίτινας με την ιδιαίτερη σκηνοθεσία του.

Ήσουν παρών, έβαζες τη γνώμη σου, έλεγες τα σχόλιά σου, τις παρατηρήσεις στις πρόβες, αλλά και στο στήσιμο της παράστασης;

Από τα τρία έργα μου που παίζουν αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, την «Κυρά της Ρω», το «Αυτοί που περπατούν στα σύννεφα» και «Στα πόδια», δεν ήμουν παρών σε καμία πρόβα. Αποφεύγω να παρίσταμαι στις αναγνώσεις και στις πρόβες, και στο θέατρο και στα σενάρια, εκτός και αν μου έχει ζητηθεί από τον σκηνοθέτη. Σέβομαι πολύ αυτό το κομμάτι και δεν θέλω να χώνομαι.

Τα περισσότερα βιβλία σου, μυθιστορήματα και θεατρικά έχουν άξονα την ιστορία και φαντάζομαι προηγείται μια μεγάλη έρευνα. Πόσο καιρό μελετούσες τη ζωή της Δέσποινας Αχλαδιώτη, για να πεις όταν έγραψες το βιβλίο, ότι είμαι έτοιμος να βάλω τη λογοτεχνία μου σε όσα πλέον γνωρίζω;

Η ιστορική μυθοπλασία θέλει μεγάλη μελέτη, αλλά ιδίως στην περίπτωση της Αχλαδιώτη, χρειάστηκα κάτι παραπάνω από τις προσωπικές μαρτυρίες και την μελέτη του πραγματολογικού υλικού. Με ενδιέφερε η απόδοση της εποχής και του ανθρώπου, αλλά και ο ιδιαίτερος λόγος μιας τέτοιας γυναίκας. Δεν ήθελα να είναι πεζός, και την ίδια στιγμή να μπορεί με την ποιητικότητά του να αφυπνίζει αισθήσεις, μνήμες και συναισθήματα—να σε βάζει στο επίκεντρο της εμπειρίας.

Η Κυρά της Ρω τόσο ως βιβλίο, αλλά και παράσταση τι ακριβώς θέλει να φωτίσει; Την εθνική ηρωική στάση, την αφοσίωση σε μια ιδέα ή και τις πτυχές μιας γυναικείας προσωπικότητας μπροστά στην ερημιά;

Η δική μας Κυρά της Ρω είναι ένα φεμινιστικό σύμβολο πίστης στον άνθρωπο, στα θαυμαστά και αποκαρδιωτικά στοιχεία του χαρακτήρα του. Το ζητούμενο δεν ήταν μια βιογραφική καταγραφή, αλλά μια ποιητική εμπειρία από τη χαρά στην πτώση και από την απώλεια στη λύτρωση. Η Κυρά της Ρω προέκυψε στο επιστέγασμα μιας μακράς περιόδου μέσα στην οικονομική κρίση, κατά την οποία ζούσα και δούλευα ως συγγραφέας στο εξωτερικό. Με ενδιέφερε μια άλλη εκδοχή της ελληνικότητας, μακριά από στερεότυπα, φαντασιώσεις και συγκυριακή πόλωση. Είναι κάτι που με ενδιαφέρει πολλά χρόνια και στην αγλλόφωνη λογοτεχνία μου στις ΗΠΑ, αυτή η αναζήτηση μιας άλλης εκδοχής με αφορμή την «κρίση», μιας άλλης ερμηνείας της ταυτότητας, όχι με βάση την προέλευση αλλά με αφορμή τον προορισμό και την τραυματική εμπειρία.

Τι σε συγκινεί ή συγκλονίζει εσένα στη Δέσποινα Αχλαδιώτη;

Η επιμονή μιας γυναίκας να δώσει νόημα και αξία σε έναν κόσμο που καταρρέει μπροστά στα μάτια της. Αυτό με συγκίνησε και ήθελα να αφηγηθώ. Το πώς μπορείς να σηματοδοτήσεις την πλήρη απομόνωση με τη μνήμη και τα βασικά υλικά της ανθρωπιάς σου.

Αυτό που θέλεις να πεις ορίζει τη φόρμα που θα ακολουθήσεις ή ο τρόπος που επιλέγεις εσύ να το παραθέσεις;

Η ιστορία, οι χαρακτήρες και το βάρος της αφήγησης. Αυτά μου υποδεικνύουν τη φόρμα. Δουλεύω πάνω από 20 χρόνια στην πεζογραφία, στο θέατρο και στο σενάριο, και σε κάθε ιστορία ξέρω να περιμένω μέχρι να καταλήξω με βεβαιότητα στη φόρμα. Δεν πιστεύω ότι οι ιστορίες λέγονται με όλους τους τρόπους ή ότι μπορούν να διασκευάζονται όλες σε διαφορετική φόρμα. Οι φόρμες διαφέρουν, έχουν άλλους περιορισμούς και κανόνες, άλλες αρετές και προνόμια. Είναι διαφορετική η δύναμη της σελίδας, από τη δύναμη της κινηματογραφικής εικόνας ή της θεατρικής απεύθυνσης.

Πιστεύεις πως έστω στο αίσθημα, στην ψυχή μπορούμε σήμερα να συναντήσουμε αντίστοιχα ‘’κυράδες της Ρω’’

Το πίστεψα μέσα στη δεκαετία της οικονομικής κρίσης και τώρα στα δύο σχεδόν χρόνια της πανδημίας. Είδα ανθρώπους που προσφέρθηκαν να βοηθήσουν από το υστέρημά τους, κόντρα στα ήθη των αγρίων. Οι ασήμαντοι άνθρωποι δεν γίνονται «ήρωες» από πρόθεση, αλλά από κάποιο περίσσευμα ανθρωπιάς που χαρίζουν σε πείσμα κάθε λογικής και αυτοσυντήρησης. Η ηρωική μειοψηφία της καλής πίστης και της μεγάλης καρδιάς είναι που μας σώζει σε αυτή τη χώρα.

Μπορεί να ζήσει αξιοπρεπώς  από τη συγγραφή στην Ελλάδα;

Δούλεψα πολύ για να έχω αποκλειστική δραστηριότητα τη συγγραφή και να είναι συνώνυμη μιας πορείας εντός και εκτός Ελλάδας. Ακόμα κι όταν δεν μπορούσα να ζήσω στην Ελλάδα, βιοποριζόμουν με συγγραφικά βραβεία και έπαθλα σε άλλες χώρες. Είμαι ένας δημιουργός που δεν κάνει κάποια άλλη δουλειά για να ονομάζεται συγγραφέας, δεν ζει με κρατικές επιχορηγήσεις ή αιγίδες ιδρυμάτων, δεν έχει περάσει από καρέκλες σε οργανισμούς και ΔΣ, ούτε τον έσερνε ποτέ το ΕΚΕΒΙ και τα παράγωγά του σε διοργανώσεις και εκθέσεις. Είμαι ελεύθερος να επιλέγω τις συνεργασίες μου, και συνήθως η μία διάκριση φέρνει την άλλη, και υποδεικνύει τη συνέχεια. Αυτή είναι η επιλογή μου για το πώς ζεις αξιοπρεπώς ως συγγραφέας.

Σπούδασες εδώ, μεγάλωσες στην πόλη, πώς σου φαίνεται κάθε φορά που την επισκέπτεσαι;

Σπούδασα στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας και στη Νομική του ΑΠΘ, την οποία εγκατέλειψα πριν το πτυχίο. Εκτός από την Αθήνα που έγινε το σπίτι μου, έτυχε στη διαδρομή μου να ζήσω σε διαφορετικές πόλεις στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Ήμουν ο χαρακτηριστικός πιτσιρικάς που ήθελε να ξεφύγει από την πόλη του και να πάρει τη ζωή στα χέρια του. Και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο έχω έναν ιδιαίτερο σεβασμό στη Θεσσαλονίκη. Κατάφερα να την ανακαλύψω από την αρχή, χωρίς τα απωθημένα ενός ανθρώπου που τη θεωρεί δεδομένη. Αγαπώ αυτή την πόλη γιατί με διαμόρφωσε και με προόρισε για πολίτη του κόσμου—και ακριβώς αυτή τη διαφορετική οπτική της χρωστάω. Να την απολαμβάνω με μια ματιά που η ίδια η πόλη με ώθησε να αποκτήσω.

Λίγα λόγια για την παράσταση από τη δική σου οπτική του δημιουργού, αλλά και σταθερού θεατή.

Η οπτική μου είναι συνήθως αυτή του γενναιόδωρου μάρτυρα για όσα δεν λέγονται, ή δεν γίνονται αντιληπτά. Η κυρά της Ρω για μένα ήταν μια άσκηση σε αυτά που όλοι μας αισθανόμαστε και όλοι μας δυσκολευόμαστε να πούμε. Αυτές τις ποιότητες, τις κουβέντες και εξομολογήσεις έβαλα στην ιστορία της Κυράς, με το βάρος της αγάπης που θα χάσεις και τη μέθη μιας μακρινής γιορτής που σε περιμένει.

Ο Γιάννης Σκαραγκάς γεννήθηκε στην Κομοτηνή. Σπούδασε στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ. Μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος, εμφανίστηκε στα γράμματα πριν από δύο δεκαετίες με το μυθιστόρημα Επιφάνεια και τη σεναριακή του διασκευή για το Mega, υπογράφοντας μέχρι σήμερα δέκα βιβλία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Γράφει στα ελληνικά και τα αγγλικά και βραβεύτηκε το 2018 από το πανεπιστήμιο του Κολοράντο για το «How to Draw Human Figures» από την επιτροπή συντακτών του λογοτεχνικού περιοδικού Copper Nickel (Editors’ Prize in Prose). Έχει επίσης γράψει έργα για το θέατρο στην Ελλάδα, στις ΗΠΑ και την Ελβετία, μεταξύ των οποίων το «Prime Numbers», που ήταν υποψήφιο για τα New York Innovative Theatre Awards στη Νέα Υόρκη το 2009, και το Courage στο θέατρο Keller στη Ζυρίχη το 2017. Έχει βραβευτεί ως συγγραφέας από μεγάλα ιδρύματα στην Ευρώπη και την Αμερική. Τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ.

Το έργο του «Η Κυρά της Ρω» εντάχθηκε στο πρόγραμμα του Centre for the Art of Performance του UCLA στο Λος Άντζελες τη θεατρική περίοδο 2019/2020 με περιοδεία στις ΗΠΑ και την Αυστραλία. Έχει εργαστεί στον χώρο της τηλεόρασης, υπογράφοντας το σενάριο έξι τηλεοπτικών σειρών, αλλά και σε εταιρείες κινηματογραφικών παραγωγών. Ως σεναριογράφος υπογράφει αυτή την περίοδο της σειρά «Το αύριο μας ανήκει» στο Mega. Γράφει για γνωστά αμερικανικά λογοτεχνικά περιοδικά όπως τα World Literature Today, Copper Nickel, American Chordata, The Tower Journal, Spilled Milk, Midnight Circus, κ.α. Στη νέα του αγγλόφωνη δουλειά συνυπογράφει με την Φαίη Λέλιος το σενάριο της ταινίας της «Road Narrows» με executive producers τον Τζορτζ Πελεκάνος (ΗΠΑ) και την Έμα Τόμσον (Αγγλία).

Η Κυρά της Ρω θα κάνει την καρδιά σας να χτυπήσει δυνατά!

Διαβάστε επίσης:

Ο θεατρικός χειμώνας στο Θέατρο Αμαλία