Ιβάν Κλιούν: Η τεράστια εικαστική έκθεση του καλοκαιριού

Υπερβατικά τοπία, ιπτάμενα γλυπτά, φωτεινές σφαίρες, σχήματα, μελέτες χρωμάτων. Με 383 έργα τέχνης και ένα μοναδικό αρχειακό υλικό, το έργο και η ζωή του Ιβάν Κλιούν, ενός εκ των σημαντικότερων εκπροσώπων της πρώτης γενιάς της ρωσικής πρωτοπορίας ξετυλίγεται από τις 2 Ιουλίου έως και τις 19 Σεπτεμβρίου στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, στη Μονή Λαζαριστών.

Η Parallaxi βρέθηκε στην έκθεση «Ιβάν Κλιούν. Υπερβατικά τοπία. Ιπτάμενα γλυπτά. Φωτεινές σφαίρες» μεταφέροντας σας το κλίμα από μία έκθεση που δεν πρέπει να λείπει από την ατζέντα σας το φετινό καλοκαίρι.

Θα ήταν άδικο να περιγραφεί με λέξεις η αίσθηση του να μπαίνει κανείς σε έναν τόσο επιβλητικό χώρο. Τόσο ο πρώτος όσο και ο δεύτερος όροφος φαντάζουν ειδυλλιακοί. Με το άσπρο να κυριαρχεί, τα εκθέματα βρίσκονται στο κέντρο της προσοχής όπου και αν στέκεσαι.

Η μονή Λαζαριστών μεταμορφώθηκε εντελώς για τις ανάγκες της έκθεσης.

Στον πρώτο όροφο θα αντικρίσεις έργα από την πρώτη επαφή του Ιβαν Κλιούν με την ζωγραφική.

Τόσο τα προσχέδια που διασώθηκαν όσο και η αποκατάσταση πολλών χαμένων έργων, κυρίως γλυπτών και τρισδιάστατων κατασκευών, προκάλεσαν αμέσως το ενδιαφέρον όλων όσων είχαμε την ευκαιρία να παρευρεθούμε στον εκθεσιακό χώρο.

Γιώργος Κωστάκης, «Η πρωτοπορία μου. Απομνημονεύματα ενός συλλέκτη» εκδ. Modus-Graffiti, Μόσχα 1993

«Με μεγάλη δυσκολία βρήκα αρχικά κάποια έργα του Κλιούν, τα οποία αγόρασα αμέσως. Ήταν πολύ δύσκολο να βρω την άκρη. Πολλά από τα έργα του είχαν εξαφανιστεί. Ο Κλιούν είχε ένα διαμέρισμα στην περιοχή Σοκόλνικι. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος και κηρύχτηκε εκκένωση, έπρεπε να φύγει από αυτό το διαμέρισμα, που όπως μου έλεγαν, ήταν γεμάτο με τα έργα του καλλιτέχνη. Μια γνωστή του Κλιούν, ηθοποιός, νοίκιασε ένα δωμάτιο στο σπίτι, και αποφάσισε να αγνοήσει την εκκένωση. Ο Κλιούν της ζήτησε να φροντίζει τους πίνακες του. Κάποιοι πίνακες φυλάσσονταν στη βεράντα που ήταν εύκολα προσβάσιμη στα αγόρια από τα γειτονικά σπίτια! Συχνά ανέβηκαν εκεί και έπαιρναν τους πίνακες. Έτσι, πολλά έργα εξαφανίστηκαν. Όμως κι ο ίδιος ο Κλιούν αντιμετώπισε ένα μεγάλο πρόβλημα στο δρόμο του φεύγοντας από τη Μόσχα. Είχε ξεχωρίσει ένα μεγάλο πακέτο το οποίο είχε βάλει μέσα στο σάκο που είχε πάρει μαζί του στην εκκένωση. Στο πακέτο υπήρχε όλη η αλληλογραφία μεταξύ Κλιούν και Μαλέβιτς και πολλά σχέδια του Μαλέβιτς. Σε μια στάση του τρένου κατέβηκε για να πάρει βραστό νερό κι όταν επέστρεψε του ’χαν κλέψει το σάκο. Πιθανότατα να πίστευαν ότι υπήρχε φαγητό. Κι έτσι αυτό το πολύτιμο υλικό εξαφανίστηκε χωρίς ίχνη… Αργότερα κατάφερα να γνωρίσω τη μια από τις δύο κόρες του Κλιούν. Είχε στην κατοχή της πολύ λίγα έργα του πατέρα της, αλλά μου τα έδωσε και μάλιστα μου έδωσε επιπλέον δωρεάν, αρκετά σχέδια και γκουάς, λέγοντας: “Εγώ δεν τα χρειάζομαι, αλλά μπορεί εσάς να σας φανούν χρήσιμα.” Και ταυτόχρονα μου έδωσε και τη διεύθυνση της αδερφής μου, στην οποία πήγα αμέσως. Η συλλογή της αποδείχθηκε πιο πλούσια. Και κατάφερα να αποκτήσω σχεδόν τα πάντα. Αργότερα βρήκα μερικές ακόμη επαφές για τον Κλιούν και αγόρασα κι άλλα έργα του. Έτσι, έχω δημιουργήσει μια μεγάλη συλλογή αυτού του καλλιτέχνη.»

Μυστικά περάσματα καθοδηγούν τον επισκέπτη,  ο οποίος  παρακολουθεί όλο το φάσμα των κινημάτων και μεθόδων από τα οποία πέρασε ο Ιβάν Κλιούν: από τον Νεο-ιμπρεσιονισμό και τον Συμβολισμό ως τον Κυβοφουτουρισμό και την μη-αντικειμενική τέχνη μέχρι και τη δημιουργία τρισδιάστατων μη-αντικειμενικών κατασκευών.

Ο Ιβάν Κλιούν εκπροσωπείται στη συλλογή Κωστάκη του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης με 383 έργα τέχνης (πίνακες και σχέδια) και ένα μοναδικό αρχειακό υλικό (γράμματα, χειρόγραφα, λιθογραφικές εκτυπώσεις, διδακτικό υλικό. Μετά τον θάνατό του, η πρώτη έκθεση των έργων του πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Ατομικής Ενέργειας Κουρτσάτοφ στη Μόσχα το 1972 και βασίστηκε σε έργα των συλλογών Γιώργου Κωστάκη και Ντμίτρι Σαραμπιάνοφ. Η δεύτερη προσωπική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1999 στην Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ στη Μόσχα, όπου πολλά έργα προέρχονται επίσης από τη δωρεά του Γιώργου Κωστάκη.

Στο βιβλίο του «Η πρωτοπορία μου. Απομνημονεύματα ενός συλλέκτη», ο Γιώργος Κωστάκης αναφέρει -μεταξύ άλλων- ότι βρήκε με μεγάλη δυσκολία αρχικά κάποια έργα του Κλιούν, τα οποία αγόρασε αμέσως. Με επιμονή κατάφερε να βρει τις κόρες του καλλιτέχνη και απέκτησε σχεδόν όλα του τα έργα.

Μία έκθεση τόσο σπουδαία, ώστε τόσο άνθρωποι της τέχνης όσο και δημοσιογράφοι ταξίδεψαν από την Ρωσία και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες για να καλύψουν το γεγονός. Υπερβατικά τοπία, ιπτάμενα γλυπτά, φωτεινές σφαίρες, σχήματα, φόρμες, σχέδια, μελέτες χρωμάτων με αποκορύφωμα ένα εκτυφλωτικό κόκκινο φως, αλλά και παραστατικές και ταυτόχρονα συμβολικές μορφές, συνθέτουν τη μεγάλη, πρώτη διεθνή έκθεση με αντικείμενο το έργο και τη ζωή του Ιβάν Κλιούν.

Μάλιστα, ανεβαίνοντας τον δεύτερο όροφο -πέρα από τα φημισμένα έργα του Ιβάν Κλιούν- μπορεί να θαυμάσει κανείς και τα έργα των τριτοετών φοιτητών/τριών του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΑΠΘ, τα οποία δημιουργήθηκαν με βάση το υλικό της συλλογής και του αρχείου Κωστάκη.

Το έργο του Ιβάν Κλιούν είχε επισκιαστεί από εκείνο του φίλου του Καζιμίρ Μαλέβιτς, πρωτοπόρου της γεωμετρικής αφηρημένης τέχνης και δημιουργού των αβάν γκαρντ κινημάτων του Σουπρεματισμού και του Κονστρουκτιβισμού, «μια φιλία που τον άφησε στη σκιά και αυτή την “αδικία” θέλουμε να αποκαταστήσουμε μέσα από την έκθεση», ανέφερε η κ. Τσαντσάνογλου, επισήμανση που έκανε και η επικεφαλής του Συλλόγου Υποστηρικτών του Μουσείου Κριστίνα Κρασνιάνσκαγια, που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη για το άνοιγμα της έκθεσης. Η κ. Κρασνιάνσκαγια παρουσίασε το έργο του Συλλόγου και τους στόχους του για την εξέλιξη της Συλλογής Κωστάκη, η οποία στο σύνολό της αριθμεί 1300 έργα.

Ο Πρόεδρος ΔΣ του MOMus, Ανδρέας Τάκης, χρησιμοποιεί λόγια που μιλούν κατευθείαν στην καρδιά κάθε ανθρώπου που ζει και αναπνέει για την Τέχνη. Πριν ακόμη αναφερθεί στην σημασία της έκθεσης δηλώνει συγκινημένος, καθώς ο κόσμος θα έχει την μοναδική ευκαιρία να έρθει σε επαφή με το υλικό της Ρωσικής πρωτοπορίας  με μία εντελώς νέα ματιά.

Συνεχίζει την ομιλία του εκφράζοντας την χαρά του για την παρουσία της επικεφαλής του Συλλόγου Υποστηρικτών του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, Κριστίνα Κρασνιάνσκαγια. Αυτή η συνεργασία -όπως μας λέει- έχει ξεχωριστή σημασία, καθώς  η επαφή αυτή γεμίζει με ελπίδα όλους όσους μόχθησαν για την προετοιμασία και παρουσίαση της έκθεσης.

«Από καρδιάς ευχαριστώ όλους τους επιμελητές και όσους συνεργάστηκαν για τον πρωτοποριακό αυτό κατάλογο και τους Ρώσους αρχιτέκτονες που με τις ιδέες τους βοήθησαν να δώσουμε μία νέα οπτική στην συλλογή Κωστάκη.»

Η διευθύντρια MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη και επιμελήτρια της έκθεσης, Μαρία Τσαντσάνογλου, δήλωσε πως η έκθεση διαθέτει σχεδόν 400 έργα και πως παρόλο που μερικά μόνο από αυτά θα αξιοποιηθούν, η σημασία τους παραμένει μεγάλη. «Το χαρακτηριστικό στην έκθεση αυτή είναι η σχέση του Ιβαν Κλιούν με το φως. Είναι πραγματικά ένας εξαιρετικός ζωγράφος με τους πίνακές του φαίνονται αυτόφωτοι. Κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν χαρούμενοι παρόλο που τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν αρκετά δύσκολα.» 

H Γενική Διευθύντρια Κρατικής Πινακοθήκης Τρετιακόφ, Ζελφίρα Τρεγκούλοβα σημειώνει από την πλευρά της πως ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην πινακοθήκη Τρετιακόφ και το MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης- Συλλογή Κωστάκη είναι η ίδια η συλλογή Κωστάκη.

«Όλες οι εκθέσεις που επικεντρώνονται στη συλλογή Κωστάκη είναι εξαιρετικά σημαντικές για εμάς και για την προώθηση του φαινομένου της ρωσικής πρωτοπορίας στη Δύση. Ο συλλέκτης είχε μια εξαιρετική καλλιτεχνική διαίσθηση, και συνέλεξε εμβληματικούς πίνακες που χαρακτηρίζουν την ταυτότητα πολλών καλλιτεχνών.»

Ιβάν Κλιουν, Απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό κείμενο Ο Δρόμος μου στην Τέχνη, κεφ. 18 «Το Φως ως η Νέα Πραγματικότητα», 1941-42, αρχείο Κωστάκη

«Ο διασκορπισμός των σουπρεματιστικών μορφών και οι φόρμες των αντικειμένων με οδήγησαν στο δρόμο των σφαιρικών απεικονίσεων: όλα αιωρούνταν και διασκορπίζονταν στην εναέρια σφαίρα, πλημμύριζαν με διαφορετικά, αρμονικά χρώματα: ωστόσο, μερικές φορές υπήρχε μια συγκεκριμένη φόρμα. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε στη μετάδοση του φωτός και των σκιών, που απεικονίζονταν, επίσης, είτε με ένα είτε με πολλά χρώματα.

Εξάλλου, το φως στη φύση υπάρχει ως πραγματικότητα. Μπορεί να είναι μπλε, κόκκινο, πράσινο κ.λπ. ενώ στη φόρμα του μπορεί να είναι κυκλικό, οβάλ, τρίγωνο κ.ο.κ. Αυτές οι φόρμες και τα χρώματα μπορεί να είναι περίπλοκα, να διέρχεται το ένα μέσα στο άλλο ή αμοιβαία να συγχωνεύονται».

Ολοκληρώνοντας την επίσκεψή μου στην πρωτοποριακή αυτή έκθεση, το κεφάλι μου πλημμύρισε με μοναδικές εικόνες. Πια με πιάνω να μονολογώ τα λόγια του ίδιου του Καλλιτέχνη:

                             «Κρύσταλλο είναι το μυαλό και πρίσμα η καρδιά μου

Και είμαι ολόκληρος, έτσι, διαφανής

Που της ζωής οι αποχρώσεις, των εννοιών το χρώμα

Απ’ άκρη σ’ άκρη με διαπερνούν»

*Την Παρασκευή 2 Ιουλίου, πρώτη μέρα λειτουργίας της έκθεσης, θα υπάρχει διευρυμένο ωράριο 10:00-22:00 και ελεύθερη είσοδο για το κοινό. 

Διάρκεια έκθεσης: 2 Ιουλίου 2021 – 19 Σεπτεμβρίου 2021.

Δηλώσεις συμμετοχής για τις ξεναγήσεις, στο τηλ. 2310 589143.

Μέρες & ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 10:00-18:00, Πέμπτη 12:00-20:00, Δευτέρα κλειστά.

Στους χώρους και στις ξεναγήσεις τηρούνται όλα τα υγειονομικά πρωτόκολλα για την αποφυγή διασποράς της COVID 19.