Μια έκθεση με κύριο θέμα την αρχιτεκτονική που αξίζει να επισκεφτείς

Η Myró Gallery φιλοξενεί την ατομική έκθεση του Chris Lazarou, «Post-post-Modern Architecture: (One) manifesto by Chris Lazarou». Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν την Πέμπτη 20 Οκτωβρίου 2022, ενώ η έκθεση θα διαρκέσει έως το Σάββατο 29 Οκτωβρίου 2022.

Η έκθεση “Post-post-Modern Architecture: (One) manifesto by Chris Lazarou” έχει ως κύριο θέμα την αρχιτεκτονική και το πώς αυτή επηρεάζει συνειδητά και υποσυνείδητα την ψυχολογία, την ιδεολογία και την συμπεριφορά των ανθρώπων.

Ένα προσωπικό Μετά-Μετά-Μοντέρνο μανιφέστο

Το κίνημα του Μετά-μετά-Μοντερνισμού δεν είναι κάτι τόσο καινούργιο. Στο χώρο της αρχιτεκτονικής συνήθως χρησιμοποιείται ο όρος “Metamodernism”. Στο παρόν εγχείρημα ωστόσο, γίνεται από τον Chris Lazarou προσπάθεια για μια νέα, πιο προσωπική ερμηνεία και διαμόρφωση του κινήματος αυτού. Συνδέοντας την υλικότητα και την συναισθηματικότητα της πρωτόγονης, της αρχαίας και της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με την δυναμικότητα και την ειλικρίνεια των κτιρίων του Μοντερνισμού, του Μπρουταλισμού και του Νέο-Φουτουρισμού αναπτύσσεται ένας τύπος αισθητικής που δεν ανήκει ούτε στην παράδοση, ούτε στον Μοντερνισμό, ούτε και στις σατιρικές και (ίσως) παιδικές μορφές του Μετά-Μοντερνισμού. Είναι κάτι νέο που έχει ως στόχο να διατηρηθεί σε συμβολικό και σημειωτικό επίπεδο η παραγωγικότητα, η δυναμικότητα και η «καθαρότητα» της σύγχρονης εποχής και παράλληλα να αναγεννηθεί η εσωτερικότητα, η πνευματικότητα, η ηρεμία και η αίσθηση του να είναι κανείς παρόν της προ-Μοντέρνας ζωής.

Όλα για την αισθητική

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940, ο διάσημος Έλληνας αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης δημοσίευσε μια σειρά από άρθρα σχετικά με το χώρο της αρχιτεκτονικής σε μεγάλες εφημερίδες της εποχής. Στα κείμενα αυτά εξέφρασε διάφορες απόψεις και επιχειρήματα που σχετίζονταν με τον τρόπο που αναπτύσσεται και διδάσκεται η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία μέσα στην Ελλάδα.

Σε πολλά σημεία αυτών των άρθρων, ο Κωνσταντινίδης κάνει λόγο για το πώς διάφοροι επιφανείς εκπρόσωποι του χώρου του εστιάζουν στις ομιλίες και τα κείμενά τους σε λειτουργικά ζητήματα του σχεδιασμού κτιρίων και πόλεων. Ζητήματα όπως η στατικότητα, η επίδραση του σχεδίου στο σύστημα μεταφορών της πόλης και κυρίως το πώς η αρχιτεκτονική συμβάλλει στην βιολογική υγεία των ανθρώπων μέσα στον κτιστό χώρο. Αναφέρει πως λίγα μόνο πράγματα θίγονται σχετικά με το βασικό συστατικό στοιχείο του επαγγέλματος, δηλαδή την αισθητική και την έννοια του ωραίου.

Στο ίδιο μήκος κύματος, κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στις μέρες μας. Όλο και περισσότερα αρχιτεκτονικά γραφεία, στην προσπάθεια τους να εξασφαλίσουν χρηματικό κέρδος, ηθικό πλεονέκτημα και αναγνωρισιμότητα, στρέφουν τις δυνάμεις τους στην οικολογική και στην κοινωνική διάσταση των κτιρίων. Προσπαθούν να βρουν τρόπους να σχεδιάσουν κτίσματα που θα είναι βιώσιμα για το οικοσύστημα του πλανήτη αλλά και ωφέλιμα προς την ευρύτερη κοινωνική ευμάρεια. Δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι η τάση αυτή έχει αρνητικό πρόσημο. Είναι αδιαμφησβήτητα μια θετική εξέλιξη για το επάγγελμα του αρχιτέκτονα.

Ποιο άτομο όμως μιλάει σήμερα για την αισθητική που όπως είπα νωρίτερα αποτελεί, τουλάχιστον για εμένα το υπόστρωμα και συνάμα τη στέψη, το Α και το Ω του κλάδου του σχεδιασμού κτιρίων;

Με βάση αυτό το συνειρμό, το παρόν πόνημα στοχεύει στον πυρήνα της αρχιτεκτονικής. Στο στοιχείο αυτό που κάνει δεκαοκτάχρονους μαθητές να ονειρεύονται πανεπιστημιακές, αρχιτεκτονικές σπουδές και ταξιδιώτες να εξερευνούν τις πολιτείες του κόσμου για να αντικρύσουν από κοντά τα τοπόσημα του εκάστοτε τόπου. Εδώ μας ενδιαφέρει η αισθητική πρώτα και μετά τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά της διαδικασίας σχεδιασμού.

Κακέκτυπα

Τα τελευταία χρόνια γίνεται σε διεθνές επίπεδο μια διεπιστημονική προσπάθεια ανάπτυξης οργανικών υλικών τα οποία θα έχουν τη δυνατότητα να αποσυντίθενται και να επιστρέφουν με κάποια εναλλακτική βιολογική μορφή στον κύκλο της ζωής του οικοσυστήματος του πλανήτη. Η τάση αυτή ονομάζεται συνήθως «Βιοπαραγωγική Επανάσταση» (Bioindustrial Revolution). Η εβραϊκής καταγωγής αρχιτέκτονας Neri Oxman αποτελεί ίσως το πλέον καταξιωμένο πρόσωπο που εργάζεται σε επιστημονικό και σχεδιαστικό επίπεδο για την επίτευξη των στόχων του κινήματος αυτού.

Με βάση το έργο της Neri Oxman αλλά και μια γενικότερη τάση βιομιμητισμού στην αρχιτεκτονική και το design, πλήθος αρχιτεκτόνων και βιομηχανικών σχεδιαστών έχουν σχεδιάσει κτίρια και αντικείμενα που με κάποιο κυριολεκτικό ή πιο αφηρημένο τρόπο προσπαθούν να κάνουν τα δημιουργήματα τους να αποδίδουν μορφές που θυμίζουν βιολογικούς ιστούς και οργανισμούς από τον μικρόκοσμο αλλά και την ανθρώπινη κλίμακα. Ένας εξέχον αρχιτέκτονας που αντιπροσωπεύει αυτή την ιδεολογία είναι ο Barry Wark από το γραφείο Biophile.

Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι τα σχέδια αυτά υπήρξαν η βασική έμπνευση για την προσωπική μου ερμηνεία για την Μετά-μετά-Μοντέρνα αρχιτεκτονική. Στην πραγματικότητα όμως, αν συντελεστεί συγκριτική έρευνα θα γίνει αντιληπτό πως τα κατασκευάσματα μου αν και διαθέτουν σχεδόν βιολογική-γήινη υλικότητα, στην πραγματικότητα η μορφολογία τους είναι πολύ πιο τετραγωνισμένη και ανθρωπογενής από τα σχέδια των προαναφερθέντων συναδέλφων, τα οποία τείνουν να αποτελούν αντίγραφα του κόσμου της φύσης και της βιολογίας. Εγώ επέλεξα να απέχω από αυτό το συσχετισμό καθώς πιστεύω πως στην σύγχρονη αρχιτεκτονική, κάθε προσπάθεια μιμητισμού και αντιγραφής φυσικών μορφών γίνεται αντιληπτή στο υποσυνείδητο κομμάτι του ανθρώπινου εγκεφάλου ως κακέκτυπο, δηλαδή μια αποτυχημένη προσπάθεια τεχνητής αναδημιουργίας ενός φυσικού αντικειμένου ή οντότητας. Τα κτίρια που σχεδίασα θα πρέπει να γίνονται αντιληπτά ως κατοικήσιμες κατασκευές με πλαστικότητα και όχι ως βιομιμητικά γλυπτά.

Λεπτομέρειες κατασκευής και βιωσιμότητα

Οι πρώτες μου σκέψεις σχετικά με τη διαδικασία κατασκευής για τα Μετά-Μετά-Μοντέρνα κτίρια περιστράφηκαν γύρω από ένα υλικό που ονομάζεται Cob. Είναι ένα είδος κονιάματος από γήινη λάσπη και σιτηρά. Είναι υγιεινό, φθηνό και οικολογικά βιώσιμο. Επέλεξα αυτό το υλικό γιατί είναι πολύ εύπλαστο και μόλις τελειώσει η διαδικασία κατασκευής, η τελική του μορφή είναι σχεδόν πανομοιότυπη με τις υφές των φωτορεαλιστικών εικόνων μου. Το πρόβλημα είναι ότι δεν είναι αδιάβροχο. Επιπλέον, συνήθως δεν συμπεριφέρεται καλά σε περιπτώσεις μεγάλων ή πολυώροφων κτιρίων. Αρχιτέκτονες όπως η Anna Heringer, που συχνά εργάζονται με αυτό το είδος υλικών, είναι στις περισσότερες περιπτώσεις υποχρεωμένοι να προσθέσουν μια προστατευτική οροφή από μέταλλο, αλουμίνιο ή μπαμπού για να καλύψει το κτίριο Cob που σχεδίασαν από κακές καιρικές συνθήκες. Το Cob είναι σίγουρα ένα πολύ ενδιαφέρον υλικό που έχω αγαπήσει όλα αυτά τα χρόνια. Ωστόσο, θα ήταν ασφαλές να πούμε ότι έχει ακόμη πολύ δρόμο μπροστά του για να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί εκτενώς στον κατασκευαστικό κλάδο.

Μια δεύτερη εναλλακτική για την κατασκευή αυτών των κτιρίων θα ήταν να δημιουργηθεί μια φέρουσα κατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα και οι υπόλοιπες επιφάνειες να καλυφθούν με τσιμέντο. Το τσιμέντο μπορεί εύκολα να πάρει οποιοδήποτε σχήμα, καθώς και να χρωματιστεί. Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να παραδώσουμε μια δομή που ανταποκρίνεται αισθητικά στο όραμά μου, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη δομική της ασφάλεια και σταθερότητα. Αν και στις μέρες μας το τσιμέντο στις περισσότερες περιπτώσεις θεωρείται μη βιώσιμο για τον πλανήτη, νέες λύσεις για αυτό το πρόβλημα αναπτύσσονται σε όλο τον κόσμο. Πριν από μερικά χρόνια ο ίδιος ο Μπιλ Γκέιτς αποδείχθηκε ένας από τους πιο εξέχοντες υποστηρικτές του «πράσινου» τσιμέντου. Έκανε μάλιστα ένα σύντομο βίντεο (μίνι ντοκιμαντέρ) για εταιρείες που εργάζονται για την επίτευξη ενός βιώσιμου μέλλοντος για αυτό το ευρέως χρησιμοποιούμενο υλικό.

Μια τρίτη λύση είναι η χρήση διαφορετικών τύπων τρισδιάστατης εκτύπωσης. Ο Ιταλός αρχιτέκτονας Enrico Dini είναι πρωτοπόρος στον τομέα αυτό και οι μέθοδοί του έχουν αποδειχθεί ότι κάνουν θαύματα. Εν κατακλείδι, μια τελική εναλλακτική λύση θα ήταν η επιστροφή σε πιο κοινές και απαρχαιωμένες πρακτικές όπως η χρήση επιχρισμάτων σαν τον σοβά στις επιφάνειες ενός συνηθισμένου φέροντα σκελετού. Είναι μια διαδικασία που εφαρμόζεται εδώ και πολλά χρόνια σε πολλά διαφορετικά μέρη του κόσμου όπως τα νησιά των Κυκλάδων στο Αιγαίο.

Συναισθηματικότητα

Πριν μερικά χρόνια διάβασα το βιβλίο με τίτλο “Thinking Architecture” του διάσημου Ελβετού αρχιτέκτονα Peter Zumthor. Πρόκειται για ένα σύγγραμμα το οποίο θεωρείται πλέον ένα από τα σημαντικότερα βιβλία αρχιτεκτονικής των τελευταίων δεκαετιών.

Στο πρώτο κεφάλαιο το έργου, ο συγγραφέας έκανε λόγο για την εξοχική κατοικία της θείας του. Στο σπίτι εκείνο είχε περάσει μεγάλο μέρος των παιδικών του αναμνήσεων και για το λόγο αυτό είχε δεθεί συναισθηματικά με το χώρο. Ακόμα, έκανε μια εκτενής περιγραφή των χώρων αλλά και της υλικότητας που υπήρχαν μέσα στο σπίτι. Πιο συγκεκριμένα, ανέφερε πως τα περισσότερα υλικά μέσα στο σπίτι ήταν αρκετά παλιά και μη βιομηχανικά. Με τον τρόπο αυτό ο ίδιος σαν νέος ανέπτυξε κάποια ιδιαίτερα «ρομαντικά» αισθήματα σχετικά με τις αναμνήσεις του από εκείνο το χώρο. Κατά συνέπεια, ολοκλήρωνε το κείμενο του λέγοντας πως ο στόχος του μέσα από τη δουλειά του ως αρχιτέκτονα είναι να παράξει κτίσματα που θα προξενούν στους ενοίκους και στους επισκέπτες αυτή την συναισθηματική και αφηγηματική ζεστασιά και θαλπωρή που ένιωθε όταν ήταν ακόμα παιδί για την οικία της θείας του.

Κατά αυτόν τον τρόπο και ο καλλιτέχνης προσπάθησε, μέσα από την ανάπτυξη της προσωπικής μου ερμηνείας για την Μετά-μετά-Μοντέρνα αρχιτεκτονική, να σχεδιάσει μια τυπολογία μορφών και υλικών που θα προσφέρουν αυτό τον συναισθηματικό πλούτο στους ανθρώπους. Ο σχεδιασμός και η αισθητική που επέλεξε ο Peter Zumthor για τα κτίρια του διαφέρει αισθητά από τη δική μου οπτική αφού η αρχιτεκτονική του, θα λέγαμε ότι διέπεται από το κίνημα του Μπρουταλισμού, του Μοντερνιμσού και τη χρήση υλικών και επίπλων πολύ υψηλής τεχνικής ποιότητας. Αντίθετα, η δική του τυπολογία απέχει αρκετά από τα κινήματα αυτά και επιχειρεί ένα πάντρεμα της παραδοσιακής και της Μοντέρνας αρχιτεκτονικής.

*Διάρκεια έκθεσης: Πέμπτη 20 Οκτωβρίου έως Σάββατο 29 Οκτωβρίου | Myro Gallery (Νικηφόρου Φωκά 8, Θεσσαλονίκη) | Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη – Τετάρτη: 12:00 – 18:00, Πέμπτη – Παρασκευή: 15:00 – 21:00 & Σάββατο: 10:00 – 14:00