Μπαίνοντας μέσα σε ένα κόσμο που απαγορεύονται οι γυναίκες…

Καθώς αφήνω πίσω το λιοπύρι της πολύβουης και ξεχασμένης, από θεό και ανθρώπους Εγνατίας, για να εισέλθω σε ένα από τα τελευταία απομεινάρια της ένδοξης παλιάς ζωής του δρόμου, που ευτυχώς διασώθηκε χάρη στην Πολιτιστική και φιλοξενεί τη σπουδαία Αγιορείτικη Εστία, το περίφημο Μέγαρο Νεδέλκου, με την εσωτερική αυλή-θησαυρό και τους ανεκτίμητους θησαυρούς του Όρους, νιώθω μια ωραία αναστάτωση. Σαν προάγγελο για αυτό που με περιμένει.

Ένα φωτεινό ταξίδι με μια χρονομηχανή που μας γυρίζει πίσω έναν αιώνα. Στο 1929 και περιλαμβάνει δυο τοπικούς σταθμούς, τη μοναστική κοινότητα του Άθω και την αντίστοιχη των Μετεώρων και μια υπερατλαντική, το πανεπιστήμιο του Πρίνστον.

Ο Αναστάσης Ντούρος που βρίσκεται στο τιμόνι της Αγιορειτικής Εστίας είναι ένας εμπνευσμένος και παθιασμένος άνθρωπος. Που χάρη στην επιμονή και την διαρκή του προσπάθεια στο αστικό περβόλι του Όρους φύονται διαρκώς πολύτιμα καλούδια. Ορθώς λοιπόν το περίφημο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο απευθύνθηκε σε κείνον για να τεκμηριώσει ένα σπουδαίο αλλά άγνωστο εύρημα.

Το 2017, κατά τη διάρκεια μιας εσωτερικής μετακόμισης του Τμήματος Τέχνης και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Princeton, εντοπίζονται μέσα σε ένα ξεχασμένο βαρέλι εννέα μεταλλικά κάνιστρα με φιλμ. Πρόκειται, όπως αποδεικνύεται για το οπτικό υλικό από το πρώτο ταξίδι Αμερικανών περιηγητών στο Άγιον Όρος και τα Μετέωρα το 1929. Ονομάζουν το ταξίδι τους «No Woman’s Land» εξ αιτίας των απαγορεύσεων εισόδου γυναικών στους δύο τόπους. Στα Μετέωρα αργότερα επετράπη η είσοδος.

Η τεκμηρίωση απαιτεί τη δουλειά και έρευνα χρόνων, όμως τα ευρήματα είναι θεαματικά. Πάμε πίσω στο χρόνο. 1929. Ο απόφοιτος αρχιτέκτονας του πανεπιστημίου Princeton Gordon McCormick, γόνος οικογένειας βιομηχάνων με ενεργή συμμετοχή σε ανασκαφές στην Αντιόχεια και τις Σάρδεις, ο κινηματογραφιστής του Χόλιγουντ Floyd Crosby, που λίγο αφότου επέστρεψε από την Ελλάδα κέρδισε Όσκαρ φωτογραφίας για την ταινία “Tabu” (με σκηνοθέτη τον Φ. Μουρνάου), την οποία  είχε γυρίσει στην Ταϊτή με την ίδια κάμερα που είχε χρησιμοποιήσει στο Άγιον Όρος, πατέρας του Ντέιβντ Κρόσμπι των Crosby, Stills, Nash and Young και ο Ρώσος εμιγκρέ, ζωγράφος και εξερευνητής Vladimir “Vovo” Perfilieff, γόνος εύπορων Ρώσσων που εγκατέλειψε την πατρίδα του μετά την επανάσταση του 1917 για να γίνει διάσημος πορτρετίστας στην Αμερική και μέλος της αρτιστίκ κοινότητας στο Λαγκούνα Μπιτς της Καλιφόρνιας, ετοιμάζονται για την Ελλάδα με ένα σκοπό, να ερευνήσουν αυτόν τον παράξενο μοναχικό βίο.

Ο Αναστάσιος Χατζημήτσος  θα είναι ο άνθρωπος που θα αναλάβει να τους συντονίσει και να μεταφράζει για κείνους. Γεννημένος το 1907 στην Κωνσταντινούπολη, απόφοιτος της Ελληνικής Αστικής Σχολής και της Ροβερτείου Σχολής της Κωνσταντινούπολης μόλις έχει φτάσει στην Ελλάδα.

Ταξιδεύουν όλοι μαζί στο Όρος. Με όλες τις δυσκολίες μετακίνησης της εποχής. Μένουν έκθαμβοι από την αρχιτεκτονική των μονών, τη γαλήνη των ασκηταριών, την μοναδική υποβλητικότητα του Αθωνικού τοπίου, τα πρόσωπα των καλογέρων, αυτές τις βιβλικές μορφές με το απόθεμα σοφίας που τους εντυπωσιάζει.

Περνούν τις ημέρες τους μελετώντας διακριτικά αυτόν τον αποσυρμένο από τα εγκόσμια βίο και αποτυπώνουν στο φακό τους μοναδικές στιγμές που θα αποτελέσουν στο σήμερα πολύτιμα σπαράγματα μιας εποχής, ιδανικά πειστήρια μελέτης της αρχιτεκτονικής, της λαογραφίας, της ανθρωπολογίας και της Ιστορίας εν τέλει της πιο διάσημης ορθόδοξης μοναστικής κοινότητας του κόσμου.

Δεν θα αρκεστούν σε αυτό. Θα ταξιδέψουν στην Καλαμπάκα όπου θα μελετήσουν και τη συνθήκη των Μετεώρων καταγράφοντας ταυτόχρονα με σπάνιο βλέμμα και την ζωή της μικρής κωμόπολης.

Οι εικόνες τους είναι καθηλωτικές και συνάμα αληθινά έργα τέχνης. Ανεπιτήδευτες και γνήσιες μαρτυρίες ενός επιβλητικού σύμπαντος. Κάθεσαι απέναντι τους και ασυναίσθητα βουρκώνεις από την ομορφιά και την ιερότητα των στιγμών.

Το σπάνιο υλικό θα χαθεί στο πέρασμα του χρόνου και θα φανερωθεί μόνο το 2017 πίσω από μια βιβλιοθήκη μέσα σε ένα βαρέλι. Θα αποκαλυφθεί φιλμ από όπου θα προκύψουν 254 φωτογραφικές ανατυπώσεις και 81 γυάλινες πλάκες εκ των οποίων οι 16 μαγικά επιχρωματισμένες.

Καθώς ακούω τον Αναστάση να περιγράφει με μια αληθινά εμπνευστική φλόγα μία μία τις εικόνες που κοσμούν τους τοίχους της Εστίας νιώθω την ανάγκη να ταξιδέψω σύντομα στα ίδια μέρη και να έρθω αντιμέτωπος με τη σαγήνη που αντίκρισαν οι τέσσερις ανύποπτοι ταξιδιώτες έναν αιώνα πριν.

Για όλους εμάς που η επαφή με τις μοναστικές πολιτείες, τα τελευταία σύμπαντα μιας χαμένης ελληνικής οικουμενοσύνης είναι μηδαμινή, αυτό το σπάνιο δώρο της έκθεσης είναι αληθινά πολύτιμο.

Βγήκα στην Εγνατία με μια επήρεια ευτυχίας που κράτησε για ώρα πολλή.

ΥΓ. Δεν σας είπα τίποτε για τις σπάνιες εικόνες της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας που εμπεριέχονται…Για ευνόητους λόγους ανακάλυψης…

Εκθεσιακός χώρος της Αγιορειτικής Εστίας (Εγνατία 109) Διάρκεια έκθεσης: Πέμπτη 25 Μαΐου 2023 – 16 Σεπτεμβρίου 2023 Ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα και Τετάρτη 09:00 – 16:00, Τρίτη, Πέμπτη και Παρασκευή 09:00 – 20:00 Σάββατο: 09:00 – 14:00.

Διαβάστε και το αφιέρωμα του ΑΠΕ:

Είναι το έτος 2017, όταν στο Τμήμα Τέχνης και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Πρίνστον των ΗΠΑ γίνεται μία εσωτερική μετακόμιση. Πίσω από μια βιβλιοθήκη αποκαλύπτεται ένα μεγάλο ξύλινο βαρέλι που παρέμενε κρυμμένο εκεί για χρόνια. Το ξεσφράγισμά του, προκαλεί έκπληξη στα στελέχη του τμήματος, αφού αντικρίζουν μπομπίνες με φιλμ, η προβολή των οποίων φέρνει στο φως ιδιαίτερες εικόνες της Ελλάδας, από τις αρχές του περασμένου αιώνα. Πίσω από τη μικρή ομάδα που συνέλεξε αυτό το υλικό κρύβεται μία ενδιαφέρουσα ιστορία, ενώ σε λίγες μέρες θα αποτελεί το αντικείμενο μιας έκθεσης στη Θεσσαλονίκη, με τίτλο «No woman’s land».

Μία γη στην οποία δεν ζουν καθόλου γυναίκες λοιπόν, ήταν αυτή που κέντρισε την περιέργεια τριών περιηγητών – καλλιτεχνών, που αποφάσισαν το 1929 να κάνουν το υπερατλαντικό ταξίδι μέχρι τη χώρα μας και να γνωρίσουν από κοντά το Άγιον Όρος αλλά και τα Μετέωρα, όπου και εκεί έως το 1948 ήταν επίσης άβατο για τις γυναίκες.

Ό,τι πρωτόγνωρο έβλεπαν και βίωναν, το φωτογράφιζαν και το κινηματογραφούσαν με επαγγελματικά μέσα, με σκοπό να το παρουσιάσουν στη χώρα τους, σε μία περίοδο που ο κόσμος δεν είχε τρόπους να δει πώς ζουν οι άνθρωποι στον υπόλοιπο πλανήτη.

«Το υλικό αυτό ανήκει στο αρχείο του πανεπιστημίου του Princeton της Αμερικής. Εκεί βρέθηκε το βαρέλι, μέσα στο οποίο υπήρχαν κάνιστρα μεταλλικά με φιλμ», δηλώνει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Αναστάσιος Ντούρος, διευθυντής της Αγιορειτικής Εστίας, όπου θα φιλοξενηθεί η έκθεση. Ο ίδιος, το 2018, ήταν ένας εκ των αποδεκτών ενός e-mail που εστάλη από το Πρίνστον σε διάφορους φορείς της Ελλάδας, με το οποίο ζητούσαν βοήθεια, καθώς διαπίστωσαν ότι τα εννέα κάνιστρα φιλμ που βρέθηκαν μέσα στο βαρέλι, περιείχαν την καταγραφή ενός ταξιδιού σε μέρη της χώρας μας. Η συνέχεια της έρευνας που έκαναν στελέχη του Πανεπιστημίου μάλιστα, συνέδεσε το υλικό των φιλμ με 254 φωτογραφικές εκτυπώσεις και 81 γυάλινες πλάκες (οι 16 επιχρωματισμένες) που υπήρχαν ήδη αταύτιστες στη συλλογή Οπτικών Μέσων του ίδιου Πανεπιστημίου.

«Στο e-mail που δέχτηκα δεν υπήρχαν φωτογραφίες, παρά μόνο μία αναφορά στο γεγονός. Ανταποκρίθηκα αμέσως και απάντησα, γιατί μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον και άρχισα να τους απευθύνω ερωτήσεις σχετικά με το υλικό», εξηγεί ο κ. Ντούρος. Μετά από καιρό -και αφού κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους, του έστειλαν ηλεκτρονικά δυο-τρεις φωτογραφίες, ενώ όταν κατάλαβε ότι πρόκειται για σπάνιο υλικό του Αγίου Όρους, ταξίδεψε και ο ίδιος ως εκεί, για να υπογραφεί τελικά ένα συμφωνητικό συνεργασίας, το οποίο όριζε ότι η Αγιορειτική Εστία θα βοηθήσει στην τεκμηρίωση, θα στηθεί μία έκθεση στην έδρα της και θα εκδοθεί σχετικός κατάλογος.

Το ταξίδι στην Ελλάδα οργανώθηκε από τον Ρώσο εμιγκρέ, ζωγράφο, εξερευνητή, με ιδιαίτερα επικοινωνιακά χαρίσματα, Vladimir “Vovo” Perfilieff. «Ο συγκεκριμένος, αφού πολέμησε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στη Ρωσία, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση εγκαταστάθηκε στην Αμερική. Λόγω της καταγωγής του γνώριζε την ύπαρξη της Ιεράς Μονής Παντελεήμονος (σ.σ. το λεγόμενο και “ρώσικο” μοναστήρι) και γενικότερα την ύπαρξη του Αγίου Όρους και ξεσήκωσε τους υπόλοιπους να ταξιδέψουν σε έναν κόσμο άγνωστο για αυτούς», αναφέρει ο κ. Ντούρος και εξηγεί ότι την περίοδο εκείνη στην Αμερική αρχίζει να υπάρχει η άνθιση του κινηματογράφου ως ενός χώρου διασκέδασης και ενημέρωσης του κόσμου. «Φυσικά τότε δεν υπήρχε τηλεόραση, ούτε κάτι αντίστοιχο, οπότε ο κόσμος ήθελε να μάθει για περίεργα μέρη, όπου άνθρωποι ζουν τόσο διαφορετικά από τους ίδιους. Έτσι, η ιδιαιτερότητα του Αγίου Όρους όπου ζουν μόνο άντρες, τους εντυπωσιάζει και ονομάζουν το project τους “No woman’s land”», συμπληρώνει.

Τα υπόλοιπα μέλη της αποστολής ήταν ο φωτογράφος, ταλαντούχος κινηματογραφιστής και μετέπειτα (το 1931) βραβευμένος με Όσκαρ Floyd Crosby, όπως και ο αρχιτέκτονας -απόφοιτος του Πανεπιστημίου του Princeton, Gordon McCormick. «Ο McCormick ήταν γόνος καλής οικογένειας ενώ ο κινηματογραφιστής της παρέας Crosby, γνώριζε πολύ καλά τη χρήση των μηχανών και τα αποτέλεσμα της δουλειάς του έχει μία εξαιρετική καλλιτεχνική ποιότητα», λέει ο κ. Ντούρος.

Τους τρεις περιηγητές συνόδευε ο -22χρονος τότε, Αναστάσιος Χατζημήτσος, ο οποίος είχε φτάσει εκείνη τη χρονιά στην Ελλάδα από την Κωνσταντινούπολη, όπου είχε τελειώσει τη Ροβέρτειο Σχολή. Το γεγονός ότι μιλούσε πολύ καλά αγγλικά, ήταν ο λόγος που τον επέλεξαν για διερμηνέα τους.

Τα μέλη της αποστολής εντυπωσιάστηκαν από το υπέροχο φυσικό τοπίο, την αρχιτεκτονική των μονών, τον καθημερινό βίο των μοναχών, τη συνάντησή τους με έναν σπηλαιώτη αναχωρητή μοναχό(ασκητή) και τις ιδιαίτερες συνθήκες διαβίωσής του, καθώς επίσης και από την καθολική απουσία των γυναικών στην Αθωνική Χερσόνησο. Όλα αυτά αποτύπωναν χωρίς φειδώ στο υλικό που συνέλλεγαν. «Από τα εννέα κάνιστρα τα περισσότερα ήταν κατεστραμμένα. Έχει διασωθεί μόνο ένα μικρό μέρος, από το οποίο είναι μικρότερο το υλικό για το Άγιον Όρος και περισσότερο από τα Μετέωρα», σημειώνει ο κ. Ντούρος, που ανέλαβε την έρευνα και ταυτοποίησή του, μία ιδιαίτερα δύσκολη δουλειά, καθώς σχεδόν εκατό χρόνια μετά, έχουν αλλάξει πάρα πολλά πράγματα.

Μέσα από αυτό το …ταξίδι στο παρελθόν ωστόσο, κατάφερε να αποσπάσει πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορία του Αγίου Όρους. «Σε μία φωτογραφία βλέπουμε τρεις μοναχούς που είναι στο συνοδικό, δηλαδή στο …καλό καθιστικό της Μονής Βατοπεδίου και βλέπουμε να πατούν σε ένα χαλί που γράφει “ΙΜΒ” και έχει το δικέφαλο αετό και τον βασιλικό στέμμα. Από την έρευνα που έκανα, διαπίστωσα ότι αυτό ήταν ένα χαλί πολλών εκατοντάδων μέτρων, το οποίο είχαν παραγγείλει οι μοναχοί της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου από ένα εργοστάσιο της Ιταλίας αμέσως μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, διότι θα επισκέπτονταν το Άγιον Όρος ο βασιλιάς και είχαν σκοπό να το στρώσουν από το λιμάνι μέχρι το μοναστήρι. Βέβαια το ταξίδι ακυρώθηκε, αλλά μέρος του χαλιού υπάρχει ακόμη και σήμερα ως κειμήλιο», υπογραμμίζει ο κ. Ντούρος. Σε άλλες φωτογραφίες εμφανίζεται το χειροκίνητο σύστημα πλήκτρων που αντιστοιχούν σε διαφορετικές καμπάνες, ο γερανός στο μαγειρείο της μονής Ζωγράφου που μεταφέρει τα βαριά καζάνια, το εργαστήρι υποδηματοποιίας στο «ρωσικό» μοναστήρι, το εργαστήρι αγιογραφίας κ.α. «Υπάρχει επίσης μία φωτογραφία από τις Καρυές, όπου φαίνεται το κωδωνοστάσιο του Πρωτάτου. Όταν τραβήχτηκε, γύρω από το ναό υπήρχαν σπίτια, τα οποία γκρεμίστηκαν λίγο αργότερα (τη δεκαετία του ’30), προκειμένου να αναδειχθεί το μνημείο. Σε μία άλλη φωτογραφία υπάρχει κενό στην περιοχή όπου τώρα βρίσκεται το μέγαρο της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους, ένα σύγχρονο οίκημα που χτίστηκε τη δεκαετία του ‘50», επισημαίνει.

Ενότητες έκθεσης με βάση τη θεματολογία των φωτογραφιών

Τα ονόματα των περιηγητών, οι ιδιότητες και οι υπογραφές τους βρέθηκαν από την έρευνα που έκανε ο κ. Ντούρος, στο βιβλίο επισκεπτών στη Μονή Ζωγράφου, με ημερομηνία «30 Οκτωβρίου του 1929». «Δυστυχώς δεν υπάρχει καμία γραπτή μαρτυρία, όπως π.χ. ένα σημειωματάριο στο οποίο να αναφέρουν που ακριβώς πήγαν και τι έκαναν. Το μόνο που έχουμε είναι μία λίστα με τις φωτογραφίες, τις τοποθεσίες τους και ένα μικρό σχολιασμό που έκανε ο McCormick όταν τις χάρισε στο Princeton το 1940, όμως, επειδή έγινε πολλά χρόνια μετά το ταξίδι τους, είχε πολλά λάθη, σε σημείο που να μην μπορούμε να βασιστούμε σ’ αυτήν», δηλώνει ο κ. Ντούρος.

Στην έκθεση λοιπόν δεν ήταν δυνατόν να ταξινομηθεί το υλικό χρονολογικά, οπότε χωρίστηκε σε ενότητες, με βάση τη θεματολογία. «Σε μία ενότητα είναι οι ταξιδιώτες – μέλη της ομάδας, που φωτογραφίζονται πολύ συχνά μαζί με μοναχούς. Αυτό είναι κάτι που μας έκανε μεγάλη εντύπωση, γιατί -αν και σήμερα θα ήταν κάτι δεδομένο να ποζάρουν και να βγαίνουν σε διάφορες καταστάσεις μέσα στο Άγιον Όρος, για εκείνη την περίοδο ήταν σπάνιο, κυρίως διότι τα υλικά ήταν ακριβά και δεν τα ξόδευες εύκολα», τονίζει.

Σε άλλη ενότητα εκτίθενται όλα τα πορτρέτα των μοναχών που αποτυπώθηκαν με συναίσθημα, ρεαλισμό και ζωντάνια. Πολλές στάσεις αφιερώθηκαν επίσης στον καθημερινό βίο των μοναχών, όπου ο επισκέπτης της έκθεσης θα δει τις καθημερινές τους συνήθειες. «Οι περισσότερες από αυτές τις εικόνες είναι σκηνοθετημένες, φαίνεται ότι τους στήνουν για το πώς θα παρουσιαστούν, κάτι που επιβεβαιώνεται και από το βίντεο, όπου γυρίζουν σε επανάληψη τις ίδιες σκηνές», αναφέρει ο κ. Ντούρος. Ξεχωριστό κομμάτι της έκθεσης αποτελεί η αρχιτεκτονική αποτύπωση των μοναστηριών, όπως και το ταξίδι τους στα Μετέωρα.

Μία ολόκληρη ενότητα τέλος, είναι αφιερωμένη στη γνωριμία τους με έναν …περίεργο αναχωρητή μοναχό, τον Ηλία, η οποία καλύπτει επίσης μεγάλο μέρος από το βίντεο που τραβούν. «Αυτός ο μοναχός νομίζω ότι είναι το σπουδαίο …χαρτί που έχουν όταν επιστρέφουν στην Αμερική, γιατί πάνω σ’ αυτόν τον άνθρωπο που ζει σε μία σπηλιά και τρέφεται με χόρτα και καρπούς, ο Perfilieff χτίζει όλο τον μύθο του Αγίου Όρους και κάνει παρουσιάσεις σε εφημερίδες και σε κλειστά club», υπογραμμίζει ο κ. Ντούρος. «Από το σύνολο των 288 φωτογραφικών και τις 84 γυάλινες πλάκες, στην έκθεση θα προβάλλουμε μόνο 90 φωτογραφίες. Ωστόσο, θα ακολουθήσει η έκδοση ενός καταλόγου, που θα περιλαμβάνει το σύνολο του διασωθέντος υλικού», λέει ο κ. Ντούρος και εκτιμά ότι η αποστολή επισκέφτηκε -αν όχι όλα, τουλάχιστον το 80% των μοναστηριών, ενώ φαίνεται ότι παρέμεινε εκεί για περισσότερο από έναν μήνα.

Βέβαιο είναι επίσης ότι υπάρχουν κι άλλες φωτογραφίες που δεν έχουν διασωθεί, αφού εντοπίστηκαν σε αποκόμματα από εφημερίδες της εποχής του ’30, οι οποίες παρουσιάζουν τη δουλειά των τριών περιηγητών.

Σπάνιες φωτογραφίες από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη του 1929

Δύο ξεχωριστές φωτογραφίες που θα δει ο επισκέπτης της έκθεσης είναι επίσης από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. «Οι τρεις τους έρχονται με καράβι στον Πειραιά και διασώζεται μία φωτογραφία της Αθήνας με την Ακρόπολη, ενώ στο βίντεο φαίνεται και ο Λυκαβηττός», αναφέρει ο κ. Ντούρος. Η επόμενη φωτογραφία που θα εκτεθεί, είναι από όταν έχουν φτάσει πλέον στη Θεσσαλονίκη. «Έχουμε στα χέρια μας μία υπέροχη φωτογραφία από την παλιά παραλία, τραβηγμένη από το μπαλκόνι ενός υπερπολυτελούς ξενοδοχείου περίπου στο ύψος της πλατείας Ελευθερίας, με τον Λευκό Πύργο στο βάθος, εμπορικά ιστιοφόρα σε όλο το μήκος της παραλίας, δύο ατμόπλοια και το εργοστάσιο ηλεκτρικής ενέργειας που υπήρχε στο ύψος του Makedonia Palace», αναφέρει ο κ. Ντούρος.

Και λίγα λόγια για το σπουδαίο κτίριο που στεγάζεται η έκθεση:

Η ιστορία του κτιρίου Νεδέλκου

Η Θεσσαλονίκη και η Εγνατία οδός στις αρχές του 20ου αιώνα. Η Θεσσαλονίκη των αρχών του 20ου αιώνα, είναι «η πλέον εξευρωπαϊσμένη πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» μια πόλη σύγχρονη με φαρδείς δρόμους δεντροστοιχίες, τραμ, ωραία κτίρια εκλεκτιστικού ρυθμού, επιβλητικά μέγαρα της διοικήσεως, νοσοκομεία των μεγάλων κοινοτήτων της. Τρεις μεγάλες κοινότητες συμβιώνουν η Εβραϊκή στο κέντρο της πόλης, η Ελληνική ανατολικά, και η μουσουλμανική στην Άνω Πόλη. Φυσικά υπάρχουν και οι φτωχότερες γειτονιές, τα σοκάκια, οι χωματόδρομοι, όπως σε όλες τις πόλεις της εποχής.

Η ανέγερση της οικίας Νεδέλκου με σχέδια του Ξενοφώντος Παιονίδη. Ο Ιωάννης Νεδέλκος επιλέγει να χτίσει την οικογενειακή του κατοικία στην Ελληνική συνοικία, σε σχέδια του φημισμένου αρχιτέκτονα Ξενοφών Παιονίδη, του οποίου τη σφραγίδα φέρουν πολλά λαμπρά κτίρια στη Θεσσαλονίκη όπως το Παπάφειο, η βίλλα Μορδώ (Μαρτίου), η Σχολή Τυφλών, το πρώην Ιταλικό Προξενείο και πολλά άλλα. Την εποχή εκείνη η περιοχή είχε περίπου 140 κατοικίες, 6 καταστήματα ένα ναό – της Παναγούδας – και ένα Ελληνικό σχολείο. Η κατοικία είχε στο ισόγειο 3 μαγαζιά (φαρμακείο – καρβουνιάρικο – έπιπλα), το γραφείο και το ιατρείο του Ιωάννου Νεδέλκου. Η Οικογένεια Νεδέλκου. Εθνική κοινωνική επιστημονική προσφορά. Ο Ιωάννης Νεδέλκος πατέρας του Κωνσταντίνου Νεδέλκου, του δωρητή του κτιρίου στο Δήμο, γεννήθηκε στην Έδεσσα το 1867, σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθήνας και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι και τη Βιέννη. Ήρθε στη Θεσσαλονίκη με την οικογένειά του το 1898 και εργάστηκε ως γιατρός σε Νοσοκομεία, στο Θεαγένειο και το Λοιμωδών. Δραστήρια προσωπικότητα με κοινωνική προσφορά στην Έδεσσα και ενεργή συμμετοχή στον Μακεδονικό Αγώνα, είναι ο ιδρυτής του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης.

Ο γιος του Κων/νος Νεδέλκος, γιατρός και ο ίδιος, συνέχισε την παράδοση του πατέρα του, επιστημονική και κοινωνική, ενεργός πολίτης μέλος της επιστημονικής και ακαδημαϊκής κοινότητας, της ΧΑΝΘ κ.λ.π. Το 1930 ανεγείρεται στο πίσω μέρος της αυλής τριώροφο οίκημα που χρησιμοποιείται ως κλινική και αυτή δίνει το όνομά της στο σύνολο του οικήματος, που μένει έκτοτε γνωστό ως «Κλινική Νεδέλκου». Οι περιπέτειες του κτιρίου: η παρακμή, η κατάρρευση. To 1978 με το σεισμό, το κτίριο, (κατοικία και κλινική) χαρακτηρίζονται κόκκινα, η οικογένεια Νεδέλκου αποχωρεί και ο Δήμος ξεκινά τη διαδικασία απαλλοτρίωσης με στόχο τη διάνοιξη της οδού Πατριάρχου Ιωακείμ ώστε να διαμορφωθεί ο οπτικός άξονας που συνδέει τους ναούς Αγίας Σοφίας – Αγίου Παντελεήμονα και Αγίου Γεωργίο (Ροτόντα), ένας από τους μνημειακούς άξονες του σχεδίου Εμπράρ.

Ο Κων/νος Νεδέλκος αγωνίζεται να σώσει το κτίριο και με ιδιόγραφη διαθήκη το χαρίζει στο Δήμο, ο οποίος όμως αρνείται να το αποδεχτεί. Κατεδαφίζεται η κλινική και ένα μέρος της στέγης της κατοικίας, οπότε παρεμβαίνει το ΥΠΠΟ και κηρύσσει το κτίριο «Έργο Τέχνης». Είναι όμως αργά. Το κτίριο, έρμαιο των καιρικών συνθηκών και των λεηλασιών καταρρέει με το Δήμο να πιέζει για αποχαρακτηρισμό. Το 1983 το ΥΠΕΧΩΔΕ κηρύσσει 1000 κτίρια στη Θεσσαλονίκη διατηρητέα αλλά θα χρειαστεί το 1984 όταν το Δημοτικό Συμβούλιο ανατρέπει τη μέχρι τότε πολιτική του Δήμου και τάσσεται υπέρ της παραμονής του κτιρίου Νεδέλκου αφού στο μεταξύ η οικιστική ανάπτυξη αλλοίωσε την δυνατότητα ορατής επικοινωνίας μεταξύ των τριών μνημείων. Το 1994 ο Δήμος αποδέχεται την δωρεά του διατηρητέου Νεδέλκου, τροποποιεί το ρυμοτομικό και χαρακτηρίζει το χώρο ως «Δημοτικό Μουσείο Ιστορίας» της πόλης.

Η απειλή κατεδάφισης αναιρείται οριστικά αλλά το κτίριο συνεχίζει να καταρρέει και να καταστρέφεται. 1997 «Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». Η σωτηρία. Το 1996 «Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» εντάσσει την αποκατάσταση του διατηρητέου κλινική Νεδέλκου στο πρόγραμμα της διάσωσης 20 διατηρητέων κτιρίων της Θεσσαλονίκης και αρχίζουν τα έργα στατικής στερέωσης, στέγης, βασικών λειτουργικών. Το κτίριο αποκαθίσταται σε μεγάλο βαθμό και κλείνει εν αναμονή αποφάσεων του Δήμου για τη χρήση του. Το κτίριο Νεδέλκου ζωντανεύει και αφιερώνεται στον πολιτισμό και στη Θεσσαλονίκη Η Αγιορειτική Εστία ένας φορέας που ίδρυσαν ο Δήμος Θεσσαλονίκης και η Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους το 2000 με στόχους επιστημονικούς πολιτιστικούς και ερευνητικούς, έχει ως αντικείμενο κυρίως την ανάδειξη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό της μεγάλης πολιτιστικής και πνευματικής παρακαταθήκης του Αγίου Όρους, μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς κατά την unesco, καθώς και την ανάδειξη των μακραίωνων δεσμών μεταξύ Θεσσαλονίκης και Αγίου Όρους.

Η γιορτή των 100 χρόνων του κτιρίου Το 1999 γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια του κτιρίου Νεδέλκου, ως φόρος τιμής σε ένα υπέροχο κτίριο, αλλά και σε μια οικογένεια λαμπρών Ελλήνων, επιστημών, ακαδημαϊκών, κοινωνικών παραγόντων, με πολλαπλές υπηρεσίες στη Θεσσαλονίκη και κορυφαία τη διάθεση του κτιρίου στην πόλη. Η εκδήλωση οργανώθηκε από την Αγιορειτική Εστία, και ως έκφραση ευχαριστιών της καθώς εκείνη ήταν ο πρώτος ένοικος σπιτιού μετά την αποκατάστασή του. Η εκδήλωση, παρόντων και των απογόνων της οικογένειας Νεδέλκου περιελάμβανε μια έκθεση στον εκθεσιακό χώρο αλλά και την αυλή.