Η οικονομία του ατελέσφορου πάθους

Η performer περπατά στα ακροδάκτυλα των ποδιών της πάνω σ΄ ένα τετράγωνο, ελαφρά υπερυψωμένο βάθρο στο κέντρο της σκηνής του ωδείου. Το σώμα της με αργές κινήσεις διαγράφει την περίμετρο του τετραγώνου και το εσωτερικό του. Ένα, ενάμισι βήμα είναι αρκετό για να καλύψει την κάθε πλευρά, οι κινήσεις αναγκαστικά περιορίζονται. Κάποιες στιγμές κουράζεται, χάνει την ισορροπία της, κλονίζεται, ο κορμός γέρνει μια αριστερά, μια δεξιά, καταρρέει, ξανασηκώνεται όρθια πατώντας μόνο το μισό της πέλμα, για να επαναλάβει ξανά και ξανά την ίδια διαδικασία που διαρκεί συνολικά 4,5 ώρες. Ανοίγει τα χέρια της στην προσπάθεια να επιτύχει μια κάποια σταθερότητα. Επιχειρεί μεγαλύτερους διασκελισμούς, σωριάζεται ξανά στο πάτωμα, στηρίζεται ταυτόχρονα στα χέρια και στα πόδια της, ορθώνει τον κορμό της με αργές κινήσεις και πάλι από την αρχή. Περπατά – πέφτει – σηκώνεται, περπατά – πέφτει – σηκώνεται… Το βλέμμα της σταθερά προσηλωμένο σε κάποιο σημείο στο βάθος της αίθουσας, εκτός του τετραγώνου της δράσης. Πίσω της μια βαριά βαθυκόκκινη κουρτίνα περιγράφει το κάδρο, ενώ γύρω από τη σκηνή σε σχήμα Π είναι τοποθετημένες οι καρέκλες.

Οι θεατές μπαίνουν μέσα στο χώρο, κάθονται ήσυχα στις καρέκλες, παρακολουθούν το δρώμενο και αποχωρούν όταν το αποφασίσουν. Η προσέλευση δεν υπόκειται σε περιορισμούς, ο διαθέσιμος χρόνος μέσα στη συνολική διάρκεια των 4,5 ωρών είναι προσωπική επιλογή του κάθε επισκέπτη. Οι περισσότεροι παραμένουν για περισσότερη από μία ώρα. Το θέαμα επαναλαμβάνεται χωρίς ιδιαίτερες αλλαγές. Η κυριότερη αλλαγή είναι η βάσανος που αποτυπώνεται στα χαρακτηριστικά του προσώπου της Maria Jose Arjona στην προσπάθειά της να συνεχίσει την προαποφασισμένη δράση εντός του στενού πλαισίου και ίσως ένας αδιόρατος λικνισμός στο μηχανισμό της πτώσης μετά τις πρώτες ώρες.

Αναρωτιέμαι τι είναι εκείνο που διατηρεί ζωντανό το ενδιαφέρον των θεατών σε μια φανερά επαναλαμβανόμενη, ατελέσφορη πράξη, χωρίς άλλη αφήγηση εκτός από τη μεθοδική και συστηματική υπέρβαση των ορίων αντοχής του ανθρώπινου σώματος. Ποιες δυνάμεις και αναγκαιότητες συγκροτούν το καθεστώς ορατότητας μιας τέτοιας δράσης και γιατί σε μια εποχή ταχύτατης εναλλαγής εικόνων επιλέγουμε να προσηλώσουμε το βλέμμα μας για ώρες σε ένα αργό, εξαντλητικό θέαμα χωρίς ορατή πιθανότητα λύτρωσης; Ίσως σ’ αυτή τη φαινομενική παραδοξότητα κρύβεται μία από τις αιτίες που η περφόρμανς σήμερα συγκεντρώνει όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον, διευρύνει συνεχώς το κοινό της. Η επαναλαμβανόμενη, κοπιαστική σωματική δοκιμασία χωρίς διαφαινόμενο όφελος εγγράφει το σώμα σε ένα σύστημα κοινωνικών συμπεριφορών από τις οποίες δεν παράγεται κάποιο -ορατό τουλάχιστον- πωλητέο αγαθό. Η περφόρμανς παρακάμπτει με κάποιο τρόπο την θεσμοθετημένη οικονομία της αγοράς, της συναλλαγής, του προσδοκώμενου οφέλους, της έλλογης παραγωγικότητας, ίσως γι’ αυτό κεντρίζει την προσοχή μας περισσότερο, τώρα που η αγορά έχει αναχθεί σε υπέρτατη κανονιστική αρχή. Ταυτόχρονα θέτει σε αμφισβήτηση την αξία της ταχύτατης διεκπεραίωσης των καθημερινών μας υποχρεώσεων σε μια λογική συνεχούς αγώνα δρόμου. Μια ακόμη παραδοξότητα στην αποδοχή της περφόρμανς από το κοινό είναι η απουσία οπτικής απόλαυσης, ή έστω η ανατροπή των συμβατικών μηχανισμών της. Η Maria Jose Arjona μαγνητίζει κυριολεκτικά το κοινό της, αλλά η σχέση που δημιουργεί με τους θεατές δεν υπόκειται σε συμβατικούς όρους· είναι μια ανεστραμμένη, αντισυμβατική ηδονοβλεπτική σχέση, κατά την οποία η προσήλωση του βλέμματος στο θέαμα εδράζεται στην συναισθηματική και ψυχική ταύτιση του θεατή με το πάσχον σώμα, τον αγώνα και την αγωνία του.

Πολλές προεκτάσεις μπορεί να δώσει κανείς στη νοηματοδότηση της καλλιτεχνικής πράξης: η αέναη προσπάθεια να διατηρηθεί κανείς όρθιος και ζωντανός μετά τις απανωτές πτώσεις προφανώς έχει να πει πολλά στη σημερινή συνθήκη της απώλειας των βεβαιοτήτων, της κρίσης, της επισφάλειας, της διαρκούς εκκρεμότητας. Η πιο ισχυρή, ωστόσο, αιτία της επιδραστικότητας των performances της Maria Jose Arjona έγκειται στην αυστηρή, λιτή και καίρια εκφορά της αντίστασης ως μιας διαρκούς πάλης επιβίωσης και υπέρβασης των περιοριστικών πλαισίων, εντός των οποίων κινείται. Αν και σαφή, τα όρια τελικά διευρύνονται, λόγω της μοναδικής της ικανότητας να ενοποιεί τον χώρο με την ενέργεια που δέχεται και μεταδίδει στο κοινό της.

Συραγώ Τσιάρα Διευθύντρια της 6ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης Διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης του Κρατικού Μουσαίου Σύγχρονης Τέχνης

6η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης ‘Φαντασιακές Εστίες’ www.thessalonikibiennale.gr κεντρικό πρόγραμμα // Φεστιβάλ Περφόρμανς Θεσσαλονίκης

Τετάρτη 18 Οκτωβρίου 2017 – Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης Maria Jose Arjona, Drummer, περφόρμανς, 17:30 – 22:00