Πορτρέτα Αστών της Τραπεζούντας: Η διακριτική γοητεία της Μπουρζουαζίας

Ιστορία είναι, μεταξύ άλλων, η αφήγηση της ζωής και των παθών των δρώντων υποκειμένων. Είναι η γλαφυρή ματιά στις κοινωνικές συν-θήκες μιας εποχής που έχει παρέλθει αλλά εξακολουθεί να μας εμπνέει μέσω μιας διαλεκτικής και αμφίδρομης σχέσης. Φωτογραφία είναι η στιγμιαία αποτύπωση μιας όψης των δραστηριοτήτων των δρώντων υποκειμένων, προσεκτικά επιλεγμένη ή αυθόρμητη. Η αποκωδικοποίηση όμως μιας φωτογραφίας δεν είναι ποτέ μονοδιάστατη. Υπάρχουν πολλαπλές αναγνώσεις μιας εικόνας, αισθητική, πολιτική, κοινωνική, παι-δαγωγική, ιστορική [μικρο και μακρο-ιστορίας], μόδας, κ.ά. Η φωτογραφία ως σημειωτικό σύστημα (κώδικας) απεικονίζει άλλους κώδικες: κοινωνικής συμπεριφοράς, μόδας, παιδαγωγικής πρακτικής, συμβάλλοντας στη γνωριμία και κατανόηση αυτών των κωδίκων.

Η φωτογραφία είναι τεχνικός αλλά ταυτοχρόνως και ποιητικός κώδικας. Δεν ανήκει μόνον σ’ αυτόν που την ‘τράβηξε’, ούτε σ’ αυτόν που απαθανατίστηκε σ’ αυτήν, ούτε μόνον στους απογόνους του^.·ανήκει σε όλους όσοι θέτουν ερωτήματα για τους ανθρώπους, τη ζωή τους, το επάγγελμά τους, τη δράση, τις αγωνίες, την καθημερινότητά τους. Οι φωτογραφίες κάνουν τη ζωή των ανθρώπων ορατή, ενδιαφέρουσα και συζητήσιμη. Με την έννοια αυτή οι φωτογραφίες αυτές αλλάζουν χρήση και από ιδιωτικές καθίστανται δημόσιες.

Η παρούσα έκθεση στοχεύει να αφηγηθεί ιστορικά δρώμενα που αφορούν τον βίο αστικών οικογενειών της πόλης της Τραπεζούντας μετά τα μέσα του 19^ου αιώνα. Μέσα από τα «Πορτρέτα των αστών της Τραπεζούντας» ο ιστορικός, αλλά και ο φιλίστωρ μπορεί να διακρίνει πλήθος στοιχείων που αφορούν στην ιδιωτική αλλά και τη δημόσια ζωή. Η ενδυμασία, η επίπλωση, η οικογενειακή και κοινωνική ιεραρχία, η θρη­σκευτική ζωή αποτελούν όψεις των πολλαπλών αναγνώσεων. Αλλά και η ματιά του φωτογράφου προδίδει όχι μόνο τις τεχνικές δυνατότητες της εποχής αλλά κυρίως την κοινωνική διαστρωμάτωση και τον αξιακό κώδικα της κάθε κοινωνίας. Η έκθεση φιλοδοξεί να αναδείξει τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της πόλης που παρουσιάζεται να συνδιαλέγεται σε ενεστώτα χρόνο με τα μεγάλα κέντρα της Ευρώπης και του Εύξει­νου Πόντου, κάτι που ίσως να έχει διαφύγει της συλλογικής μνήμης, λόγω της ‘μεγάλης εξόδου’ και της συνακόλουθης εστίασης στο τραυμα­τικό γεγονός.

Οι φωτογραφίες όμως, λειτουργούν και ως βιογραφία του απεικονιζόμενου προσώπου. Θα μπορούσε κανείς να αφηγηθεί την ιστορία των ανθρώπων αυτών μέσα από τις φωτογραφίες τους εάν τις χρησιμοποιήσει ως ντοκουμέντα. Με δύο λόγια, το σύνολο των φωτογραφιών της έκθεσης μπορεί να διαβαστεί κάθετα (χρονολογικά, ιστορικά), ή οριζόντια, κατά θέματα.

Η έκθεση περιλαμβάνει φωτογραφίες κυρίως από το Αρχείο της Άννας Θεοφυλάκτου, η οποία με μεγάλη ευαισθησία και μεθοδική εργασία τις προηγούμενες δεκαετίες διέσωσε, κυριολεκτικά, ένα μεγάλο μέρος από την ιστορική μνήμη του Πόντου. Στο Αρχείο της περιλαμβάνονται εκατοντάδες φωτογραφίες των οικογενειών του Πόντου με εξαντλητικά στοιχεία τεκμηρίωσης, καθώς και χιλιάδες σύγχρονες λήψεις από τα πολλά ταξίδια που έκανε η ίδια αναζητώντας τα σημάδια εκείνα που αντιστάθηκαν στον χρόνο και παραπέμπουν ακόμα στη μακραίωνη παρουσία των Ελλήνων.

Για τις ανάγκες της έκθεσης χρησιμοποιήθηκαν και τεκμήρια από τα αρχεία των Έφης Βαφειάδη, Ζένιας Νικολαΐδου, Μαρίας Σειρηνοπούλου, Κώστα Φωστηρόπουλου και Εριφύλης Χοντολίδου. Ο χάρτης είναι της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών.

Τεκμηρίωση της έκθεσης: Άννα Θεοφυλάκτου, συλλέκτις, Άρτεμις Ξανθοπούλου-Κυριακού, ιστορικός, Ομότιμη Καθηγήτρια Α.Π.Θ., Ιάκωβος Μιχαηλίδης, ιστορικός, Αναπληρωτής Καθηγητής Α.Π.Θ.

Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Γιώργος Κατσάγγελος, φωτογράφος, Καθηγητής Α.Π.Θ.

Συντονισμός – Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα / Κείμενα: Ελένη Χοντολίδου, Πρόεδρος Α΄ Κοινότητας Δήμου Θεσσαλονίκης, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Α.Π.Θ.

Οργάνωση: Αικατερίνη Κρικώνη, Παυλίνα Μαργαρίτου, Γεωργία Μιχαήλ, Ανέστης Στεφανίδης,

*14/12 – 3/3/2017, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Μέγαρο Μπίλλη, Πλ. Ιπποδρομίου, τηλ. 2310 264668/274167. Ώρες λειτουργίας έκθεσης: Δευτέρα – Παρασκευή 08.00-14.00 & 18.00-21.00 Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.