Σελίδες ταχυδρομημένης ιστορίας
Η έκθεση πουεγκαινιάζεται σήμερα στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης και δεν πρέπει να χάσεις.
Λέξεις: Παύλος Νεράντζης
28 Ιανουαρίου 1824, Νέα Υόρκη. Κάποιος κύριος, ονόματι J.J.I., μάλλον αμερικανός φιλέλληνας, στέλνει μια επιστολή στη Βαλτιμόρη σε κάποιο φίλο του, τον Gracie. Στην επιστολή δίνει πληροφορίες για τα συνθήματα και τους συμβολισμούς του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων. Τότε για πρώτη ίσως φορά σχεδιάζεται επί χάρτου με σινική μελάνι η ελληνική σημαία. Ένα υπέροχο σχέδιο που έμελλε να εμπνεύσει γενιές και γενιές μέχρι τις μέρες μας.
Το 1912, ένας ταχυδρόμος στη Θεσσαλονίκη επιστρέφει στον αποστολέα ένα φάκελο με την επισήμανση πως η πόλη βρίσκεται πια στην Ελλάδα και όχι στην Τουρκία. Το 1942 ένας Κρητικός υποχρεώνεται από τις δυνάμεις κατοχής να αλληλογραφήσει στα γερμανικά.
Μια σφραγίδα του ’49 που αναφέρει ότι «εις την ελληνικήν χερσόνησον δεν υπάρχει, ούτε ποτέ υπήρχεν σλαυομακεδονική εθνότης. Υπάρχουν μόνον Έλληνες Μακεδόνες». Μια άλλη, που γράφει ότι «είμεθα υπερήφανοι για την ελληνική καταγωγή μας». Μια παράνομη προκήρυξη της ΕΠΟΝ που καλεί τους φαντάρους ν΄ αγωνιστούν για την ειρήνη, για 12μηνη θητεία, για να φύγει η Ελλάδα από το «άρμα του ιμπεριαλισμού», για να μη τους στέλνει «ο απατεώνας Πλαστήρας» στον Πόλεμο της Κορέας.
Λίγα χρόνια αργότερα, στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, όταν το πολιτικό φρόνημα παραμένει στο επίκεντρο της σύγκρουσης, κυκλοφορεί ένα ελληνικό γραμματόσημο με τον ήρωα της αντίστασης κατά των Σοβιετικών, τον Ούγγρο πρωθυπουργό, Imre Nagy, σε «αντίποινα» ενός σοβιετικού γραμματοσήμου με τον ήρωα της ελληνικής αντίστασης, Μανώλη Γλέζο, που καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια για κατασκοπεία από την ελληνική Δικαιοσύνη.
Αυτά και άλλα πολλά παρουσιάζονται σε φακέλους και επιστολές από το 1824 μέχρι τις μέρες μας στην έκθεση ταχυδρομημένης ιστορίας του Γιώργου Θωμαρέη και του Αλέξη Παπαδόπουλου στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης. Όπως σημειώνει ο Θωμαρέης, «οι φάκελοι και οι επιστολές, πέρα από την φιλοτελική και ταχυδρομική σημασία τους, είναι και ένα γοητευτικό τεκμήριο πραγματικής ιστορίας… Είναι στοιχεία ενός παζλ, στα οποία ο ιστορικός, ο ερευνητής, όλοι εμείς μπορούμε να βρούμε και να διαβάσουμε τι συνέβη την εποχή που εκδόθηκαν, κυκλοφόρησαν και ταχυδρομήθηκαν. Είναι ίσως τα μικρότερα στοιχεία μιας τέχνης που αποτυπώνεται σ΄ ένα κομμάτι χαρτί και που κάποτε όχι σήμερα είχαν αξία.».
Στην έκθεση αυτή, όμως, δεν βλέπουμε μόνο τι συνέβη σε διάφορες εποχές. Ένα ιστορικό γεγονός καταγράφεται και ερμηνεύεται συχνά όχι μόνον από ιστορικούς επιστήμονες, αλλά και από την πολιτική εξουσία και από εμάς τους ίδιους, συνεπώς και από τους επιστολογράφους, με διαφορετικό τρόπο. Η αφήγηση διαφέρει ακόμη και στην απλή περιγραφή ενός γεγονότος. Διαφέρει επίσης και η αποτύπωση ενός γεγονότος, καθώς τα πολιτικά υποκείμενα χρησιμοποιούν διάφορα μέσα (φακέλους, και γραμματόσημα) προκειμένου να προπαγανδίσουν τις θέσεις τους.
Η επιστήμη της επικοινωνίας, αναλύοντας τη μορφή και το ρόλο της προπαγάνδας, κάνει μια θεμελιακή διάκριση ανάμεσα στην χειραγωγική προπαγάνδα που αναπτύσσεται σ΄ ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον και τη μη-καταπιεστική προπαγάνδα, που εξυπηρετεί το κοινό συμφέρον.
Η χειραγωγική προπαγάνδα έχει στόχο να παρεμποδίσει ή να θολώσει την αλήθεια, έχοντας ως βάση μια μεροληπτική προσέγγιση της πραγματικότητας. Χειραγωγεί υπέρ των συμφερόντων του προπαγανδίζοντος και ταυτόχρονα δρα εναντίον των συμφερόντων όλων όσων υφίστανται την προπαγάνδα. Από την άλλη πλευρά, η εξυπηρέτηση επωφελών στόχων για το κοινωνικό σύνολο μπορεί να αξιοποιήσει θεμιτές πρακτικές πειθούς, που συνιστούν προπαγάνδα. Η κοινή γνώμη είναι καχύποπτη και καταδικάζει την προπαγάνδα. Συνήθως, όμως, πέφτει θύμα της.
Με βάση αυτές τις επισημάνσεις, η έκθεση ταχυδρομημένης ιστορίας παρουσιάζει πώς γινόταν η αφήγηση και η αποτύπωση ενός γεγονότος. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν μια, αλλά πολλές ιστορίες. Και αυτά τα μικρά κομμάτια χαρτιού, τα γραμματόσημα, όπως και οι φάκελοι και οι επιστολές αποτελούν «κομμάτια ιστορίας». Είναι «Σελίδες Ταχυδρομημένης Ιστορίας» στις οποίες η προπαγάνδα με τη μια ή την άλλη μορφή της κυριαρχεί.
Υ.Σ.: Η έκθεση εγκαινιάζεται σήμερα, 17 Δεκεμβρίου, στις 7.30 το απόγευμα, στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Πλατεία Ιπποδρομίου).
Διάρκεια μέχρι τις 20 Φεβρουαρίου 2019.
