Η Θεατρική Ιστορία της Θεσσαλονίκης τα τελευταία 30 χρόνια

Λέξεις: Γιάννα Τσόκου

Ο θάνατος του Καρόλου Κουν τον Φεβρουάριο του 1987 σηματοδοτεί το κλείσιμο ενός κύκλου αναζητήσεων του ελληνικού θεάτρου και το πέρασμα σε μια νέα εποχή. Οι νέες τάσεις έχουν κάνει ήδη την εμφάνισή τους, άλλωστε πάντοτε το παλαιό συμβαδίζει με το νέο. Στη Θεσσαλονίκη το 1989 θα σημάνει τίτλους τέλους για το Θεατρικό Εργαστήρι, η Ρούλα Πατεράκη έχει ήδη φύγει στην Αθήνα, ενώ το θέατρο Άνετον αγοράζεται από τον Δήμο και παραμένει κλειστό για χρόνια. Δύο δρόμους παρακάτω, στο θέατρο ΑΜΑΛΙΑ, η Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης» ετοιμάζεται να γιορτάσει δέκα χρόνια παρουσίας στα θεατρικά πράγματα της πόλης. Στο οικείο περιβάλλον που έφτιαξε ο Νικηφόρος Παπανδρέου δημιουργείται ένα σημαντικό φυτώριο νέων καλλιτεχνών που σήμερα έχει πάρει πλέον τα θεατρικά πράγματα στα χέρια του.

ΔΕΙΤΕ: Ρούλα Πατεράκη: Ο άνθρωπος μεγαλώνοντας είναι σαν στεγνωμένο ρυάκι

Πειραματική Σκηνή σημαίνει, επίσης, Θεατρικά Τετράδια −τα πολύτιμα τεύχη που συνόδευαν τις παραστάσεις− σημαίνει Θεατρική Άνοιξη, το μικρό φεστιβάλ με τις προσεγμένες παραστάσεις από την Ελλάδα και το εξωτερικό αλλά σημαίνει και θέατρο για παιδιά με πρωτότυπα έργα όπως αυτά της Στέλλας Μιχαηλίδου. Ένας επίσης μακροβιότατος θίασος, με έμφαση στο θέατρο για παιδιά είναι το Νέο Θέατρο που ξεκίνησε το 1982, στο Κινηματοθέατρο Αριστοτέλειο και κρατά μέχρι σήμερα. Το θέατρο για παιδιά και νέους θα εμπλουτιστεί στη Θεσσαλονίκη κυρίως από το 2000 και μετά με θιάσους όπως οι Papalagi, Redicolo, Hippo, Μικρός Βορράς, κ.ά. Το ΚΘΒΕ, εκτός από την Παιδική Σκηνή θα ξεκινήσει το 2008 τη Νεανική Σκηνή και το 2018 παραστάσεις για βρέφη.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Νέο Θέατρο: Η σπουδαιότερη ομάδα παιδικού θεάτρου στην Ελλάδα

Στη δεκαετία του ’90 και στην αρχή του 21 ου αιώνα, η Θεσσαλονίκη έχει δημιουργήσει πλέον τον δικό της θεατρικό καμβά με ομάδες που ανιχνεύουν νέες τάσεις και αποκτούν φανατικό κοινό. Ανάμεσα τους οι: Νέες Μορφές, Ακτίς Αελίου, Ούγκα Κλάρα, Angelus Novus, Λύκη Βυθού, Παράθλαση, Θέατρο Φλέμιγκ, Αναζήτηση, Σχήμα εκτός Άξονα, Μικρό Θέατρο, Πανδαιμόνιο 7, Νέμεση, Ars Moriendi, Θέατρο του Άλλοτε, Θέατρο Τεχνουργείο Εταιρεία Θεάτρου ΧΩΡΟΣ, Ομάδα Τέχνης Oberon, Kontakt ensemble, Ομάδα Παραστατικών Τεχνών Α4Μ, Πολιτεία Θεάτρου, Θέατρο Έξω από τα Τείχη, Κέντρο Θεατρικής Έρευνας Θεσσαλονίκης, Θέατρο Σοφούλη… Από όλους αυτούς κάποιοι θ’ αντέξουν, κάποιοι θα κλείσουν, άλλοι θα φύγουν στην Αθήνα και άλλοι θα δημιουργήσουν νέες θεατρικές οικογένειες. Όπως η ομάδα Εν Δυνάμει που από το 2008 ενώνει ανθρώπους με και χωρίς αναπηρία, ισότιμα κάτω από την ίδια καλλιτεχνική στέγη μέσα από τολμηρές παραστάσεις με δύσκολα θέματα και υψηλή αισθητική.

Η μεγάλη αλλαγή στα θέατρα της Θεσσαλονίκης συντελέστηκε στα χρόνια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, δηλαδή από το 1997 και μετά. Τότε ξαναχτίζεται το Βασιλικό, δημιουργείται η Μονή Λαζαριστών, το θέατρο Γης, ανακαινίζεται το θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών και μια σειρά από άλλα θέατρα. Το Κρατικό Θέατρο γιγαντώνεται έχοντας πλέον να διαχειριστεί πέντε σκηνές και κυριαρχεί στον χώρο. Από τα δημοτικά θέατρα αρχικά αυτά της Σταυρούπολης και της Καλαμαριάς θα φιλοξενήσουν παραστάσεις του ΚΘΒΕ ενώ αργότερα μόνο η Καλαμαριά θα συνεχίσει να παραμένει πιο σταθερά στον θεατρικό χάρτη. Το Δημοτικό Θέατρο Άνετον, θα περάσει από πολλές περιπέτειες μέχρι να ξαναγίνει σιγά-σιγά θεατρική «πόρτα».

Μέσα στην κρίση αλλάζει δραματικά το τοπίο και κυρίως μετά το 2012 όταν κόβονται οι επιχορηγήσεις, ο νόμος για τις χρήσεις υπογείων ως θέατρα γίνεται αυστηρότερος ενώ αυξάνουν οι φόροι. Ομάδες και θίασοι που έγραψαν ιστορία στην πόλη αφήνουν οριστικά πίσω τους τα υπόγεια όπου στεγάστηκαν για χρόνια αλλά και θέατρα, όπως η Πειραματική Σκηνή το Αμαλία. Είναι σαφές ότι βιώνουμε το τέλος μιας εποχής. Η ανάγκη για θεατρική στέγη και χώρους για πρόβες είναι μεγάλη και οι περισσότερες ομάδες αρχίζουν τις περιπλανήσεις. Κάποιες διαλύονται και οι περισσότερες παίζουν αναγκαστικά λίγες παραστάσεις κάθε φορά και σε διαφορετικούς χώρους ενώ, οι παραγωγές σπάνια βγάζουν τα έξοδά τους. Η χρήση μη θεατρικών χώρων εντάσσεται στις επιλογές των καλλιτεχνών όπως για παράδειγμα το Μπενσουσάν Χαν, το Λαογραφικό Μουσείο, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Το 2012 διοργανώνεται για πρώτη φορά από τον Δήμο Θεσσαλονίκης στο θέατρο Άνετον η Ανοιχτή Σκηνή-Θεατρικές Φωνές της Πόλης, ύστερα από πρόταση της Επιτροπής Θεάτρου του Δήμου ώστε να δοθεί μέσα στην κρίση βήμα στις επαγγελματικές ομάδες της πόλης.

Σήμερα, αν ανατρέξει κανείς στο πρόγραμμα της Ανοιχτής Σκηνής 2019 θα βρει θιάσους όπως: Monstrare Art Group, Γκραν Γκινιόλ, Oberon, Alte Fablon, Eclipses Group Theatre, Ομάδα Άνθρωπος στη Θάλασσα, Ομάδα Γκαζόζα Snatch, Ομάδα Malum Discordiae, Θεατρική Ομάδα Δύοtrees. Πίσω από τα ονόματα αυτά κρύβονται άνθρωποι που αποφάσισαν πεισματικά να μείνουν στη Θεσσαλονίκη και συνεχίζουν ενώνοντας τις δυνάμεις τους με νεώτερους καλλιτέχνες. Όπως για παράδειγμα το Θέατρο Τ, που κατάφερε σε δύσκολες εποχές να δημιουργήσει έναν σημαντικό καλλιτεχνικό πυρήνα. Στον χάρτη θα προστεθούν και άλλες νέες θεατρικές εστίες όπως το Studio Vis Motrix, το- Σχήμα Εκτός Άξονα, το θέατρο Σοφούλη, η Αυλαία, πρόσφατα το Αμαλία, το Θέατρο Έξω από τα Τείχη και το Black Box. Δυστυχώς, τα δύο τελευταία έχουν πλέον κλείσει. Η επιστροφή του θεσμού των επιχορηγήσεων εδώ και δύο χρόνια θα αρχίσει να τονώνει σημαντικά τη θεατρική ζωή, θέτοντας πάντα το ζήτημα του τρόπου αξιολόγησης και των επιλογών.

Εδώ και αρκετά χρόνια η Αθήνα έρχεται πολιτιστικά πιο κοντά στην Θεσσαλονίκη καθώς οι θίασοι αποφασίζουν ότι η πόλη έχει ικανό θεατρικό κοινό ενώ αντίθετα η Θεσσαλονίκη δεν έχει καταφέρει ακόμη να πλησιάσει την Αθήνα. Ελάχιστες παραστάσεις κατεβαίνουν στην πρωτεύουσα. Πάντως, η πρόσφατη ένταξη στα Δημήτρια του Show Case δείχνει προς τη σωστή κατεύθυνση σε σχέση με την προώθηση και ένταξη του θεάτρου μας στην ευρωπαϊκή αγορά. Σταθερά παραμένουν όμως τα δάνεια της πόλης προς την Αθήνα. Θα ανέφερα περιπτώσεις όπως ο συγγραφέας Δημήτρης Δημητριάδης, καθώς είναι μάλλον περισσότερο αγαπητός εκεί, αλλά και καλλιτέχνες όπως οι: Σίμος Κακκάλας, Έλενα Πέγκα, Έλενα Μαυρίδου, Ανέστης Αζάς, Πρόδρομος Τσινικόρης, Αλέξανδρος Ευκλείδης, Γιάννης Καλαβριανός, Γιάννης Μόσχος, Κορίνα Βασιλειάδη, Χάρης Πεχλιβανίδης.

Δυνάμεις που η πόλη δεν κατάφερε να κρατήσει κι αυτό θα πρέπει να μας προβληματίσει σοβαρά. Πάντως, αν συνεχίσουμε να ψάχνουμε ιστορίες πίσω από τα ονόματα θα βρούμε την εξαιρετική δουλειά που γίνεται στο Τμήμα Θεάτρου του ΑΠΘ όπως και στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ. Η θεατρική παιδεία αλλάζει δυναμικά το τοπίο και σ’ αυτό συμβάλλουν και οι ιδιωτικές Δραματικές Σχολές. Θεατρικά εσωστρεφής η πόλη, χρειάζεται ανανεωτικές ανάσες που να την φέρνουν σε επαφή με τις σύγχρονες αναζητήσεις.

Σ’ ένα βαθμό αυτό επιτυγχάνεται στα ανανεωμένα ΔΗΜΗΤΡΙΑ των τελευταίων χρόνων που ελπίζουμε ότι θα κρατήσουν τον ευρωπαϊκό τους χαρακτήρα. Το 1996, επί καλλιτεχνικής διεύθυνσης Βασίλη Παπαβασιλείου, το ΚΘΒΕ εντάχθηκε στην Ένωση Θεάτρων της Ευρώπης και διοργάνωσε δύο φορές τα Ευρωπαϊκά Βραβεία το 1997 και το 2001 με εξαιρετικές παραστάσεις. Πρόσφατα το Κρατικό Θέατρο οργάνωσε το Διεθνές Φεστιβάλ Δάσους που όμως δεν κράτησε παραπάνω από λίγα χρόνια.

Εδώ και λίγα χρόνια το ΚΘΒΕ χαρακτηρίζεται από δημιουργική εξωστρέφεια. Για παράδειγμα, το ότι μια νέα, ταλαντούχα σκηνοθέτης, όπως η Ελένη Ευθυμίου, καλείται στο Κρατικό να λύσει θεατρικά μαζί με τον συγγραφέα Άκη Δήμου το πολυσέλιδο κουβάρι της Μεγάλης Πλατείας, είναι μάλλον φαινόμενο των τελευταίων χρόνων. Όπως και η στροφή προς τις δυνάμεις της πόλης για να σκηνοθετήσουν: Γιάννης Παρασκευόπουλος, Γλυκερία Καλαϊτζή, Στέλλα Μιχαηλίδου, Χριστίνα Χατζηβασιλείου, Πάνος Δεληνικόπουλος.

Ηθοποιοί, σκηνογράφοι, μουσικοί συχνά έχουν δημιουργήσει μαγικές στιγμές που εντυπώνονται για πάντα στο μυαλό μας. Μπορεί πολλές φορές σ’ αυτήν την πόλη να γυρίσαμε την πλάτη στο μεγάλο μας Θέατρο γιατί επέμενε κατά καιρούς να παραμένει σκονισμένο και να φλερτάρει στενά το εμπορικό θέατρο, όμως είναι πάρα πολλές οι φορές που μας συγκίνησε βαθιά, μας διαμόρφωσε και μας προχώρησε.

Οι Καλλιτεχνικοί Διευθυντές που διοίκησαν το θέατρο τα χρόνια που εξετάζουμε εδώ, θα του προσδώσουν ο καθένας διαφορετικό χαρακτήρα. Το ΚΘΒΕ, δεν μπόρεσε να ξεφύγει από την παθογένεια της χώρας, που ορίζει να επιλέγονται σε θέσεις καλλιτεχνικών διευθυντών και προέδρων «οι δικοί μας άνθρωποι» κάθε φορά που αλλάζουν οι κυβερνήσεις. Η συνταγή αυτή άλλοτε πετυχαίνει (αν οι υπουργοί πολιτισμού έχουν συμβούλους που κάπως ξέρουν τον χώρο και έχουν μια αίσθηση προς τα πού πηγαίνουν τα πράγματα) και άλλοτε ρίχνουν τη βάρκα στην ξέρα. Το ζήσαμε κι ελπίζουμε ότι δεν θα το ξαναζήσουμε. Το ΚΘΒΕ βίωσε όλα αυτά τα χρόνια και άλλες παθογένειες. Σπάνια η συνεργασία μεταξύ Προέδρου του Δ.Σ. και Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης υπήρξε αγαστή, όπως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια. Το σύνηθες ήταν οι παροιμιώδεις συγκρούσεις μεταξύ τους. Και βέβαια πάντοτε παρών αυτός ο ιδιότυπος «συνδικαλισμός», η παγιωμένη −από τη μεταπολίτευση και μετά− πρακτική ομάδας ηθοποιών του ΚΘΒΕ με κομματικό συνήθως πρόσημο που θέλει να ελέγχει διευθυντές και προέδρους, δηλαδή το θέατρο. Δεν το ωφέλησε το θέατρο όπως έδειξε η ιστορία, όπως έδειξε και η προηγούμενη χρονιά. Υπάρχει συνδικαλισμός και «συνδικαλισμός».

Αν σήμερα το θέατρό μας χαρακτηρίζεται από πολυφωνία −σε βαθμό που συχνά να μην προλαβαίνεις να τα παρακολουθήσεις όλα− τρεις δεκαετίες πίσω αυτό ήταν μάλλον άγνωστο στην πόλη. Μέσα σε τριάντα χρόνια άλλαξαν πολλά. Ο νέος αιώνας έφερε μαζί του αυτή την περίεργη πληθωρικότητα, την ανάγκη έκφρασης πολλών νέων κυρίως ανθρώπων μέσα από το θέατρο. Βέβαια, υπάρχει μια σημαντική διαφορά. Εμείς έπρεπε να μαθητεύσουμε πολλά χρόνια δίπλα στους παλαιότερους πριν ξεκινήσουμε δειλά να προβάλουμε τη δική μας τέχνη. Σήμερα σκηνοθετούν και φτιάχνουν ομάδες. Και κάνουν καλά. Με εξαίρεση τα εργαστήρια υποκριτικής. Δεν μπορεί μόλις έχεις βγει από τη Δραματική Σχολή να διδάξεις υποκριτική και την πρακτική του θεάτρου. Πάντως, η νεότερη γενιά ανοίγει μόνη της τον δρόμο της κι αυτό δεν είναι τυχαίο γιατί βίωσε τη δεκαετία της κρίσης. Η οικονομική και κοινωνική κρίση επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη θεατρική οικογένεια. Κατ’ ουσίαν την έκανε οικογένεια. Χαρακτηριστικό των χρόνων της μεταπολίτευσης ήταν ότι τότε οι άνθρωποι του θεάτρου παρέμεναν περιχαρακωμένοι μέσα στον δικό τους −υπόγειο συνήθως χώρο− και δεν έμπλεκαν πολύ με τους άλλους. Σπάνια συνεργάζονταν και, ακόμη σπανιότερα, έβλεπαν ο ένας δουλειά του άλλου. Σήμερα η εικόνα είναι κάπως διαφορετική. Ευτυχώς.

*Γραμμένο για το τεύχος των 30 χρόνων της Parallaxi

** Δείτε περισσότερα κείμενα του επετειακού τεύχους με ένα κλικ ΕΔΩ