Θεσσαλονίκη 1912-2012, Η αρχιτεκτονική μιας εκατονταετίας

Σας υπενθυμίζουμε ότι την Παρασκευή 31 Μαΐου 2013, ολοκληρώνεται η παρουσίαση της έκθεσης, «Θεσσαλονίκη 1912-2012. Η αρχιτεκτονική μιας εκατονταετίας». Το μουσείο θα είναι ανοιχτό έως τις 19.00.

H έκθεση “Θεσσαλονίκη 1912-2012, Η αρχιτεκτονική μιας εκατονταετίας” που παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στο ΜΜΣΤ αποτελεί τη φυσική συνέχεια μιας άλλης έκθεσης που είχε παρουσιασθεί στον ίδιο χώρο πριν 20 χρόνια με τον τίτλο Θεσσαλονίκη 1912-1992, 8 δεκαετίες νεοελληνικής αρχιτεκτονικής.

Η έκθεση παρουσιάστηκε στην Αθήνα τον Οκτώβριο-Νοέμβριο 2012, στο Μουσείο Μπενάκη, και έκανε γνωστή στην πρωτεύουσα την αρχιτεκτονική ιστορία της «συμπρωτεύουσας», τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα στις δύο πόλεις.

Την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στον εθνικό κορμό δεν ακολούθησε μια αντίστοιχη ευθυγράμμιση των αισθητικών αντιλήψεων ιδιαίτερα στον χώρο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Τα σχόλια των Αθηναίων επισκεπτών στην πόλη είναι ενδεικτικά αυτής της διαφορετικής αρχιτεκτονικής άποψης. Από τον Φίλιππο Δραγούμη ως τον Μαν. Καραγάτση η Θεσσαλονίκη αντιμετωπίζεται ως μια πόλη χωρίς τουλάχιστον ..κακόγουστη για τον απλούστατο λόγω ότι δεν έχει την παγιωμένη εικόνα των νεοκλασικών πόλεων της παλαιάς Ελλάδας.

Η Θεσσαλονίκη μετά την πυρκαγιά του 1917 ανοικοδομείται σε ρυθμούς (στυλ) που παραπέμπουν είτε στην προηγούμενη εικόνα της πόλης (εκλεκτισμός), είτε στην αρχιτεκτονική επικαιρότητα της εποχής (Αρτ Ντεκό, στυλ του ΄30). Κομβικό στοιχείο της έκθεσης αποτελεί μια σειρά σχεδίων που εντοπίσθηκαν στο αρχείο των αρχιτεκτόνων Αλέξανδρου και Στέφανου Καλλιγά υπογεγραμμένα από τον ίδιο την Ε. Εμπράρ, τον εμπνευστή του νέου σχεδίου μετά την πυρκαγιά του 1917, και παρουσιάζουν, μεταξύ άλλων, τα δημόσια κτίρια που επρόκειτο να κτισθούν στο χώρο της αρχαίας αγοράς.

Μετά τον Β’ ΠΠ η οικοδομική δραστηριότητα είναι περιορισμένη και μόνο το σχέδιο Marshall για την ανασυγκρότηση της χώρας (1947-1952), θα δώσει ώθηση στην κατασκευή μεμονωμένων δημοσίων κτιρίων. Το μοντέρνο, σε διεθνή διάσταση πλέον, και με κυριάρχο το στοιχείο του φονκτιοναλισμού, θα υποκύψει συχνά στον “αναθεωρημένο” κλασικισμό των πρώτων δημοσίων κτιρίων για να καταλήξει στη συνέχεια ένα εργαλείο γρήγορου και οικονομικού σχεδιασμού στην υπηρεσία της ανασυγκρότησης. H πεποίθηση ότι η επίτευξη του στόχου της αρχιτεκτονικής εξαντλείται στη λειτουργικότητα του κτιρίου και την κατασκευαστική του ειλικρίνεια θα οδηγήσει σε απλουστεύσεις και υπερβολές που θα γίνουν αντιληπτές στα χρόνια της έντονης ανοικοδόμησης, στα τέλη της δεκαετίας του 1950.

“Ο ξένος που μπαίνει στην Θεσσαλονίκη με το πλοίο, έχει την άποψη μιας ημικυκλικής πόλεως, εκτεινομένης αμφιθεατρικά ως τους πρόποδες του Χορτιάτη. Τα ψηλά κτίρια με τους πολλούς ορόφους δημιουργούν την εντύπωση ουρανοξυστών. “Οικοδομικός οργασμός και στη Θεσσαλονίκη”, ΕΙΚΟΝΕΣ 121/1958.

Οι πρώτες μεταπολεμικές πολυκατοικίες υψώνονται ήδη στα τέλη της δεκαετίας του 1940 γύρω από τον Aγιο Δημήτριο, την Aχειροποίητο, στην οδό Kασσάνδρου και στην περιοχή γύρω από τη Pοτόντα, ενώ η εντατική εκμετάλλευση των οικοπέδων οδήγησε σε υψηλές πυκνότητες, υπερβολικά ύψη σε σχέση με το πλάτος των δρόμων και συρίκνωση των ελεύθερων χώρων γύρω από τα μνημεία. Για πρώτη φορά, η σύγχρονη αρχιτεκτονική εφαρμόζεται σε αμιγές παραδοσιακό περιβάλλον χωρίς τις ενδιάμεσες αρχιτεκτονικά μορφές, αυτές που χαρακτήρισαν τις περιόδους του οθωμανικού εκσυγχρονισμού και της ανοικοδόμησης μετά την πυρκαγιά του 1917. H απώλεια της συνέχειας στην εικόνα της πόλης και στη μνήμη των κατοίκων είναι πλέον αναπόφευκτη και οριστική.

Σήμερα η κατάσταση είναι διαφορετική. Η παραγωγή αξιόλογου αρχιτεκτονικού έργου τα τελευταία 20 χρόνια είναι μεγάλη, εντυπωσιακή και πολυδιάστατη. Η προσωπική εμπλοκή αναπόφευκτη καθώς η ταυτότητα του κατοίκου συνυπάρχει με αυτήν του αρχιτέκτονα και του ιστορικού. Αυτή η ενότητα είναι μια ιστορία ανάμεσα στις πολλές που θα μπορούσε κάποιος να διηγηθεί για την αρχιτεκτονική της τελευταίας περιόδου. Μια ιστορία που περιμένει αναπόφευκτα, όπως όλες οι προσωπικές ιστορίες, να γίνει «Ιστορία» και οι επί μέρους αντιφάσεις, αντιρρήσεις και διαφωνίες, των διαφορετικών προσεγγίσεων να ομογενοποιηθούν από τον χρόνο. Ο χρόνος είναι αυτός που θα αναδείξει πραγματικά τα έργα που σηματοδοτούν τη θετική ή αρνητική εγγραφή τους στη συλλογική μνήμη και τη μακρά διάρκεια. *Ο κ. Βασίλης Κολώνας είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και έχει τη μουσειολογική και μουσειογραφική επιμέλεια της έκθεσης.

**Έως 5/6, ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Εντός ΔΕΘ- HELEXPO, Eγνατία 154, τηλ. 2310 240002 ΩΡΑΡΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Κυρ.: 11.00-15.00 Τρ., Πεμ., Σάβ.: 10.00-18.00 Τε : 10.00-22.00 Παρ.,: 10.00-19.00 Δευτ. : Κλειστά Μ.Μ.Σ.Τ.