Το ερωτικό γράμμα σπαραγμός της Πηνελόπης Δέλτα στον Ίωνα Δραγούμη

Στις 27 Απριλίου 1941, η Πηνελόπη Δέλτα πίνει το δηλητήριο το οποίο θα της στερήσει την ζωή λίγες μέρες αργότερα, στις 2 Μαΐου το 1941.

Η σπουδαία συγγραφέας από την Αλεξάνδρεια που μεγαλώνει τις νέες γενιές των Ελλήνων από τα μικράτα τους, η γυναίκα που ερωτεύτηκε παράφορα των Ίων Δραγούμη, η Πηνελόπη που αποφάσισε να δώσει τέλος στην ζωή της.

Ο καταδικασμένος έρωτας και η ερωτική επιστολή της προς τον Ίωνα Δραγούμη, ένας σπαραγμός ψυχής, αποτελεί ένα από τα κειμήλια του έρωτα και της αγάπης στην ελληνική πραγματικότητα μέχρι και σήμερα. Το γράμμα βρίσκεται στην ιδιοκτησία του Μουσείου Μπενάκη. 

Οι δυο τους γνωρίστηκαν το 1905 στην Αλεξάνδρεια. Τότε η συγγραφέας ήταν παντρεμένη αλλά ο έρωτας ήταν αστραπιαίος, περιγράφεται κάτι παραπάνω από κεραυνοβόλος. Η Πηνελόπη Δέλτα εξομολογείται στον σύζυγό της την κατάσταση αλλά δεν καταφέρνει να πάρει διαζύγιο. Ο έρωτάς της με τον Δραγούμη θα παραμείνει καταδικασμένος, πλατωνικός και εκείνη εγκλωβισμένη στην φλόγα της.

Στις 27 Ιουλίου το 1906 η Πηνελόπη Δέλτα θα γράψει στον Ίωνα Δραγούμη: 

«Μένω ακόμη ένα χρόνο, σου το έγραψα· αν με θέλεις ύστερα, αν δεν αλλάξεις, Ιων μου, αν θέλεις τότε, πάρε με… Και τώρα όμως αν με ήθελες δεν θα μπορούσα να σου πω πια όχι· τώρα δεν ξέρω πια τι θα πει τιμή και λόγος και όρκος· ξέρω πως στον κόσμο κάπου ζεις εσύ, πως μ’ αγαπάς ακόμη, πως εσύ μπορείς να γίνεις δικός μου όποταν σε φωνάξω. Ιων μου, δεν σε φωνάζω· μα αν με θελήσεις ποτέ, ξέρεις πού είμαι· σε περιμένω πάντα και σ’ αγαπώ σαν Μήδεια, είσαι το μόνο δίλημμα που ζει μέσα μου με φρικτή ένταση· τ’ άλλα όλα πέθαναν, η αγάπη σου τα σκότωσε! Μη με φοβηθείς· αγαπώ άγρια, μα αγαπώ με φοβερή tendresse το χλωμό παιδί που με φίλησε στο στόμα εκεί στα πεύκα. Ιων μου, θα πεις πως είμαι τρελή, και το ξέρω, μα όπως εκείνο το βράδυ, που πρώτη φορά με ξανάβλεπες, ύστερα από την πρώτη απόπειρα, ήσουν “τρελός για μένα”, έτσι κι εγώ είμαι τρελή για σένα… Και μεθώ και δεν ξέρω πια να λογαριάσω τι θα πει “τιμή” και “λόγος”. Ξέρω μόνο πως σ’ αγαπώ, τ’ ακούς, Ιων; σ’ αγαπώ άγρια και θέλω την αγκαλιά σου και το στόμα σου που φιλεί φρικτά, σε θέλω όλον, όλον, δικό μου για πάντα, και πονώ αλύπητα και ανυπόφορα, και μ’ έρχεται να φύγω απόψε, πριν από το γράμμα μου, να μη σου μιλήσω πια, να μη σου γράψω “σ’ αγαπώ”, μόνο να έλθω εκεί, να ορμήσω στο σπίτι σου, να χυθώ στο λαιμό σου, και χωρίς λέξη, να πνίξω την αναπνοή σου, φιλώντας σε στο στόμα, ως που να κλείσεις τα μάτια σου και να πέσει το κεφάλι σου στον ώμο μου, χλωμό και αποκαμωμένο, μισοπεθαμένο από συγκίνηση και πόνο και χαρά που σκοτώνει. Το ξέρω πως είμαι τρελή· μα η αγάπη κάποιον τρελαίνει… »

27 Ιουλίου 1906. 

Η πορεία της ζωής της σε ημερομηνίες σταθμούς

Η Πηνελόπη Δέλτα ήταν αδελφή του Αντώνη Μπενάκη, γεννήθηκε το 1874 και ήταν το τρίτο από τα έξι παιδιά του Εμμανουήλ Μπενάκη και της Βιργινίας Χωρέμη.

Μέχρι και την εφηβεία της η οικογένεια ζούσε στην Αλεξάνδρεια σε ένα μεγαλοαστικό περιβάλλον το οποίο ανέπτυξε την παιδεία και την πνευματική της καλλιέργεια, ενώ “η αυταρχική ανατροφή, κυρίως της μητέρας της, διαμόρφωσε μία εύθραυστη προσωπικότητα που αρκετές φορές θεωρούσε ως μόνη διέξοδο το θάνατο” όπως καταγράφεται στην βιογραφία της στο Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη.

Η οικογένεια Μπενάκη μετακόμισε προσωρινά στην Αθήνα το 1882, όπου η Πηνελόπη παντρεύτηκε τον πλούσιο Φαναριώτη έμπορο Στέφανο Δέλτα το 1895. Μαζί του απέκτησε τρεις κόρες.

Επέστρεψαν στην Αλεξάνδρεια το 1905, όπου η Πηνελόπη γνώρισε τον Ίωνα Δραγούμη, τότε υποπρόξενο της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια. Ανάμεσά τους αναπτύχθηκε ένας μεγάλος έρωτας, η Πηνελόπη όμως δεν μπόρεσε να αντιταχθεί στις κοινωνικές επιταγές και την υποχρέωσή της απέναντι στο σύζυγο και τα παιδιά της. Η πλατωνική αυτή σχέση της Πηνελόπης Δέλτα με τον Δραγούμη τελείωσε το 1908.

Το 1910 εγκαινιάστηκε η μακρόχρονη αλληλογραφία της Δέλτα με το Γάλλο βυζαντινολόγο Γκυστάβ Σλυμπερζέ, που την βοήθησε στη συγγραφή των μυθιστορημάτων της τα σχετικά με τη βυζαντινή ιστορία.

Η Δέλτα που είχε μετακομίσει στη Φρανκφούρτη το 1906 εξέδωσε το πρώτο της μυθιστόρημα, με τίτλο «Για την Πατρίδα», 1909, το οποίο εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Σύντομα ακολούθησε και το δεύτερο μυθιστόρημά της, «Τον Καιρό του Βουλγαροκτόνου». Το στρατιωτικό κίνημα στου Γουδή το 1909 την ενέπνευσε να γράψει το «Παραμύθι χωρίς όνομα» (1911).

Το 1913 η οικογένεια Δέλτα επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια και το 1916 εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Αθήνα, όπου ο πατέρας της Δέλτα, Εμμανουήλ Μπενάκης, είχε εκλεγεί δήμαρχος. Ανέπτυξαν στενή φιλία με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον οποίο και προσκαλούσαν συχνά στην εξοχική τους οικία στην Κηφισιά.

Το 1922 αναλαμβάνει δράση, με την συμβολή της οικογένειάς της, για την ανακούφιση των αναγκών και την αποκατάσταση των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Μάλιστα στο σπίτι της φιλοξενήθηκαν πολλές οικογένειες Μικρασιάτων προσφύγων.

Εν τω μεταξύ, εκδόθηκαν άλλα τρία μυθιστορήματά της: ο «Τρελαντώνης» (1932), όπου περιγράφει τις περιπέτειες του αδερφού της, όταν όλα τα αδέρφια ήρθαν από την Αίγυπτο να περάσουν το καλοκαίρι με τη θεία τους (σε ένα σπίτι του Τσίλερ) στον Πειραιά, ο «Μάγκας» (1935), η ζωή στην Αλεξάνδρεια με τα μάτια του μικρού σκυλιού της οικογένειας, και τα «Μυστικά του Βάλτου» (1937), όπου η ιστορία εκτυλίσσεται γύρω από τη λίμνη των Γιαννιτσών κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.

Το 1941 ο Φίλιππος Δραγούμης εμπιστεύθηκε στη Δέλτα τα ημερολόγια και το αρχείο του αδερφού του, Ίωνα Δραγούμη, στα οποία η Δέλτα πρόσθεσε περίπου 1000 χειρόγραφες σελίδες με σχόλια για το έργο του Δραγούμη. Στις 27 Απριλίου 1941, ημέρα κατά την οποία τα γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν την Αθήνα, η Πηνελόπη Δέλτα προσπάθησε να αυτοκτονήσει παίρνοντας δηλητήριο και τελικά έφυγε από τη ζωή πέντε ημέρες αργότερα, στις 2 Μαΐου 1941, ενώ είχαν ήδη προηγηθεί άλλες δύο απόπειρες αυτοκτονίας στο παρελθόν. Στον τάφο της, στον κήπο του σπιτιού της, χαράχτηκε η λέξη ΣIΩΠH. Το 2012 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τετράγωνο η βιογραφία της, από την Μίτση Πικραμένου, με τίτλο «Η κυρία με μαύρα».

Το 2014 εκδόθηκε το τελευταίο της ανέκδοτο έργο «Ρωμιοπούλες» από τις εκδόσεις Ερμής, το οποίο παρέμενε ανέκδοτο επί 75 χρόνια. Κυκλοφόρησε με επιμέλεια του δισέγγονού της Αλέκου Π. Ζάννα.

Το έργο της Πηνελόπης Δέλτα

Για την Πατρίδα (νουβέλα) (1909) Η καρδιά της βασιλοπούλας (διήγημα-παραμύθι) (1909) Παραμύθι χωρίς όνομα (1910) Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου (ιστορικό διήγημα) (1911) Παραμύθια και άλλα (1915) Τα Ανεύθυνα (Διηγήματα) (1921) Στο Κοτέτσι (παραμύθι)(1922) (σαν βιβλίο εκδόθηκε μόλις το 2011 από τις εκδόσεις Τετράγωνο) Η ζωή του Χριστού (Δίτομο) (1925) Τρελαντώνης (μυθιστόρημα) (1932) Πρώτες ενθυμήσεις (διήγημα) (1932) Μάγκας (μυθιστόρημα) (1935) Στα μυστικά του βάλτου (μυθιστόρημα) (1937) Ρωμιοπούλες (Τριλογία σε τρεις τόμους) (1939) (εκδόθηκε το 2014 από τις εκδόσεις Ερμής). Το Πρώτο Ξύπνημα (Γεγονότα από το 1895 έως το 1907) (1939) Ή Λάβρα (Γεγονότα από το 1907 έως το 1909) (1939) Το Σούρουπο (Γεγονότα από το 1914 έως το 1920) (1939) Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος: ημερολόγιο, αναμνήσεις, μαρτυρίες, αλληλογραφία (1978) Ίωνας Δραγούμης: ημερολόγιο, αναμνήσεις, μαρτυρίες, αλληλογραφία (1978) Το Γκρέμισμα (ιστορικό μυθιστόρημα) (ατέλειωτο)

*Με πληροφορίες από Wikipedia, διαδικτυακό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη, ΕΡΤ