«Φυλακές με πόρτες ανοιχτές»: Κοινωνίες σε κρίση (23/4)

της Λίνας Μυλωνάκη

δημοσιογράφου, ιστορικού κινηματογράφου

«Ήτανε όλοι ανεξαιρέτως φυλακισμένοι σε μια φυλακή που οι πόρτες ήταν ανοικτές. Είχανε λουμπενοποιηθεί πια, είχαν εξαθλιωθεί. Επειδή ήξεραν ότι όπου και αν πάνε δεν τους περιμένει τίποτα διαφορετικό από κείνο το ολέθριο το οποίο βιώνουνε μέσα σε αυτήν την φυλακή. Νομίζω ότι το πρώτο έργο το οποίο κατάφερε να πετύχει η Αντίσταση ήταν να εμψυχώσει τον κόσμο και να τον ξεκολλήσει από αυτή τη μοιρολατρική αποδοχή της ζωής του η οποία τον οδηγεί στο θάνατο με τον χειρότερο τρόπο. Αυτό μπήκε σιγά – σιγά στη συνείδηση των ανθρώπων».*

Πώς μια κοινωνία απαντά στην κρίση; Πώς οι άνθρωποι, μετά τη συνειδητοποίηση των δυσκολιών, των ελλείψεων, των απωλειών, της απόγνωσης, αποφασίζουν να μετατρέψουν την αδυναμία σε δύναμη; Η απάντηση φαίνεται να είναι μία και διαχρονική, στο χθες και στο σήμερα: Η συλλογικότητα και η αλληλεγγύη, οι μηχανισμοί αλληλοβοήθειας και συμπαράστασης, που ενεργοποιούνται από τους ανθρώπους για τους συνανθρώπους όταν οι κοινωνίες βρίσκονται σε κρίση, αποτελούν τη μοναδική, δυναμική και ελπιδοφόρα απάντηση για κάτι νέο και αισιόδοξο.

Σ’ αυτές τις διαχρονικές δυνάμεις της ανθρώπινης αδυναμίας μέσα από τους μηχανισμούς συλλογικότητας και αλληλεγγύης είναι αφιερωμένη η εκδήλωση με θέμα «Κοινωνίες σε κρίση: Από τους προνοιακούς μηχανισμούς του ΕΑΜ στις σημερινές δομές αλληλεγγύης», που διοργανώνει ο ραδιοφωνικός σταθμός «93.4 Στο Κόκκινο», την Τετάρτη 23 Απριλίου 2014, στις 19.00, στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου στο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης. Αφορμή είναι το βιβλίο του ιστορικού Μενέλαου Χαραλαμπίδη «Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια), ο οποίος θα μιλήσει για τις δομές κοινωνικής αλληλεγγύης στην κατοχική Αθήνα, μαζί με τον ιστορικό Στράτο Δορδανά και τον γιατρό του ΕΣΥ Θεόδωρο Ζδούκο, εθελοντή του Κοινωνικού Ιατρείου Θεσσαλονίκης. Τη συζήτηση θα συντονίσει ο δημοσιογράφος Απόστολος Λυκεσάς.

Η συζήτηση έχει ως στόχο να αναδείξει τους τρόπους με τους οποίους μια κοινωνία απαντά στην κρίση, είτε πρόκειται για οικονομική κρίση, όπως συμβαίνει σήμερα, είτε για μια πολιτική κρίση, όπως το καθεστώς στρατιωτικής κατοχής της δεκαετίας του 1940. Αναζητώντας τις αντιστοιχίες ανάμεσα στο τότε και στο σήμερα, θα γίνει προσπάθεια να εντοπιστούν οι κοινοί μηχανισμοί που ενεργοποιούνται όταν το επίσημο κράτος επιλέγει ή αναγκάζεται να αποσυρθεί, αδύναμο να λειτουργήσει. Τότε η ίδια η κοινωνία αναλαμβάνει να καλύψει το κενό που δημιουργείται, συγκροτώντας προνοιακούς μηχανισμούς και αναπτύσσοντας το αίσθημα της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης.

Η περίοδος της Κατοχής στάθηκε για την Ελλάδα μια καταλυτική εμπειρία, κατά την οποία η ελληνική κοινωνία βίωσε μια βαθύτατη ανθρωπιστική και πολιτική κρίση. Στην κατοχική Αθήνα, που ήρθε αντιμέτωπη με τον αδυσώπητο λιμό του ’41, η αλληλεγγύη προέβαλε ως μοναδική δυνατότητα ανατροπής, που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο όχι μόνο σε ζητήματα επιβίωσης αλλά και σε γενικότερα θέματα πολιτικής συμπεριφοράς. «Η έξοδος από την αδράνεια και τη μοιρολατρική αποδοχή του νέου καθεστώτος, προκάλεσε τεράστιες αλλαγές στους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν την πολιτική», εξηγεί ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης, αναφερόμενος στην εμπειρία της Κατοχής στην Αθήνα της δεκαετίας του ’40. «Η ανάληψη αντιστασιακής δράσης, η ένταξη στην αντιστασιακή συλλογικότητα, μετασχημάτισε την έμμεση σχέση με την πολιτική (μέσω της συμμετοχής στα πελατειακού τύπου δίκτυα που κυριαρχούσαν στην πολιτική ζωή του Μεσοπολέμου) σε άμεση, μέσω των ευθυνών που συνεπάγονταν η δράση αυτή απέναντι στα υπόλοιπα μέλη της αντιστασιακής συλλογικότητας. Η αλληλεγγύη, η συντροφικότητα, η δράση, η ευθύνη απέναντι στη συλλογικότητα, η αυταπάρνηση, υπήρξαν μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά της αντιστασιακής δράσης που διαμόρφωσαν μια νέα πολιτική κουλτούρα, αλλάζοντας τη σχέση του ατόμου με την πολιτική, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο το άτομο κατανοούσε τη θέση του απέναντι σε αυτή».

*Απόσπασμα από τη συνέντευξη του μέλους της ΕΠΟΝ Υμηττού Νίκου Παπαδόπουλου στον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη. Αναφέρεται στο βιβλίο του Μ. Χαραλαμπίδη. «Η Εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα». Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2012, σελ. 115-116.