Γνωρίστε το βιβλίο που φωτίζει ένα σκοτεινό κομμάτι της ιστορίας της Θεσσαλονίκης

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Αντιγόνη» η ιστορική μελέτη, αρχείο και λεύκωμα, του Μιχάλη Τρεμόπουλου «Τα τρία Ε (ΕΕΕ) και ο εμπρησμός του Κάμπελ», ένα βιβλίο που φωτίζει με ντοκουμέντα ένα σκοτεινό κομμάτι της ιστορίας της Θεσσαλονίκης, καλά κρυμμένο για χρόνια.

Το βιβλίο «Τα τρία Ε (ΕΕΕ) και ο εμπρησμός του Κάμπελ» αναφέρεται σε ένα σημαντικό κεφάλαιο της προπολεμικής Θεσσαλονίκης, που ο συγγραφέας Μιχάλης Τρεμόπουλος κατάφερε να ερευνήσει με πληρότητα, να βρει στοιχεία και φωτογραφίες που δημοσιεύονται για πρώτη φορά και να αποκαλύψει τη σχέση πολιτείας και Τύπου με την οργάνωση «Εθνική Ένωσις Ελλάς». Ανάμεσα στα ντοκουμέντα είναι και τα πρακτικά της απαλλακτικής δίκης των εμπρηστών του Κάμπελ και των ηθικών αυτουργών, τα οποία παρουσιάζονται ενδελεχώς.

Τα φαινόμενα του εθνικισμού, του φασισμού και του αντισημιτισμού του Μεσοπολέμου έχουν μεγάλη συνάφεια με σύγχρονες καταστάσεις και πρακτικές, που πρέπει να ερμηνευτούν και να αντιμετωπιστούν.

Η εμφάνισή της οργάνωσης «Εθνική Ένωσις ‘Ελλάς’» (ΕΕΕ ή 3Ε) το 1927 στη Θεσσαλονίκη και η ανάπτυξή της είναι αντίστοιχη των εξελίξεων στην Ελλάδα -και στην Ευρώπη- κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου και της Κατοχής. Με προσφυγικές ρίζες και πολιτικές διασυνδέσεις, η ΕΕΕ θα αναδειχθεί μετά το 1929 σε σημαντική εθνικιστική, αντισημιτική και αντικομουνιστική οργάνωση, συσπειρώνοντας χιλιάδες μέλη και δημιουργώντας δεκάδες παραρτήματα σε όλη την Ελλάδα καθώς και δορυφορικές ή συνεργαζόμενες οργανώσεις.

Κορυφαία στιγμή της αντισημιτικής και φασίζουσας δράσης της αποτελεί το πογκρόμ στο Κάμπελ αλλά και στους άλλους εβραϊκούς συνοικισμούς της πόλης τον Ιούνιο του 1931. Οι επιθέσεις, οι εμπρησμοί, οι νεκροί, οι τραυματίες και ο ξεριζωμός των φτωχών εβραίων, γεγονότα που απωθήθηκαν στο συλλογικό ασυνείδητο, είχαν ανάγκη από λεπτομερή καταγραφή, όπως και η στάση του Τύπου, των πολιτικών, των κομμάτων, της Δικαιοσύνης κτλ.

Περιγράφονται με γλαφυρότητα και ιστορική τεκμηρίωση οι βιαιοπραγίες και ο εμπρησμός της εβραϊκής συνοικίας το βράδυ της 29ης Ιουνίου του 1931. Η συνοικία του Κάμπελ (στη σημερινή περιοχή του Βότση στην Καλαμαριά) ήταν μια εβραϊκή φτωχογειτονιά (παραγκούπολη) της Θεσσαλονίκης όπου διέμεναν οικογένειες εβραίων που μετακινήθηκαν εκεί μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Οι εβραίοι για άλλη μια φορά έγιναν τα εξιλαστήρια θύματα μιας δύσκολης περιόδου της ιστορία της πόλης.

Το βιβλίο παρουσιάζει και φωτίζει τα πρακτικά αυτής της ξεχασμένης δίκης μέσα από τα οποία γίνεται φανερό το παιχνίδι σε βάρος των εβραίων και ο τρόπος που λειτουργούσαν οι οργανώσεις και το παρακράτος της εποχής.

Αυτό δεν είναι το πρώτο έργο του Μιχάλη Τρεμόπουλου για την Θεσσαλονίκη. Τα βιβλία του «Η ιπτάμενη ιστορία της Θεσσαλονίκης» και «Η Θεσσαλονίκη των νερών» (μαζί με τον Γ. Μπλιώνη) συνδέουν την πόλη του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον της.

Η πρώτη παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει την Πέμπτη 28 Ιουνίου, στις 19.00 στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (πλατεία Ιπποδρομίου), δηλαδή μία μέρα πριν από την επέτειο του αντισημιτικού πογκρόμ του 1931, που πραγματεύεται.

Το βιβλίο θα παρουσιάσουν οι:

• Στράτος Δορδανάς, ιστορικός, επ. καθηγητής,
• Μαρία Καβάλα, δρ ιστορικός,
• Τζέκυ Μπενμαγιόρ, συγγραφέας,
• Ευάγγελος Χεκίμογλου, συγγραφέας, έφορος του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης, δρ οικονομικής ιστορίας.

Διαβάστε ένα απόσπασμα από το βιβλίο που παραχώρησε ο συγγραφέας στην Parallaxi:

Ο Λεόν Βιντάλ νεκρός στον συνοικισμό «151»

Με ηλεκτρισμένη την ατμόσφαιρα από το πρωί, το απόγευμα της 29ης Ιουνίου 1931 θα εξελιχθεί στη Θεσσαλονίκη ένα σημαντικό αντιεβραϊκό πογκρόμ σε διάφορους συνοικισμούς -μοναδικό επί ελληνικού εδάφους- και θα ξεσπιτώσει πολλές οικογένειες. Από τις επιθέσεις θα υπάρξουν και δύο νεκροί, ο χριστιανός φούρναρης στο Κάμπελ Λεωνίδας Παππάς και ο εβραίος εργάτης Λεόν Βιντάλ από τον συνοικισμό «151», καθώς και αρκετοί τραυματίες.

Επεισόδια εκδηλώνονται και στον Βόλο. Στις 7 μ.μ. π.χ. άγνωστος αποκόβει με ξυράφι το αυτί του εβραίου Μεραχέμ.

Το απόγευμα της 29ης Ιουνίου ο Γεν. Διοικητής Σ. Γονατάς, ο εισαγγελέας Εφετών Γαρέζος και ο Διευθυντής Αστυνομίας Καλοχριστιανάκης συνεδριάζουν «επί των ληπτέων μέτρων», αφού η αστυνομία «είχε πληροφορίας ότι τη νύκτα επρόκειτο να γίνουν αθρόαι επιθέσεις εναντίον ισραηλιτικών συνοικισμών». Γι’ αυτό και παίρνονται έκτακτα μέτρα προστασίας των συνοικισμών, με «ισχυρά τμήματα» χωροφυλακής και στρατού.

Επιπλέον, ο εισαγγελέας καλεί τα προεδρεία των εθνικιστικών οργανώσεων και κάνει συστάσεις. Αυτά όμως βεβαιώνουν ότι είναι «αμέτοχα πάσης κινήσεως ήτις θα έτεινε εις επιθέσεις κατά συνοικισμών». Προσφέρονται, μάλιστα, να βοηθήσουν αλλά ζητούν να συστηθεί εντόνως στους «ταγούς» των Ισραηλιτών και του Τύπου τους ότι «οφείλουν να καταπαύσουν τας προκλήσεις».

Την ίδια ώρα, περίπου 200 άτομα κατευθύνονται με σκοπό να πυρπολήσουν τον εβραϊκό συνοικισμό «151» στην Κάτω Τούμπα. Χτυπάει η καμπάνα του εβραϊκού νοσοκομείου Χιρς «ως συνήθως». Μέχρι το βράδυ, ένα πλήθος 1.000 έως 2.000 ατόμων, κυρίως από τις προσφυγικές συνοικίες, θα κινητοποιηθεί για οργανωμένες επιθέσεις σε εβραϊκούς συνοικισμούς της πόλης, όπως στον Ρεζί Βαρδάρ, στον συνοικισμό «151» και τελικά στο Κάμπελ, στον σημερινό συνοικισμό Βότση της Καλαμαριάς.

Παρόλα τα μέτρα, ο εβραϊκός συνοικισμός «151» δέχεται επίθεση, με αποτέλεσμα τον τραυματισμό αρκετών ατόμων. Σύμφωνα με τις επίσημες εκθέσεις Γονατά και Καλοχριστιαννάκη προς την κυβέρνηση, μεγάλη ομάδα εθνικιστών πηγαίνει στις 10.45 μμ στον συνοικισμό «151» και επιτίθεται αρχικά στην οικία του Ελιέζερ Φράγκο, σπάζοντας τα τζάμια της. Καταφτάνει, όμως, αστυνομία και στρατιωτική περίπολος και συλλαμβάνονται δύο πρωταίτιοι. Ο ένας, στον δρόμο γα το τμήμα, θα επιχειρήσει να αποδράσει και αφοπλίζει έναν στρατιώτη, ο οποίος αμυνόμενος τον τραυματίζει σοβαρά στην οσφυική χώρα.

Η «Μακεδονία» της επομένης θα αναφέρει τον τραυματισμό του εβραίου Μαϊρ Αμιέλ, που σε μια πάροδο του συνοικισμού «151» και ενώ περνούσε μαζί με τον γιό του, στις 10.30 το βράδυ, πυροβολήθηκε «παρ’ αγνώστου πιθανώς ομοφύλου του». Αναφέρει, επίσης, ότι τραυματίστηκε σοβαρά στο κάτω αριστερό μέρος του στήθους και μεταφέρθηκε από αστυνομικούς στο νοσοκομείο Χιρς. Επίσης, ότι λίγο αργότερα «εικοσαμελής ομάς ροπαλοφόρων ισραηλιτών του συνοικισμού 151 επετέθη εναντίον δύο διερχομένων Χριστιανών τους οποίους εξυλοκόπησεν ανηλεώς». Η αστυνομία θα μεταφέρει τους «διερχόμενους» στο νοσοκομείο.

Παράλληλα, ειδοποιούνται και καταφτάνουν άλλες ομάδες εβραίων, κάτι που ενθαρρύνει τους κατοίκους του συνοικισμού. Κάποιοι κρατούν ρόπαλα και αρχίζουν να φοβερίζουν τους εθνικιστές. Ακολουθεί γενική συμπλοκή και συγκρούσεις σώμα με σώμα. Πέφτουν και πυροβολισμοί, με αποτέλεσμα να συρρεύσουν «εκ των γειτονικών συνοικιών πολυάριθμοι Έλληνες εθνικισταί» καθώς και άλλοι εβραίοι. Όμως οι εθνικιστές είναι περισσότεροι και οι εβραίοι αναγκάζονται να καταφύγουν μέσα στα σπίτια τους. «Αλλά και εκεί οι διώκται τους τούς ηκολούθησαν και άλλοι με λιθοβολισμούς άλλοι με τα χέρια κατέστρεψαν τα παράθυρα και τις πόρτες αποφασισμένοι να εξοντώσουν τους Ισραηλίτας και να καταστρέψουν τα οικήματά των».

Προσπαθούν, επιπλέον, να βάλουν και φωτιά σε σπίτια, όπως ακριβώς γίνεται την ίδια ώρα περίπου και στο Κάμπελ. Από την αστυνομία καταγράφεται μόνον ότι ομάδα αγνώστων εθνικιστών στον συνοικισμό «151» περιβρέχει με πετρέλαιο την οικία του Ισαάκ Ιακώβ και θέτει πυρ, που σβήνεται αμέσως. Σύμφωνα με την αστυνομική έκθεση, μια περίπολος προλαβαίνει τους εθνικιστές πριν τον εμπρησμό αλλά χωρίς να γίνουν συλλήψεις. Η δικαιολογία που προβάλλεται είναι ότι ήδη είχε συγκεντρωθεί «άπειρον πλήθος, το οποίον εφαίνετο ότι είχε επιθετικάς διαθέσεις».

Καταφτάνει, όντως, όλη η διαθέσιμη δύναμη του 7ου και του 2ου αστυνομικού τμήματος και με πολλή προσπάθεια τους εμποδίζουν, μέχρι τις 2 το βράδυ, που με νέες ενισχύσεις θα διαλύσουν τους επιδρομείς. Η αστυνομική έκθεση αναφέρει ότι τελικά γίνονται και 4 συλλήψεις, δύο εβραίων και δυο χριστιανών.

Ανάμεσα στους τραυματίες της επίθεσης είναι και ο εβραίος βιοπαλαιστής Λεόν Βιντάλ (ή Βιδάλ ή Βιτάλ), ο οποίος δέχεται θανάσιμη σφαίρα στο στήθος, που του τρυπάει τον πνεύμονα. Ο Βιντάλ μεταφέρεται στο κοντινό νοσοκομείο Χιρς (σημερινό «Ιπποκράτειο»), όπου λίγο αργότερα θα ξεψυχήσει.

Ο Λεόν Βιντάλ ήταν 35 χρονών, μικροπωλητής, γιος του Λιάου Βιντάλ και της Παλόμας, παντρεμένος με τη Τζούλια, σύμφωνα με τη ληξιαρχική πράξη θανάτου του στις 3.7.1931. Ο θάνατός του, σύμφωνα με την πιστοποίηση του γιατρού Παν. Τζαβέλλα του νοσοκομείου Χιρς, επήλθε στις 8 πμ «εκ τραύματος διαμπερούς του αριστ. πνεύμονος». Η δολοφονική σφαίρα των εθνικιστών είχε τρυπήσει πλήρως το αριστερό πνευμόνι του άτυχου εβραίου, που δεν κατάφερε να επιβιώσει.