Μια μοναδική εγκατάσταση σου αφηγείται -κυριολεκτικά- ιστορίες στα Μπέη Χαμάμ

Μια ενδιαφέρουσα εγκατάσταση θα γεμίσει για λίγες μέρες τα Μπέη Χαμάμ, στα πλαίσια του #SKG Bridges Festival που θα κατακλύσει την Θεσσαλονίκη με όμορφες εκδηλώσεις.

Ο λόγος για το ‘Thessaloniki through fragments’ που θα συναντάμε από 9 – 11 Μαΐου 2019, στα Μπέη Χαμάμ (Λουτρά Παράδεισος).

Σημείο εκκίνησης της εγκατάστασης ‘Thessaloniki through fragments’ είναι η στοά Καπάνι. Η συγκεκριμένη στοά φέρει ίχνη πολλών εποχών και εμπειριών της πόλης, των οποίων η ανάδειξη, είναι ο στόχος της συγκεκριμένης εικαστικής παρέμβασης. Μέσω «εργαλείων» όπως η ανασύνθεση εικόνων, η σύγκλιση ήχων, αναμνήσεων και ψηφιακών δεδομένων γίνεται μια απόπειρα, η Θεσσαλονίκη του σήμερα να συνδεθεί με εικαστικές αναπαραστάσεις και μέσω αυτών με την βιωματική της ιστορία.

Η εγκατάσταση ‘Thessaloniki through fragments’ αποτελείται από ένα 3d spatial βίντεο (βίντεο περιπάτου) που λειτουργεί ως καμβάς στον οποίο προβάλλονται χαρακτήρες, από έργα Ελλήνων ζωγράφων του 19ου αιώνα, που θα μπορούσαν να έχουν ζήσει στην πόλη σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους. Οι χαρακτήρες αυτοί, «ζωντανεύουν» μπροστά στο βλέμμα του θεατή και κάνοντας μικρές κινήσεις, τον προσκαλούν να τις ακούσει να του μιλούν. Του αφηγούνται ιστορίες, από διαφορετικές εποχές που σχετίζονται με την πόλη της Θεσσαλονίκης, μέσω κόκκινων χωνιών που συνδέονται με το στόμα τους.

Η αφήγηση γίνεται χαμηλόφωνα και ξεκινά μόνο όταν ο επισκέπτης πλησιάσει το αυτί του στα χωνιά ώστε να έχει τη μορφή της αποκάλυψης μια βιωματικής εμπειρίας.

Η αλληλεπίδραση του έργου με τον θεατή

Το ιστορικό ‘αστικό τοπίο’ της στοάς Καπάνι αποσυντίθεται και επανασυντίθεται με τη μορφή εικονοκυττάρων (pixel) που αντιστοιχούν σε συντεταγμένες. Αυτά τα σημεία, σε συνδυασμό με τα ηχητικά αποσπάσματα που το συνοδεύουν, δημιουργούν έναν οπτικοακουστικό χάρτη της στοάς, τοποθετώντας την εμπειρία της περιήγησης της πόλης σε μια εικονική τρισδιάστατη απεικόνιση. Το οικείο περιβάλλον της στοάς μετατρέπεται σε ανοίκειο, ώστε ο επισκέπτης να το δει με φρέσκια ματιά και να ανανεώσει το ενδιαφέρον του γι’ αυτό. Να ανακαλύψει τις ποιότητες και την πολυμορφία που κρύβονται στα επικαλυτπόμενα layers της ιστορίας.

Η αμεσότητα της αφήγησης, με τη μορφή της αποκάλυψης μια βιωματικής εμπειρίας, ενισχύει τη περιέργειά του επισκέπτη να τον καλεί να γνωρίσει από πιο κοντά πρόσωπα που ζουν ή έζησαν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης αλλά και την «ανεπίσημη» ιστορία της. Φιγούρες του 19ου αιώνα αφηγούνται ιστορίες από περασμένο αιώνα μέχρι και τον 21ο για να τονίσουν ότι οι προσωπικές αφηγήσεις κρύβουν μέσα τους, την άγραφη βιωματική ιστορία που περνά από γενιά σε γενιά.

Ο θεατής καλείται να δει το χώρο ως ενοποιητικό στοιχείο στο πέρασμα της ιστορίας και ένα συνεχές σημείο αναφοράς που γεννά συνεχώς ιστορίες και εμπειρίες.

Ειδικά σχεδιασμένες μεταλλικές κατασκευές εκπέμπουν μέσω αισθητήρων, τεχνολογία Arduino, και όταν ο θεατής πλησιάζει κοντά ξεκινά η διήγηση μιας ιστορίας. Οι αισθητήρες που βρίσκονται πάνω σε κάθε ηχείο μετατρέπουν τον επισκέπτη σε ένα ψηφιακό ποτενσιόμετρο. Κάθε ηχείο επικοινωνεί μέσω ενός microcontroller Arduino με τον υπολογιστή αλλάζοντας την ψηφιακή στάθμη του ήχου ανάλογα με την φυσική θέση του επισκέπτη.

Πίσω από την εγκατάσταση βρίσκεται η καλλιτεχνική ομάδα «3+2», που αποτελείται από ανθρώπους που δραστηριοποιούνται σε διάφορους τομείς όπως αρχιτεκτονική, sound design, design αντικειμένου, θέατρο και προγραμματισμό. O βασικός πυρήνας της ομάδας «3+2» είναι οι: Μαριλένα Κουβίδη, Νίκη Δημοπούλου και Μελίνα Αναλυτή.

Για το έργο “Thessaloniki through fragments” συνεργάστηκαν: η Μαριλένα Κουβίδη (Αρχιτέκτων Μηχανικός) για τον συντονισμό ομάδας και το projection mapping video, η Νίκη Δημοπούλου (Αρχιτέκτων Μηχ.) και η Μελίνα Αναλυτή (Αρχιτέκτων Μηχ.) για τον σχεδιασμό και την επιμέλεια του σκηνικού χώρου καθώς και την επιμέλεια ηχητικών αποσπασμάτων κειμένων, η Μαρία Ιωαννίδου(Αρχιτέκτων Μηχ.) ως βοηθός παραγωγής και επιμέλεια κειμένων, ο Δημήτρης Μπαλτάς (Ηλεκτρολόγος Μηχ.) υπεύθυνος για τον προγραμματισμό (Αrduino) και τον φωτισμό, ο Νικόλας Κωνσταντίνου για το audiovisual engineering και ο Γιώργος Γκιάτας (Πολιτικός Μηχανικός) υπεύθυνος εκτέλεσης παραγωγής.

Στόχος της ομάδας μεταξύ άλλων είναι να συνδέσει τον χώρο με την ιστορία χρησιμοποιώντας νέες ψηφιακές μεθόδους ώστε να μπορέσει να τα καταστήσει πηγές έμπνευσης και δημιουργίας.

Η ομάδα απαντά για την εγκατάσταση:

Για ποιο λόγο επιλέξατε την Στοά Καπάνι;

Η Βλάλη (Καπάνι) είναι η παλαιότερη λαϊκή αγορά της Θεσσαλονίκης. Πήρε το όνομά της στα χρόνια της τουρκοκρατίας, γιατί πωλούνταν άλευρα (που σημαίνει αλεύρι στα τούρκικα – ενώ η λέξη kapan σχετίζεται με την αραβική kabban, ένα είδος ζυγαριάς). Η σημερινή μορφή της αγοράς διαμορφώθηκε το 1923, μετά την πυρκαγιά του 1917. Την επιλέξαμε γιατί αποτελεί ένα σταυροδρόμι των πιο παλιών δρόμων της Θεσσαλονίκης και αντικατοπτρίζει την ιστορία και τον παλμό της πόλης μέσα στο πέρασμα των αιώνων.

Σε ποια σημεία είναι τοποθετημένα τα χωνιά; Μόνο μέσα στην στοά Καπάνι ή και σε άλλα σημεία της πόλης; Επίσης μπορείτε να δώσετε ένα σύντομο παράδειγμα τοποθεσίας και με συγκεκριμένη αφήγηση που συνοδεύεται;

Η οπτικοακουστική εγκατάσταση είναι τοποθετημένη στα λουτρά Μπέη Χαμάμ (Λουτρά Παράδεισος) στη Θεσσαλονίκη, έναν ιδιαίτερο χώρο με πανέμορφη αρχιτεκτονική. Χτίστηκε το 1444, 14 χρόνια μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον Μουράτ Β΄, πάνω σε απομεινάρια βυζαντινών εκκλησιών. Λειτούργησε ως χαμάμ μέχρι τη δεκαετία του 1960 και αναστηλώθηκε τη δεκαετία του 80. Είναι το ιδανικό σημείο για την εγκατάσταση μας καθώς μπαίνοντας στο εσωτερικό του απομονώνονται όλοι οι ήχοι από την Εγνατία οδό αλλά και γιατί έχει διατηρηθεί ανέπαφο καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας της πόλης.

Ο θεατής θα μιλάει και η εγκατάσταση θα ανταποκρίνεται;

Ο χώρος του Χαμάμ υπήρξε πάντα ένας τόπος συνάντησης. Ένας χώρος διάδοσης των ειδήσεων της καθημερινότητας και προσωπικών εξομολογήσεων. Δανειζόμενοι αυτή τη συνθήκη, «βάλαμε» τις φιγούρες της προβολής να μιλούν στον θεατή χαμηλόφωνα στο αυτί μέσω χωνιών που συνδέονται με το στόμα τους. Η αφήγηση ξεκινά μόνο όταν ο επισκέπτης πλησιάσει το αυτί του στα χωνιά με στόχο η αφήγηση να έχει τη μορφή της αποκάλυψης μια βιωματικής εμπειρίας.

Πείτε μας κάτι γνωστό και κάτι λιγότερο γνωστό που θα μάθει ο επισκέπτης.

Ο θεατής θα μάθει ιστορίες από τις αρχές του αιώνα μέχρι και πριν από λίγα χρόνια. Για παράδειγμα ότι γύρω στα 1892 την πόλη επισκεπτόταν χορδιστής κλειδοκυμβάλλων. Το πόσο διαφορετική ήταν περιοχή των Λαδάδικων τη δεκαετία του 80’.

Θα μπορούσατε να δώσετε και κάποιο απόσπασμα από τις αφηγήσεις;

“Εν τω ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΟ του κ. Παντελή Ζ. Αμέντο, κείμενω εν τη οδώ Σαμπρή πασσάν και παρά το κατά την αποβάθραν Αμαξοστάσιον, πωλούνται ρωσικά προϊόντα, οίον χαυγιάρι μαύρο πρώτης ποιότητος, βούτηρον Σιβηρίας και διάφορα Ευρωπαϊκά γλυκά εις λιαν συγκαταβατικάς τιμάς.

Επίσης δέχεται και παραγγελίας παντός είδους ρωσσικών προϊόντων, τα οποία παραδίδει εν ολίγω χρονικώ διαστήματι.” (Πηγή: Φάρος της Μακεδονίας 8 Απριλίου 1889)

Ποιες ήταν οι σημαντικότερες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε στην έρευνά σας;

Ο εντοπισμός κειμένων-αφηγήσεων σε πρώτο πρόσωπο που φανερώνουν την καθημερινότητα στην πόλη της Θεσσαλονίκης στο πέρασμα των χρόνων και συνδέονται ταυτόχρονα με τα τοπόσημά της. Το ενδιαφέρον μας ήταν να εντοπίζουμε ιστορίες που δεν είναι τόσο προβεβλημένες ή είναι εσκεμμένα ξεχασμένες στις κρυφές πτυχές της πόλης και καταδεικνύουν στοιχεία όπως η πολυπολιτισμικότητά της.

Πού αλλού θα μπορούσαν να εφαρμοστούν τέτοιου είδους δράσεις;

Αυτό που προσπαθήσαμε να πετύχουμε είναι να δημιουργήσουμε ένα «εργαλείο» ώστε το οικείο περιβάλλον των πόλεων να μπορεί να μετατρέπεται σε ανοίκειο, ώστε οι κάτοικοι τους να μπορούν να το ανακαλύψουν από την αρχή και να ανανεώσουν το ενδιαφέρον τους γι αυτό και τις ιστορίες που κρύβει. Με τη λογική αυτή το συγκεκριμένο εργαλείο θα μπορούσε να λειτουργήσει σε οποιαδήποτε πόλη.

Τέλος, ποιο είναι το σημαντικότερο που αποκομίσατε εσείς οι ίδιοι από την εμπειρία της δημιουργίας αυτού του πρότζεκτ;

Ότι το κτιστό περιβάλλον λειτουργεί ως ενοποιητικό στοιχείο στο πέρασμα της ιστορίας και αποτελεί ένα συνεχές σημείο αναφοράς που γεννά διαρκώς ιστορίες και εμπειρίες.

Τα μελλοντικά σχέδια της ομάδας αφορούν δράσεις στον αστικό χώρο καθώς και τον σχεδιασμό και τη μεταφορά του έργου “Τhessaloniki Through Fragment” σε άλλες πόλεις όπως Αθήνα – Κρήτη κλπ. ( Αthens Through Fragment κλπ).

Το project ‘Thessaloniki through fragments’ θα παρουσιαστεί στα πλαίσια του SKG Bridges Festival που διεξάγεται με διοργανωτή τον Οργανισμό Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης.

Αναφορές έργου

Φιγούρες (από πίνακες Ελλήνων ζωγράφων)

Οι πίνακες που χρησιμοποιήθηκαν είναι «το φλερτ» του Θεόδωρου Ράλλη, «κοριτσάκι που παίζει» του Νικόλαου Γύζη, «η αναμονή» του Νικηφόρου Λύτρα, «κοριτσάκι που παίζει» του Νικόλαου Γύζη, «στιγμές ξεκούρασης» του Θεόδορου Ράλλη

Κείμενα

Παλιές Εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, καταγεγραμμένες προσωπικές μαρτυρίες, πεζά κείμενα συγγραφέων από τη Θεσσαλονίκη.