Η εκεντρική περσόνα του σενιόρ Νταλί
Πολλά έχουν γραφτεί γύρω από τον μυστηριώδη χαρακτήρα του Νταλί, κάτι που ο ίδιος επιδίωξε από τη νεανική του κιόλας ηλικία.
Λέξεις: Γιώργος Νουβάκης
To 2004 ήταν έτος Σαλβαντόρ Νταλί, σήμερα 23 Ιανουαρίου του 2014 συμπληρώνονται 25 χρόνια από το θάνατο ενός από τους πιο διάσημους και πιο εκκεντρικούς ζωγράφους παγκοσμίως.O Salvador Dali Domtnech γεννήθηκε το στις 11 Μαϊου του 1904 στην πόλη του Φιγκέρας. Γόνος µιας µορφωµένης µεσοαστικής οικογένειας, πήρε το όνοµα του µεγαλύτερου αδερφού του, Σαλβαδόρ, που πέθανε από μηνιγγίτιδα το 1901 σε ηλικία 7 ετών, αφήνοντας στον µικρότερο αδερφό του τη θλιβερή υποχρέωση να τοποθετεί λουλούδια σε έναν τάφο που έγραφε το όνοµά του.
Παρά τη ρεπουμπλικανική ιδεολογία του πατέρα του, ο ίδιος έλαβε µια αυστηρή ρωμαιοκαθολική μόρφωση, χωρίς, όµως, να δείχνει ιδιαίτερη κλίση για τις σπουδές του. Το 1914, µε αφορµή κάποια αρρώστια, ζει µια περίοδο µε την οικογένεια ζωγράφων και µουσικών Pichot και έρχεται σε πρώτη επαφή µε τον γαλλικό ιμπρεσιονισμό, τον κυβισµό του Χουάν Γκρις και το έργο µεγάλων ισπανών ζωγράφων της εποχής. Το 1919, κάνει την πρώτη του έκθεση στο Δηµοτικό Θέατρο του Φιγκέρας, χώρο που, σήµερα, καταλαμβάνει το Θέατρο-Μουσείο Νταλί.
Το 1921, ταξιδεύει στη Μαδρίτη, για να σπουδάσει καλές τέχνες, έρχεται σε επαφή µε το έργο του Φρόιντ και γνωρίζει τον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και τον Λουίς Μπουνιουέλ, που γίνονται αχώριστοι φίλοι του. Λίγα χρόνια αργότερα, ο πρώτος θα εκτελεστεί από τα φασιστικά στρατεύματα του Φράνκο και ο δεύτερος θα τον απορρίψει, καθώς, το 1948, ο Νταλί επιστρέφει από την Νέα Υόρκη και δηλώνει οπαδός του Φράνκο και του Ρωµαιοκαθολισµού.
Η εκκεντρικότητα και ο σκανδαλώδης χαρακτήρας του γίνονται αιτία να αποβληθεί από την σχολή Καλών Τεχνών San Fernando, το 1923. Συνεχίζει για δύο χρόνια τις σπουδές του στην «Ελεύθερη Ακαδηµία» του Julio Moises και επιστρέφει στη σχολή του, το 1925. Ταξιδεύει στο Παρίσι, γνωρίζει τον θεωρητικό των σουρεαλιστών, Andre Breton, µπαίνει στην οµάδα και καταφέρνει να δει τον Πικάσο.
“Εγώ είμαι ο σουρεαλισμός”
Επιστρέφοντας στη Μαδρίτη, αποβάλλεται για πάντα από την σχολή, ύστερα από διαμάχη του µε τους καθηγητές. Το 1929, επιστρέφει στο Παρίσι, για να γυρίσει µαζί µε τον Μπουνιουέλ την ταινία «Ανδαλουσιανός Σκύλος». Κάνει την πρώτη του έκθεση εκεί, µε πρόλογο του Breton, και µπαίνει στο κίνηµα των σουρεαλιστών. Το καλοκαίρι επιστρέφει, γνωρίζει στην πόλη του Cadaques την Γκάλα (Ivanovna Diakonοva 1894-1982) και αποφασίζουν να µη χωρίσουν ποτέ ξανά, όπως και γίνεται. Το 1933, φεύγει για τη Νέα Υόρκη και, επιστρέφοντας στο Παρίσι το 1934, αποβάλλεται από τους σουρεαλιστές, κατηγορούμενος για αντίφαση στα ιδεώδη του κινήµατος. Κατά την περίοδο του Ισπανικού Εµφύλιου και του Δεύτερου Παγκοσµίου Πολέµου, ταξιδεύει µεταξύ Γαλλίας και Ισπανίας, για να εγκατασταθεί τελικά στις Ηνωµένες Πολιτείες, όπου παραµένει µέχρι το 1948.
Στις φωτογραφίες εικονίζονται τα σπίτια και οι πύργοι όπου έζησε το ζεύγος Νταλί.
Επιστρέφοντας στην Ισπανία, η δουλειά του στρέφεται προς τον κλασικισµό και ζωγραφίζει τα πρώτα του θρησκευτικά θέµατα. Είναι η εποχή που κάνει τα πάντα, για να ξεχωρίσει, και φτάνουν στο απόγειό τους η εκκεντρικότητα και το ενδιαφέρον του για το χρήµα και την εξουσία.
Το 1959, ξεκινάει την ιστορική ζωγραφική του σειρά «Το Όνειρο του Χριστόφορου Κολόµβου» και, το 1966, η Γκαλερί Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης του αφιερώνει τη μεγαλύτερη αναδρομική έκθεση που έχει γίνει σε καλλιτέχνη εν ζωή. Η ζωή και η τέχνη του αρχίζουν να µεταβάλλονται σε µια καθαρή και εξελισσόµενη κερδοσκοπία, ενώ δηλώνει πως τον αφήνει αδιάφορο η τέχνη που είναι μεταγενέστερη του.
Το 1974, εγκαινιάζει το Θέατρο-Μουσείο Νταλί στο Φιγκέρας, το δεύτερο µουσείο του, έχοντας ιδρύσει ένα άλλο πριν στο Κλίβελαντ του Οχάιο.
Γιορτάζοντας τα εβδοµήντα πέντε του χρόνια, εγκαινιάζεται, το 1979, στο Κέντρο Ποµπιντού του Παρισιού, µια αναδροµική του, όπου πραγµατοποιεί και µία από τις τελευταίες του δηµόσιες εµφανίσεις. Το 1982, πεθαίνει η Γκάλα, ο ίδιος εγκαταλείπει τη ζωγραφική και πεθαίνει το 1989. Την εποµένη του θανάτου του, θάβεται στο υπόγειο του Μουσείου του, στο Φιγκέρας.
Στα ίχνη των τόπων όπου έζησε
Το Φιγκέρας είναι η µικρή, ορεινή πόλη των 33.000 κατοίκων – και των 750.000 επισκεπτών ετήσια, µόνο και µόνο για τα µουσεία – στην οποία ο Νταλί πάντοτε επέστρεφε, αν και το σπίτι του βρισκόταν στο Cadaques, ένα µικρό ψαράδικο χωριό λίγα χιλιόµετρα πιο κάτω, ενωµένο µε το γειτονικό Port Lligat.
Ψάχνοντας τα ίχνη της ζωής του, οι αναφορές στο µικρό αυτό σύµπαν του Νταλί είναι κάτι παραπάνω από έκδηλες: «Σίγουρα είναι προφανές ότι υπάρχουν άλλοι κόσµοι. Όπως, όµως, έχω πει πολλές φορές, αυτοί οι άλλοι κόσµοι είναι µέσα στον δικό µας, κατοικούν στον πλανήτη µας και συγκεκριµένα στον τρούλο του Μουσείου Νταλί, όπου βρίσκεται όλος ο καινούργιος, ανύποπτος και παραισθησιακός κόσµος του σουρεαλισμού» διαβεβαίωνε µε τη γνωστή του μετριοφροσύνη.
Ο ίδιος δήλωνε πάντα πως είναι Καταλανός και όχι Ισπανός, φορώντας τον παραδοσιακό καταλανικό σκούφο. Γι’ αυτό, δεν είναι τυχαίο, που στη µικρή αυτή γεωγραφική περιοχή βρίσκεται το Ίδρυµά του, καθώς και τρία µουσεία.
Το Θέατρο-Μουσείο Νταλί, στην πάνω γειτονιά του Φιγκέρας, ονοµάζεται έτσι, γιατί χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως κοινοτικό θέατρο, όταν κατασκευάστηκε το 1849-50, και λειτούργησε µε αυτόν τον τρόπο µέχρι την εποχή που κάηκε το 1939, στο τέλος του Ισπανικού Εµφυλίου πολέµου.
Όταν το 1961 ο δήµαρχός του πρότεινε στον Νταλί να το χρησιμοποιήσει ως προσωπικό του µουσείο, η πρόταση έγινε αποδεκτή µε ενθουσιασµό από τον καλλιτέχνη, ο οποίος δήλωσε τρεις σηµαντικούς λόγους: 1) γιατί χαρακτήριζε τον εαυτό του καλλιτέχνη ιδιαίτερα θεατρικό, 2) γιατί βαφτίστηκε στην εκκλησία που βρίσκεται ακόµη και σήµερα πίσω από το θέατρο και 3) γιατί ήταν το µέρος, όπου παρουσίασε για πρώτη φορά δηµόσια τη ζωγραφική του.
Στα χρόνια που πέρασαν µέχρι τα εγκαίνια του θεάτρου-µουσείου, στις 28 Σεπτεµβρίου του 1974, ο ίδιος ανέλαβε µέχρι και την τελευταία διακοσμητική λεπτομέρεια, προσθέτοντας, µάλιστα, τον γεωδαιτικό τρούλο, που στεφανώνει το κτίριο και είναι και το έµβληµα του χωριού.
Ο φίλος του γλύπτης, Arno Βτεκετ, θυµάται τον Νταλί, κατά την ηµέρα των εγκαινίων, και το πώς τον κατάφερε να του δωρίσει ένα γλυπτό στο µουσείο: «Ο Σαλβαδόρ Νταλί µε κάλεσε τον Σεπτέµβριο του 1974 να συμμετάσχω στα εγκαίνια του µουσείου του στο Φιγκέρας. Μου ζήτησε να του δανείσω το µαρµάρινο µπούστο µου του Ζαν Κοκτό για τα εγκαίνια. Την µέρα των εγκαινίων, ο καιρός ήταν απαίσιος, έβρεχε καταιγιστικά και η τελετή θα γινόταν το απόγευµα. Επίσης, γίνονταν δηµόσιες οι φήµες για δολοφονία και κρυµµένες βόµβες. Στις εννιά το απόγευµα, ήταν όλα έτοιµα. Ο Νταλί έκανε ως ηγέτης την είσοδό του και ήταν ντυµένος ανάλογα… Μετά την οµιλία του, ο ίδιος ξενάγησε τους επισκέπτες στο µουσείο του και, όταν έφτασε στο µέρος που ήταν το µπούστο, ρώτησε: «Που είναι ο Breker;». Έψαξαν για µένα, πήγα να τον βρω και άρχισε να µιλάει µαζί µου. Μπροστά στο κοινό, µε αγκάλιασε σφικτά και µε ευχαρίστησε για την παρουσίαση του µπούστου του Κοκτό στο µουσείο. Έτσι, από το ένα λεπτό στο άλλο, έχασα το γλυπτό. Αλλά ο Νταλί το έκανε µε τόση γοητεία, που δεν µπορούσα να πω όχι».
Στο υπόγειο και κέντρο του µουσείου, βρίσκεται η κρύπτη, όπου θάφτηκε, και στον ίδιο σκοτεινό χώρο εκτίθενται τα χρυσά κοσµήµατα, που είχε σχεδιάσει.
Ο ίδιος ο Νταλί ανέλαβε την κατασκευή, διακόσµηση και διαχείριση αυτού του φαραωνικού µνηµείου, µέχρι το θάνατό του.
Ακριβώς δίπλα στο Θέατρο-Μουσείο, βρίσκεται το Ίδρυµα Gala-Salvador Dali, που, συνεργαζόµενο µε άλλα µουσεία και ιδρύµατα, είναι υπεύθυνο για τη διαχείριση, τις εκθέσεις των έργων σε παγκόσµιο επίπεδο, τις εκδόσεις καταλόγων και βιβλίων, την απόκτηση νέων έργων και την προστασία των πνευµατικών δικαιωµάτων του Νταλί. Στεγάζεται στον πύργο Galatea, που ο Νταλί τον ονόµασε έτσι προς τιµήν της γυναίκας του Gala, και είναι το κτίριο, όπου έζησε τα χρόνια πριν τον θάνατό του.
Πριν µετακοµίσει στον πύργο Galatea, έδωσε σαφείς οδηγίες για την εξωτερική του διακόσµηση. Έτσι, το κτίριο διακοσµήθηκε µε τεράστια γλυπτά-αβγά στην οροφή του, µαριονέτες στον εξωτερικό χώρο και µικρά γλυπτά ψωµάκια κολληµένα στους πορφυρούς τοίχους.
Κατεβαίνοντας προς τη θάλασσα, στο χωριό του Port Lligat, βρίσκουµε το Σπίτι-Μουσείο Σαλβαδόρ Νταλί, που υπήρξε η µόνιµη κατοικία του.
Ξεκίνησε ως µια από τις είκοσι παράγκες που υπήρχαν σε αυτό το χωριό, το 1930, και µέσα στις δεκαετίες µεγάλωνε, ενώ προστέθηκαν τµήµατα κατά καιρούς. Εκεί, εγκαταστάθηκε µε την Γκαλά, όταν γνωρίστηκαν, και ζωγράφισε πίνακες, ειδικά για να πουλήσει, µακριά από τον πατέρα του, µε τον οποίο ήρθε σε ρήξη εξαιτίας αυτής της σχέσης, Το µουσείο χωρίζεται σε τρία βασικά τµήµατα: Τον ζωτικό χώρο (σαλόνια, τραπεζαρία, βιβλιοθήκη, υπνοδωµάτιο), το εργαστήριο (η «σάλα των µοντέλων», όπως την έλεγε) και τον πιο «δηµόσιο» χώρο (καλοκαιρινή τραπεζαρία, αυλή και πισίνα). Στα παλιότερα καφέ του Port Lligat και του Cadaqes, όπως το Cafe de la Havana, υπάρχουν ακόµη φωτογραφίες από την εποχή που ο Νταλί τα επισκεπτόταν µε τους φίλους του.
Θα γίνω µια ιδιοφυϊα και όλος ο κόσµος θα µε θαυµάζει
Πολλά έχουν γραφτεί γύρω από τον μυστηριώδη χαρακτήρα του Νταλί, κάτι που ο ίδιος επιδίωξε από τη νεανική του κιόλας ηλικία.
Με αφορµή το Έτος Νταλί, το 2004, όλες οι πτυχές της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, αλλά κυρίως της προσωπικής του ζωής – που πάντα προκαλούν περισσότερο ενδιαφέρον στον πολύ κόσµο – έγιναν το κέντρο της επικαιρότητας. Μαζί τους έγιναν αφιερώματα και για το κίνηµα του σουρεαλισμού, για το οποίο ο Νταλί είχε µια πολύ προσωπική άποψη: «Εγώ είµαι ο σουρεαλισµός» είπε, όταν αποβλήθηκε από τις γραµµές της οµάδας.
Κανείς δεν µπορεί να αµφισβητήσει την τεχνική ικανότητα του Νταλί ως ζωγράφου και την ιδιαίτερή του ψυχοσύνθεση, που του επέτρεπαν µία βαθύτερη µατιά και ερµηνεία των αντικειµένων και των καταστάσεων που µας περιβάλλουν, καθώς και µία ιδιαίτερη αίσθηση του χιούµορ και της ειρωνείας. Ο νεανικός ενθουσιασµός του και ο κοινωνικός, και κατά συνέπεια καλλιτεχνικός, αναβρασµός των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα τον βοήθησαν να γνωρίσει και να επηρεαστεί από µοναδικές προσωπικότητες και κινήµατα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι έχουν ακούσει για τον Νταλί ή αναγνωρίζουν αλάνθαστα τη φυσιογνωμία του, ενώ ελάχιστα ξέρουν για τη ζωγραφική του. Αυτό δεν οφείλεται στην εκμετάλλευση της µορφής του από το star system της εποχής, όπως έχει γίνει µε άλλες προσωπικότητες. Τη στιγµή που το όνοµά του γινόταν οικείο παγκόσµια, ο ίδιος ήταν περισσότερο γνωστός ως performer, παρά σαν ζωγράφος.
Δηµιουργώντας δηµόσια σκάνδαλα και προβάλλοντας τη φιγούρα που όλοι γνωρίζουµε, του µανιακού «αλάνθαστου» µε τα µυτερά µουστάκια και το µακρύ παλτό, κατάφερε µεν να γίνει διάσηµος, αλλά και να µεταβληθεί σε έναν «πονηρό κλόουν», ταυτιζόµενος για δεκαετίες µε την εικόνα που έχει ο πολύς κόσµος για τον σύγχρονο καλλιτέχνη.
Στην ουσία, µετά τη δεκαετία του ’40, άρχισε να επαναλαµβάνεται, τόσο στην ζωγραφική του όσο και στα «σκάνδαλα» που δηµιουργούσε, µε αποτέλεσµα να µεταβληθεί σε µια γκροτέσκα και γραφική φιγούρα, που δεν ξάφνιαζε πλέον κανέναν στη δεκαετία του ’70.
Ο βιογράφος του, Ian Gibson («The shameful life of Salvador Dali»), τον χαρακτηρίζει, αναφερόµενος σε εκείνη την εποχή, «επιδειξία που βγάζει χρήµατα», αναλύοντας την πορεία του από την ανατρεπτική λάµψη της νεότητας του προς την παρακµή. Εξαιτίας της παθολογικής ντροπής και µεγαλοµανίας του, ο πραγµατικός του χαρακτήρας και η προσωπικότητά του καλύφτηκαν από αµέτρητες παραχαράξεις και ψέµατα, πολλά προερχόµενα απο τον ίδιο τον Νταλί, καθώς προσπαθούσε επί δεκαετίες να κρύψει τα µυστικά του. Ο Ian Gibson, ένας µεγάλος γνώστης της ζωής του φίλου του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, µπήκε στη συγκεχυµένη ζωή του Νταλί, για να βγάλει στην επιφάνεια αυτό που κρυβόταν κάτω από τη δηµόσια µάσκα του: τα ισχυρά και βαθιά συναισθήµατα ντροπής, που του έκαναν τη ζωή ανυπόφορη. Αυτή η θεωρία του Gibson µπορεί να είναι (όπως και συµβαίνει) λίγο-πολύ συζητήσιµη, αλλά αυτό που δεν µπορεί να του αρνηθεί κανείς, είναι οι πολλές πηγές από πρώτο χέρι.
Ο Νταλί, κατά τον Gibson, έγραφε στο ηµερολόγιό του σε ηλικία δεκαέξι ετών: «Θα γίνω µια ιδιοφυϊα και όλος ο κόσµος θα µε θαυµάζει».
*Ευχαριστούµε το ίδρυµα Νταλί για την παραχώρηση των φωτογραφιών.
Μπείτε και κάντε like εδώ για να ενημερώνεστε για όλα τα σημαντικά και γραμμένα αποκλειστικά για το parallaximag.gr άρθρα.
