25ο ΦΝΘ: Συζητήσεις για την κοινωνία και βραβεία

Με νέες δράσεις συνεχίζεται το 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ενώ παρατείνονται για πέντε μέρες, έως την Παρασκευή 17 Μαρτίου, οι online προβολές των τμημάτων Πλατφόρμα και Από οθόνη σε Οθόνη του 25ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

“Σε αυτές τις δύσκολες μέρες που ζούμε θέλουμε να δώσουμε τη δυνατότητα στους θεατές να ανακαλύψουν ελληνικές ταινίες, οι οποίες καταπιάνονται με θέματα που μάς απασχολούν όλους” αναφέρεται στους λόγους της παράτασης.

Στο πλαίσιο της Αγοράς του 25oυ Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 9 Μαρτίου, στο MOMus – Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, συζήτηση με τίτλο Ντοκιμαντέρ για Παιδιά, ένα Εκπαιδευτικό Εργαλείο.

Οι ομιλήτριες στην εκδήλωση ήταν η Chiara Boschiero από το Biografilm Festival, η Kathi Seemann από το Dok Fest München, η Μαρία Παπασωτήρη από το Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και η Αθηνά Καρτάλου, γενική διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου.

Οι καλεσμένες της συζήτησης είχαν την ευκαιρία να συστήσουν στο ευρύτερο κοινό τις πρωτοβουλίες των φορέων τους στο πεδίο της χρήσης του ντοκιμαντέρ ως εκπαιδευτικού εργαλείου για παιδιά και νέους.

Την παρουσίαση και συζήτηση συντόνισε η γενική διευθύντρια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Ελίζ Ζαλαντό. «Όπως ξέρετε, το Φεστιβάλ δεν εστιάζει μόνο στην εκπαίδευση, ωστόσο έχει πάρα πολύ μεγάλη εμπειρία και γνώση στο πεδίο της κινηματογραφικής εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης μέσα από το σινεμά και το ντοκιμαντέρ. Συμμετέχουμε σε πάρα πολλές ελληνικές, αλλά και διεθνείς πρωτοβουλίες.

Θεωρήσαμε, λοιπόν, ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό να συζητήσουμε και να κλείσουμε τις εκδηλώσεις της Αγοράς του φετινού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ με αυτό το θέμα, που δεν αφορά μόνο την εκπαίδευση, αλλά και την αναγέννηση της βιομηχανίας μας», είπε στην έναρξη της παρουσίασης.

Στη συνέχεια, έδωσε τον λόγο στην Kathi Seemann, η οποία μίλησε για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που διοργανώνει το Dok Fest München. «Δεν είμαστε ένα φεστιβάλ για νεαρό κοινό, αλλά το εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες του φεστιβάλ. Σήμερα θα παρουσιάσω ένα από τα κύρια προγράμματά μας, το οποίο ονομάζεται School for the Art of Seeing. Είναι ένα πρόγραμμα που στοχεύει σε σχολικές τάξεις. Καλούμε σχολικές τάξεις και έρχονται και βλέπουν τρία συνολικά ντοκιμαντέρ μικρής διάρκειας, 30 περίπου λεπτών, με τη συνοδεία ενός εκπαιδευτή από τον χώρο των μίντια και στη συνέχεια συζητάνε για αυτό. Συχνά καλούμε και τους δημιουργούς των ντοκιμαντέρ, ώστε τα παιδιά να έχουν τη δυνατότητα να μιλήσουν με αυτούς και να τους υποβάλλουν ερωτήσεις. Αυτή είναι μια διαδικασία που ενθουσιάζει πολύ τα παιδιά. Αυτή η διαδικασία τούς βοηθάει να αντιληφθούν ακόμα και το πώς κάποιος δημιουργός μπορεί να μεταχειριστεί μια ιστορία ή την αλήθεια συνολικά», σημείωσε. «Ο βασικός στόχος του προγράμματός μας είναι να δείξουμε στους νέους ανθρώπους ότι και το ντοκιμαντέρ μπορεί να είναι πολύ ενδιαφέρον, ακριβώς όπως και μία ταινία μυθοπλασίας. Είναι πολύ σημαντικό για μας οι πρωταγωνιστές των ντοκιμαντέρ αυτών να έχουν περίπου την ίδια ηλικία με τους μαθητές, ώστε να μπορούν οι μαθητές να ταυτιστούν τόσο με τους ίδιους όσο και με την ιστορία που λέγεται». Όπως εξήγησε η Kathi Seemann, το συγκεκριμένο πρόγραμμα πραγματοποιείται και διαδικτυακά, ώστε να δώσει πρόσβαση σε δασκάλους και μαθητές από διαφορετικές περιοχές. «Έχουμε δημιουργήσει και μια αίθουσα κινηματογράφου διαδικτυακά, με ντοκιμαντέρ μικρής διάρκειας και ένα πρόγραμμα που ταιριάζει σε μία τάξη διάρκειας 90 λεπτών. Ετοιμάζουμε τα πάντα για τον δάσκαλο, ώστε να τον διευκολύνουμε. Έχει στη διάθεσή του ένα βίντεο με την ταινία, μία εισαγωγή, μία δραστηριότητα, αλλά και μία συνέντευξη με τον δημιουργό. Περιλαμβάνουμε επίσης και επιπλέον δραστηριότητες τις οποίες μπορούν να κάνουν στο πλαίσιο της θέασης του ντοκιμαντέρ, αλλά και ειδικό παιδαγωγικό υλικό, μεγάλης έκτασης. Δίνουμε, επιπλέον, στον δάσκαλο τις απαντήσεις στις δραστηριότητες, αλλά και έξτρα πληροφορίες σχετικά με το ντοκιμαντέρ για να τον βοηθήσουμε να καταλάβει και ο ίδιος τι βλέπει και να μη χρειάζεται να κάνει μεγάλη προετοιμασία για την τάξη του».

Η Kathi Seemann παρουσίασε και ένα δεύτερο πρόγραμμα, με τίτλο Nextus. «Αυτό είναι ένα πρόγραμμα στο οποίο συνεργάζονται το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Φεστιβάλ της Βαρκελώνης και το Doc Fest του Μονάχου. Είναι μία διαδικτυακή πλατφόρμα για σχολεία και αφορά ταινίες μεγάλου μήκους. Το σημαντικό σε αυτή την πλατφόρμα είναι ότι έχουμε οργανώσει τις ταινίες σε κατηγορίες θεματολογίας, ώστε οι δάσκαλοι να μπορούν να εντοπίζουν την κατηγορία που θέλουν και να δίνουν διαφορετικές οπτικές γωνίες πάνω στα ίδια ζητήματα. Το πρόγραμμα υλοποιείται σε σχολεία στην Ελλάδα, στη Βαρκελώνη και στη Γερμανία», επισήμανε η Kathi Seemann, κλείνοντας την παρουσίασή της.

Στη συνέχεια, παρέδωσε τη σκυτάλη στην υπεύθυνη του Μουσείου Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Μαρία Παπασωτήρη. Αναφερόμενη στο πρόγραμμα Nextus, η κ. Παπασωτήρη είπε: «Βασικός στόχος του προγράμματος είναι να φέρει το νεανικό κοινό σε επαφή με ευρωπαϊκά ντοκιμαντέρ, αλλά και με τη βαθύτερη γνώση της ιστορικής πραγματικότητας του 20ού αιώνα. Είναι μια πλατφόρμα που χρησιμοποιεί το ντοκιμαντέρ για εκπαιδευτικούς λόγους και περιλαμβάνει 63 ντοκιμαντέρ, εκ των οποίων τα 31 προσφέρονται σε πολλές γλώσσες. Η συλλογή του υλικού έγινε έπειτα από προσεκτική έρευνα στα εκπαιδευτικά προγράμματα των τριών χωρών. Ο δάσκαλος έχει τη δυνατότητα να ψάξει μέσα στα ντοκιμαντέρ να βρει το θέμα, το οποίο επιθυμεί να προσεγγίσει, να δει το απόσπασμα και να χρησιμοποιήσει το συνοδευτικό υλικό που περιλαμβάνεται. Οργανώσαμε και μία σειρά από workshops, ώστε να βοηθήσουμε τους δασκάλους να εξοικειωθούν με την πλατφόρμα», τόνισε η κ. Παπασωτήρη.

«Θέλω να σας ενημερώσω και για ένα άλλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα, το οποίο υλοποιήθηκε το 2015 και το 2017», προσέθεσε. «Πρόκειται για τη δράση Student Digital Film Project. Στο πλαίσιο της δράσης, μαθητές από τρεις χώρες, την Ελλάδα, την Πολωνία, και την Ουγγαρία, δημιούργησαν 48 ντοκιμαντέρ. Επίσης, υπάρχει και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο Τα Σχολεία Πηγαίνουν Σινεμά. Το πρόγραμμα προβλέπει τη θέαση ταινιών ντοκιμαντέρ, μυθοπλασίας και κινουμένων σχεδίων από ολόκληρο τον κόσμο και χωρίζεται σε ενότητες, βοηθώντας τους δασκάλους να επιλέξουν την ταινία που πιστεύουν ότι θα είναι η καλύτερη για τους μαθητές τους. Έχουμε, επίσης, δημιουργήσει εκπαιδευτικές δραστηριότητες για όλα τα ηλικιακά γκρουπ. Στο πλαίσιο της ετήσιας δράσης προσφέρουμε τη δυνατότητα σε σχολεία να συμμετάσχουν σε εκπαιδευτικές προβολές. Εμπλουτίσαμε το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης με την ενότητα Next Gen, που προσφέρει μια ποικιλία από τίτλους ταινιών κατάλληλους για μαθητές 8 έως 18 ετών. Γενικά, θα λέγαμε ότι είναι πολύ σημαντικό για μας να καταφέρουμε να κάνουμε τα παιδιά να αγαπήσουν τους χώρους προβολής ταινιών αλλά και το σινεμά εν γένει», είπε η κ. Παπασωτήρη ολοκληρώνοντας την παρουσίασή της.

Τον λόγο πήρε η κ. Αθηνά Καρτάλου, γενική διευθύντρια του ΕΚΚ, η οποία μίλησε για το νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που διοργανώνει το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου με τίτλο Cinedu. «Το πρόγραμμα πραγματοποιείται με τη συμμετοχή του ΕΣΠΑ και βασίζεται στη χρήση μιας πλατφόρμας που έχει στόχο να δώσει στους δασκάλους σε όλα τα επίπεδα της σχολικής εκπαίδευσης τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τον κινηματογράφο ως μέρος των εργαλείων τους για να βοηθήσουν τους μαθητές τους να καταλάβουν καλύτερα το εκπαιδευτικό υλικό. Πυλώνας του προγράμματος είναι η κινηματογραφική εκπαίδευση και εστιάζουμε στο να βοηθούμε τα παιδιά να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα».

Στη συνέχεια είπε: «Είμαστε στο ξεκίνημα του προγράμματος. Στόχος μας είναι να συμπεριλάβουμε 92 ταινίες στην πλατφόρμα μέχρι το τέλος του έτους, ανάμεσά τους και 20 ντοκιμαντέρ. Η επιλογή των ντοκιμαντέρ γίνεται μέσω ενός ειδικού στον χώρο του ντοκιμαντέρ, ο όποιος επιλέγει τα κατάλληλα για το κάθε ηλικιακό γκρουπ. Tα ντοκιμαντέρ χρησιμοποιούνται περισσότερο για το μάθημα της ιστορίας, αλλά και στα ζητήματα πολιτικής επιστήμης, θρησκείας, δικαιωμάτων κ.ά. Πέρα από όλες τις πληροφορίες που περιλαμβάνονται για την ταινία, παρέχουμε στους δασκάλους και ειδικές πληροφορίες σχετικά με όλα αυτά που μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση της ταινίας, ώστε να γνωρίζουν και οι ίδιοι πώς να δομήσουν τον χρόνο τους. Τους δίνουμε επίσης τη δυνατότητα ή να παρακολουθήσουν ένα μικρό απόσπασμα για το θέμα που θέλουν ή και ολόκληρη την ταινία. Ο δάσκαλος επιλέγει τι προτιμάει κάθε φορά», επισήμανε η κ. Καρτάλου.

Στη συνέχεια, η Chiara Boschiero αναφέρθηκε στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο διοργανώνει το Biografilm Festival της Μπολόνια. «Το Biografilm Festival είναι ένα διεθνές φεστιβάλ που διεξάγεται κάθε Ιούνιο στην Μπολόνια. Έχουμε πολλά διαφορετικά εκπαιδευτικά προγράμματα και εστιάζουμε στους εφήβους και στους φοιτητές. Σήμερα, όμως, θα σας μιλήσω για ένα ειδικό πρόγραμμα, το οποίο είναι μοναδικό και πρωτοποριακό, διότι υλοποιείται μέσα σε κέντρα κράτησης ανηλίκων και σε εκπαιδευτικές κοινότητες στην περιοχή μας. Σε αυτό συμμετέχουν 9 έφηβα αγόρια τα οποία βρίσκονται σε κέντρο κράτησης ανηλίκων στην Μπολόνια και 7 ακόμα που μένουν σε μία εκπαιδευτική κοινότητα στην περιοχή μας». Στο πλαίσιο του προγράμματος προβάλλονται ντοκιμαντέρ. Η κ. Boschiero σημείωσε: «Χρησιμοποιούμε τα ντοκιμαντέρ για να δημιουργήσουμε το συναίσθημα της ενσυναίσθησης και για να οξύνουμε την κριτική σκέψη των συμμετεχόντων. Το γεγονός ότι οι πρωταγωνιστές στα ντοκιμαντέρ είναι αληθινοί άνθρωποι συνδράμει από μόνο του, άλλωστε, στη διαδικασία της ενσυναίσθησης, καθώς ταυτίζονται πολύ πιο εύκολα με τους ήρωες. Δίνουμε, επίσης, πολλή σημασία στην επιλογή των ταινιών. Προτιμούμε ταινίες, οι οποίες να δείχνουν τον πρωταγωνιστή να ξεπερνάει μεγάλα εμπόδια, να ξεπερνάει μια δυσκολία, να κάνει μια υπέρβαση.  Δημιουργούμε έναν χώρο διαλόγου ανάμεσα στους σκηνοθέτες και τους νεαρούς που συμμετέχουν στα προγράμματα αυτά, ενώ διοργανώνουμε και workshops για αφήγηση ιστοριών. Στο πλαίσιο αυτό, κάνουμε κάποια παιχνίδια και κάποιες δραστηριότητες πριν τις προβολές για να τους βοηθήσουμε να γίνουν καλύτεροι στο να λένε ωραίες ιστορίες, να βελτιώσουν την ενσυναίσθησή τους μέσα από τις ιστορίες των άλλων ανθρώπων, αλλά και να μάθουν μέσα από αυτές. Όλα τα project και όλες οι δραστηριότητες περιλαμβάνουν τη συμμετοχικότητα ως κεντρική ιδέα. Αρχικά κάνουμε τα workshops για αφήγηση ιστοριών, μετά παρακολουθούμε κάποια ντοκιμαντέρ από το πρόγραμμα του φεστιβάλ και μετά τα γκρουπ σχηματίζουν μια κριτική επιτροπή», εξήγησε η Chiara Boschiero. Όπως είπε στη συνέχεια, το πρόγραμμα έχει γνωρίσει επιτυχία και αναμένεται και να επεκταθεί σε παγκόσμιο επίπεδο.

Στο σημείο αυτό, η Ελίζ Ζαλαντό θέλησε να μάθει πόσα χρόνια τρέχει το πρόγραμμα και εάν το πρόγραμμα πραγματοποιείται στα ιταλικά ή αν οι ταινίες προβάλλονται με υπότιτλους, μιας και κάποια μέλη της ομάδας προέρχονταν από μειονότητες. Όπως εξήγησε η Chiara Boschiero το πρόγραμμα υλοποιείται για τρίτη χρονιά στην ιταλική γλώσσα, καθότι ακόμα και οι μειονότητες που συμμετέχουν είναι νέοι δεύτερης γενιάς μεταναστών και ως εκ τούτου έχουν κατά κανόνα εξοικείωση με την ιταλική γλώσσα. Όπως, ωστόσο, διευκρίνισε στη σπάνια περίπτωση κατά την οποία δεν είναι εξοικειωμένοι με την ιταλική γλώσσα το πρόβλημα λύνεται μέσω της συνεργασίας, δηλαδή κάποιος αναλαμβάνει να μεταφράσει και να βοηθήσει. «Φροντίζουμε όταν έχουμε μέλη μειονοτήτων να επιλέγουμε και ντοκιμαντέρ που προέρχονται ή αφορούν τους τόπους προέλευσης των ατόμων που ανήκουν στις μειονότητες αυτές, ώστε να αισθάνονται και τα μέλη ότι έχουν και κάτι να μοιραστούν με την ομάδα. Όταν επιλέγουμε δηλαδή τις ταινίες σκεφτόμαστε από ποιες χώρες προέρχονται οι νεαροί και τι γλώσσες μιλούν, ώστε να νιώθουν ότι συμπεριλαμβάνονται», τόνισε.

Η Chiara Boschiero παρουσίασε τα συνολικά οφέλη της πρωτοποριακής αυτής εκπαιδευτικής πρωτοβουλίας. «Αυξάνεται η αυτοπεποίθησή τους, βελτιώνονται οι σχέσεις μεταξύ των κρατουμένων μέσα στη φυλακή και αποκτούν μεγαλύτερη ικανότητα να εκφράζουν τον εαυτό τους σωστά, χωρίς τη χρήση βίας. Ως μέλη της κριτικής επιτροπής αναπτύσσουν τις ικανότητές τους: μαθαίνουν να συνδιαλέγονται με τους άλλους, να εκφράζουν τον εαυτό τους, να βγάζουν αποφάσεις ως σύνολο και αισθάνονται και σημαντικοί ως άνθρωποι. Αισθάνονται ότι έχουν ευθύνη, ότι η άποψή τους και η γνώμη τους είναι σημαντική, ότι έχουν φωνή και ότι η φωνή τους ακούγεται. Ένας από τους κρατούμενους αποφάσισε, παρότι βρίσκεται ακόμα στη φυλακή, να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο και θέλει να γίνει δάσκαλος, θέλοντας να βοηθήσει και άλλους με τη σειρά του. Καλούμε και το βοηθητικό προσωπικό που βρίσκεται γύρω από τις φυλακές, όπως τους φύλακες ή τους κοινωνικούς λειτουργούς, να συμμετάσχει. Μια τις πιο σημαντικές στιγμές είναι η συνάντηση και συζήτηση με τους σκηνοθέτες των ταινιών. Κάτι τόσο απλό για μας, όπως το να βλέπουμε ένα ντοκιμαντέρ και να μας αγγίζει μια ιστορία, για αυτούς είναι κάτι πολύ περισσότερο. Με αυτό το πρόγραμμα γινόμαστε μέρος μιας μεγαλύτερης προσπάθειας και ενός μεγαλύτερου οράματος να βοηθήσουμε τους φυλακισμένους να αποκτήσουν έναν νέο ρόλο στην κοινωνία ώστε, όταν βγουν από τη φυλακή, να μπορούν να ξανασκεφτούν το μέλλον τους και να το ξανασχεδιάσουν από την αρχή. Στόχος μας είναι στην ουσία να καταργήσουμε τα τείχη που τους χωρίζουν από τον έξω κόσμο», δήλωσε η Chiara Boschiero, κλείνοντας την παρουσίασή της.

Στη συνέχεια, η συζήτηση στράφηκε στο μέλλον του εκπαιδευτικού ντοκιμαντέρ και οι ομιλήτριες συμφώνησαν πως πρέπει να δημιουργηθούν περισσότερα ντοκιμαντέρ για νεανικό κοινό. «Πρέπει να γίνουν περισσότερα ντοκιμαντέρ για νεαρές ηλικίες, για παιδιά. Δεν φτιάχνουν συνήθως οι δημιουργοί ντοκιμαντέρ για αυτές τις ηλικιακές ομάδες. Πρέπει, επίσης, να έχουν πρωταγωνιστές αντίστοιχης ηλικίας και ιδανικά έναν κεντρικό χαρακτήρα για να παρακολουθούν τα παιδιά πιο εύκολα την ιστορία του και να ταυτίζονται περισσότερο με αυτόν. Πρέπει να είναι και ιστορίες ενδυνάμωσης για να μη δημιουργούμε τραύματα στο νεανικό κοινό», τόνισε η Kathi Seemann.

«Είναι πολύ δύσκολο να βρούμε ντοκιμαντέρ για παιδιά, ειδικά ηλικίας 6-7 ετών. Υπάρχει μεγάλη έλλειψη σε αυτή την ηλικιακή ομάδα», επισήμανε η κ. Παπασωτήρη. Από την πλευρά της, η κ. Ζαλαντό σημείωσε: «Πρέπει να ενθαρρύνουμε την παραγωγή τέτοιων ντοκιμαντέρ. Πριν κάποια χρόνια κάναμε μια μελέτη για την παραγωγή ταινιών για νεανικό κοινό και συνειδητοποιήσαμε ότι υπάρχουν ελάχιστα φιλμ σε αυτή την κατηγορία. Νομίζω όμως ότι τα πράγματα θα αλλάξουν. Ειδικά με την υποστήριξη του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου». Τον λόγο πήρε έπειτα η κ. Καρτάλου: «Σε όλα τα προγράμματά μας ενθαρρύνουμε την εστίαση στα νεανικά κοινά. Οπότε υποστηρίζουμε όλους όσοι έχουν τέτοιους στόχους. Έχουμε αναλάβει δράση, αλλά θέλει χρόνο μέχρι να φανούν τα αποτελέσματα αυτά». Κλείνοντας τις τοποθετήσεις της, η κ. Boschiero είπε: «Πρέπει και οι δημιουργοί να έρθουν σε επαφή με το νεανικό κοινό. Πηγαίνουν σε φεστιβάλ αλλά εκεί γνωρίζουν κυρίως ενήλικες. Πρέπει να έρθουν σε επαφή και με αυτό το μέρος του κοινού για να εμπνευστούν να δημιουργήσουν γι’ αυτό».

Ανοιχτή συζήτηση: «Έμφυλη βία: Βλέπω, Ακούω, Μιλάω»

Η ανοιχτή συζήτηση «Έμφυλη Βία: Βλέπω, Ακούω, Μιλάω» πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 9 Μαρτίου, στο Πράσινο Δωμάτιο, στο Ολύμπιον. Στη διάρκεια της συζήτησης εξερευνήθηκαν οι μορφές της έμφυλης βίας, του καθημερινού, παγκόσμιου φαινομένου που πλήττει στη συντριπτική πλειοψηφία γυναίκες, νεαρά κορίτσια και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, ενώ αναφέρθηκαν οι τρόποι για να γίνουν ορατές οι αόρατες εκφάνσεις του. Στη συζήτηση συμμετείχαν οι: Ευθυμία Ζυμβραγάκη, σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ Τώρα το φως πέφτει κάθετα, Ανδρέας Βάγιας, δημοσιογράφος και δημιουργός του podcast Mute – Η σιωπηλή βία της μεσοτοιχίας, Ιωάννα Κοσμοπούλου, Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής και Πρόεδρος της Δημοτικής Επιτροπής Ισότητας Δήμου Θεσσαλονίκης, Εύα Γκάση, υπεύθυνη Διαχείρισης Περιστατικών Έμφυλης Βίας του Κέντρου Διοτίμα στη Θεσσαλονίκη, καθώς και το επιστημονικό προσωπικό του Ξενώνα Φιλοξενίας Γυναικών θυμάτων βίας Δήμου Θεσσαλονίκης. Τη συζήτηση συντόνισε η Δήμητρα Νικολοπούλου, δημοσιογράφος και επικεφαλής Επικοινωνίας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Η Δήμητρα Νικολοπούλου ξεκίνησε τη συζήτηση αναφερόμενη στον τίτλο της εκδήλωσης: «Ίσως σας θυμίζει τους σοφούς πιθήκους της ιαπωνικής φιλοσοφίας, οι οποίοι, σε εκλαϊκευμένη δυτική γλώσσα, έχουν περάσει ως “δεν βλέπω, δεν ακούω, δεν μιλάω” -υπάρχει και αντίστοιχη ταινία του Τζεϊλάν, το Three Monkeys. Βλέπω, ακούω, μιλάω, λοιπόν: όπως οι τρεις πίθηκοι προειδοποιούν για τη βία και το κακό, εμείς θα μιλήσουμε γι’ αυτήν. Στα έργα των ανθρώπων, τα οποία μας εμπιστεύτηκαν, τόσο το podcast του Ανδρέα όσο και το ντοκιμαντέρ της Ευθυμίας, ακούγονται πολλά πράγματα, όπως και σε άλλα ντοκιμαντέρ του προγράμματος. Κι αυτά που ακούγονται είναι κακοποίηση γυναικών, κακοποίηση παιδιών, απειλές θανάτου, μετατόπιση ευθυνών στα θύματα και γυναικοκτονία. Εμείς, στη σημερινή κουβέντα, θέλουμε να προσθέσουμε ορισμένες ακόμα λέξεις: φροντίδα, υπέρβαση του φόβου, ασφάλεια και νέα αρχή. Θα ξεκινήσουμε την κουβέντα από την τέχνη, καθώς στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης η τέχνη μάς δίνει αφορμή για να σκεφτούμε πώς μπορούμε να γίνουμε πιο ενημερωμένοι και πιο ενεργοί πολίτες», ανέφερε αρχικά προτού δώσει τον λόγο στην Ευθυμία Ζυμβραγάκη, σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ Τώρα το φως πέφτει κάθετα, το οποίο δείχνει τη βία από την πλευρά του κακοποιητή.

Η κ. Ζυμβραγάκη ανέφερε αρχικά πως ο πρωταγωνιστής του ντοκιμαντέρ ήταν εκείνος που την προσέγγισε: «Κάναμε μια παρουσίαση ενός ντοκιμαντέρ στην Τενερίφη, όπου ήρθε μόνος του ο Ερνέστο και θέλησε να μου πει την ιστορία του. Ήταν ένα περίπλοκο και δύσκολο εγχείρημα, υπήρχαν πολλά εμπόδια. Ήξερα πως είναι μια ιστορία που αξίζει τον κόπο. Δεν είχα συναντήσει έως τότε άντρες που να εκθέτουν έτσι τον εαυτό τους. Μου φάνηκε θαρραλέο από πλευράς του, αλλά του ξεκαθάρισα πως δεν θέλω ταινία μυθοπλασίας, αλλά ντοκιμαντέρ, όπου θα φαίνεται το πρόσωπό του. Το δέχτηκε. Ήταν ένα πρότζεκτ με δύσκολες ηθικές αποφάσεις. Γιατί να δώσεις μια πλατφόρμα σ’ έναν βίαιο άντρα να εκφραστεί; Ήρθαμε αντιμέτωποι με ένα ταμπού, με μια κουλτούρα ακύρωσης που θέλει να σβήσει την εικόνα του βίαιου άντρα. Η πράξη αυτή, όμως, δεν προστατεύει τη γυναίκα, αλλά τον βίαιο άντρα. Κανένας δεν τους φέρνει στο προσκήνιο. Φτιάχνοντας το ντοκιμαντέρ αυτό, είχα λίγα ξεκάθαρα πράγματα κατά νου. Ήξερα ότι θέλω να κάνω μια ταινία που θα μιλάει για τη βία, απλώς με όχι βίαιο τρόπο. Ήθελα μια τρυφερή ταινία που να μη δημιουργεί βία, ούτε πληγές, μόνο εξιλέωση και κάθαρση», ανέφερε.

Αφορμή για τη συνέχεια της συζήτησης έδωσε το podcast του Ανδρέα Βάγια Mute – Η σιωπηλή βία της μεσοτοιχίας, το οποίο κέρδισε το βραβείο για ανάπτυξη και υλοποίηση ενός podcast που βασίζεται στη δημοσιογραφική έρευνα και τεκμηρίωση. Το βραβείο απονεμήθηκε στο πλαίσιο της συνεργασίας του Φεστιβάλ και του μη κερδοσκοπικού δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD, ο οποίος ιδρύθηκε το 2018 με αποκλειστική δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ). Η κ. Νικολοπούλου σχολίασε σχετικά: «Μιλάμε συνέχεια για την έμφυλη βία, τι είναι όμως τελικά η έμφυλη βία; Δανείζομαι τον ορισμό που δίνει η ψυχοθεραπεύτρια Ελένη Χουβαρδά στο podcast του Ανδρέα Βάγια. Είναι η βία που βασίζεται στο φύλο, έχει μισογυνικά κίνητρα, την υφίστανται γυναίκες, θηλυκότητες και ΛΟΑΤΚΙ άτομα, παράγεται και θεμελιώνεται από την ανισότητα των σχέσεων μεταξύ των φύλων». Απευθυνόμενη στον κ. Βάγια, είπε: «Το podcast σου καταγράφει τη συστηματική έμφυλη βία μέσα από μαρτυρίες θυμάτων που την υπέστησαν και ειδικών που βοηθούν να κατανοήσουμε περισσότερα. Είσαι ένας άντρας που κατέγραψε, σε αντίθεση με την Ευθυμία, ιστορίες θυμάτων γυναικών. Πώς το διαχειρίστηκες;»

«Αρχικά, θα ευχόμουν να υπήρχαν περισσότεροι άνδρες εδώ μέσα», απάντησε ο κύριος Βάγιας. «Μιλάμε για την έμφυλη βία και λείπουν αυτοί που την προκαλούν. Η έννοια του κοινωνικού φύλου είναι αναπόδραστη, ακόμη και για μένα τον ίδιο», τόνισε. Στη συνέχεια, μίλησε για το παρελθόν του στη δημοσιογραφία: «Έχω βρεθεί αντιμέτωπος με το να διαχειριστώ την είδηση της κακοποίησης, ακόμη και της γυναικοκτονίας. Το να φτιάξω ένα podcast για τις συνθήκες αυτές ήταν μια δική μου ανάγκη, σε δημοσιογραφικό επίπεδο. Δεν είναι εύκολο να γίνει μέσα από το πρίσμα των μέσων ενημέρωσης. Συνήθως, δυστυχώς, τα ΜΜΕ ασχολούνται με την έμφυλη βία με τρόπο θεαματικό, γιατί έχουν ίδιον όφελος. Η ουσία της έμφυλης βίας προϋπάρχει. Δεν είναι είδηση. Δεν ασχολούμαστε, όμως, με το τι την προκαλεί. Στο podcast μιλούν 4 άτομα, τα οποία ευτυχώς ζουν, έχουν επιβιώσει από την έμφυλη βία και μπορούν και μιλάνε: ζούνε παραλίγο. Έχει σημασία ότι κατάφεραν, και τους ευχαριστώ γι’ αυτό, να θυμηθούν όλα αυτά τα βιώματα. Συχνά ακούμε πως για όλα αυτά τα περιστατικά “κανείς δεν ξέρει”. Δεν πιστεύω πως υπάρχουν τέτοια περιστατικά χωρίς προηγούμενη κλιμάκωση. Κανείς δεν ξυπνάει μια μέρα και αποφασίζει να δολοφονήσει. Συνήθως, τα συμβάντα αυτά δεν συμβαίνουν σε δημόσιο χώρο, αλλά στον ιδιωτικό χώρο: ο χώρος του καταφυγίου μετατρέπεται σε χώρο βασανιστηρίων. Εκεί που γυρνάμε για να ξεκουραστούμε, ξεκινάει το μαρτύριο. Υπάρχει όμως η μεσοτοιχία, μέσα από την οποία όλοι γνωρίζουμε: η βία της μεσοτοιχίας. Στη χώρα μας υπάρχει και η φράση “τα εν οίκω μη εν δήμω”, μια συμπεριφορά που διαιωνίζει τη συνθήκη της κακοποίησης και κάνει τα θύματα να ντρέπονται να μιλήσουν δημόσια», ανέφερε.

Η κ. Νικολοπούλου, μιλώντας για την κουλτούρα της «βίας της μεσοτοιχίας», ανέφερε πως στο podcast αναφέρονται και μαρτυρίες για τη δημόσια βία: «Άλλοτε δεν μπαίνουμε ανάμεσα στο ζευγάρι γιατί πιστεύουμε πως έχουν τον δικό τους κώδικα επικοινωνίας, άλλοτε υπακούμε στη φράση “τα εν οίκω μη εν δήμω”. Αυτές οι γυναίκες ζητούσαν βοήθεια από πριν, αλλά δεν τις άκουγε κανείς. Η έμφυλη βία είναι πολλές φορές ύπουλη και σιωπηλή. Ξεκινά από μια σχέση εξουσίας ψυχολογικής και κοινωνικής, πριν γίνει σωματική. Πολλές φορές αυτή η βία κινείται σε γκρίζα ζώνη και αρχίζει και χτίζει μία κατάσταση. Ποιο είναι τα προειδοποιητικά σημάδια πριν τα πράγματα γίνουν ακραία;». Απαντώντας στην ερώτηση, η κ. Ζυμβραγάκη ανέφερε σχετικά: «Προσπαθώ να εκθέσω τα απλά, τα κοινά, τα συνηθισμένα, τα “φυσιολογικά” που δημιουργούν ένα κατεστημένο. Κανείς δεν ξέρει πως μπορεί να χαρακτηρίσει αυτά τα κοινά ως κακοποίηση και προτιμά να ρίχνει τις ευθύνες στον ίδιο του τον εαυτό. Πρέπει να θεωρήσουμε τον εαυτό μας μέρος αυτού του κατεστημένου». Στο σημείο αυτό, τον λόγο πήρε ο κ. Βάγιας και σχολίασε πως ένας ένοχος στο δικαστήριο έχει το δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εαυτό του και να αποδείξει πως δεν είναι ένοχος. Ωστόσο, είναι οξύμωρο πως στην έμφυλη βία, το θύμα πρέπει να αποδείξει ότι είναι θύμα: «Η βάση της έμφυλης βίας είναι η πατριαρχία», ολοκλήρωσε χαρακτηριστικά.

Έπειτα, ο λόγος δόθηκε στην Ιωάννα Κοσμοπούλου, Αντιδήμαρχο Κοινωνικής Πολιτικής και Πρόεδρο της Δημοτικής Επιτροπής Ισότητας Δήμου Θεσσαλονίκης. Η κ. Κοσμοπούλου ευχαρίστησε το Φεστιβάλ και είπε: «Όπως αναφέρθηκε, υπάρχουν γκρίζες ζώνες. Η κακοποίηση συντελείται και έξω από το σπίτι και οι άνθρωποι δεν παρεμβαίνουν. Πολλές φορές, το θύμα δεν ομολογεί ούτε στον ίδιο του τον εαυτό ότι βιώνει έμφυλη βία. Αρχικά, η σχέση αρχίζει με πάθος που γίνεται συνήθεια, μετά εξάρτηση και τέλος, καταπίεση. Το πρώτο βήμα είναι η συνειδητοποίηση ότι υφιστάμεθα έμφυλη βία. Πρέπει να βρούμε το θάρρος να το ομολογήσουμε στον εαυτό μας και, δυστυχώς, πάντα το θύμα αντιμετωπίζεται με καχυποψία από τις Αρχές. Εκεί ερχόμαστε ως Δήμος, με τις δομές μας, να παράσχουμε βοήθεια στις γυναίκες θύματα βίας».

Στη συνέχεια, προσέθεσε: «Εκτός από τον Ξενώνα Φιλοξενίας, έχουμε και άλλες δομές. Ο κινηματογράφος βοήθησε σε μεγάλο βαθμό να αναδειχθεί το φαινόμενο της αρρενωπής τοξικότητας και της έμφυλης βίας, αλλά η ζωή ξεπερνά όντως την τέχνη: δεν μπορούμε να φανταστούμε τι συμβαίνει όταν κλείνει η πόρτα. Εμείς μπορούμε μόνο να προσφέρουμε βοήθεια, αλλά πρώτα πρέπει να φτάσει σε εμάς το περιστατικό. Υπεύθυνη πανελλαδικά είναι η Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, η οποία έχει υποστηρικτικές δομές σε όλη τη χώρα για τον σκοπό αυτό: την πανελλαδικής εμβέλειας 24ωρη τηλεφωνική γραμμή SOS 15900, 43 συμβουλευτικά κέντρα, 19 ξενώνες φιλοξενίας γυναικών σε όλη τη χώρα, 3 ξενώνες του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης και 2 κέντρα κοινωνικής στήριξης. Φιλοξενούνται, εκτός από τις γυναίκες-θύματα έμφυλης βίας, και γυναίκες που υφίστανται πολλές διακρίσεις, μετανάστριες, προσφύγισσες, μονογονείς, ΑΜΕΑ, άνεργες, Ρομά με τα παιδιά τους. Ο Ξενώνας λειτουργεί από τον Αύγουστο του 2013 με χωρητικότητα 20 κλίνες. Έχει 24ωρη λειτουργία με διάρκεια διαμονής 3 μήνες, φυσικά σε απόρρητη τοποθεσία. Οι παραπομπές στον Ξενώνα γίνονται από τα συμβουλευτικά κέντρα του δικτύου της Γενικής Γραμματείας, από τα κέντρα κοινότητας και τις κοινωνικές υπηρεσίες του Δήμου, αλλά και από τις υπηρεσίες του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Σε ακραίες περιπτώσεις η παραπομπή γίνεται και από το τηλεφωνικό κέντρο 15900. Γίνεται συνομιλία με το επιστημονικό προσωπικό και μετά ακολουθούν κάποιες ιατρικές εξετάσεις για τη διαφύλαξη της δημόσιας υγείας. Αν πληρούνται όλες οι προϋποθέσεις, η γυναίκα μπαίνει στον ξενώνα. Εκεί, υπάρχει το κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό και οι παροχές του ξενώνα: στέγη, σίτιση, 24ωρη φύλαξη, κοινωνική υποστήριξη, ψυχολογική υποστήριξη, εργασιακή συμβουλευτική, διασύνδεση με φορείς και υπηρεσίες», ανέλυσε.

Σε ερώτηση σχετικά με το χρονικό διάστημα που απαιτείται από την κλήση μέχρι την είσοδο στον Ξενώνα, απάντησε η Σοφία Μποζίνη, εκπρόσωπος από το επιστημονικό προσωπικό του ξενώνα φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών και των παιδιών τους του Δήμου Θεσσαλονίκης: «Πρώτα γίνονται συνεδρίες για το σχέδιο διαφυγής. Πρέπει η γυναίκα να είναι αποφασισμένη πως θέλει να φύγει από το σπίτι και να αναγνωρίζει πως υπάρχει βία. Δεν γίνεται να απαντήσουμε μεμονωμένα, το χρονικό διάστημα ποικίλλει. Πολλές φορές, γυναίκες παίρνουν μια απόφαση εν βρασμώ ψυχής και ο θύτης, σε δεύτερο χρόνο, τις πείθει να γυρίσουν πίσω. Αν και οξύμωρο, το περιβάλλον βίας στο σπίτι μπορεί να φαίνεται οικείο και ασφαλές».

Στο σημείο αυτό, τον λόγο πήρε η  Εύα Γκάση, υπεύθυνη διαχείρισης περιστατικών Έμφυλης Βίας του Κέντρου Διοτίμα στη Θεσσαλονίκη. Η κ. Γκάση ανέφερε πως η υπηρεσία τους παρέχει ψυχοκοινωνική στήριξη σε περιστατικά έμφυλης βίας και δωρεάν υπηρεσίες για όλες τις γυναίκες: «Η εμπειρία μου τα τελευταία 6 χρόνια είναι η εξής: κάθε μέρα ακούω και μια διαφορετική ιστορία. Έχω να μάθω και κάτι άλλο από κάθε γυναίκα. Συνήθως οι γυναίκες έρχονται αυτοβούλως, άλλες πάλι μέσω κάποιου άλλου φορέα. Σε καμία περίπτωση δεν προσπαθούμε να αντικαταστήσουμε κάποια δημόσια υπηρεσία: λειτουργούμε υποστηρικτικά. Αναλαμβάνουμε, για παράδειγμα, το κομμάτι της νομικής εκπροσώπησης. Παρόλο που υπάρχει νομικός σύμβουλος από τις υπηρεσίες του Δήμου, δεν τις εκπροσωπεί στο δικαστήριο. Εμείς, με τους πόρους που διαθέτουμε, υποστηρίζουμε και δικαστικά. Παρέχουμε πολύπλευρες υπηρεσίες. Ακούμε τη γυναίκα, παρέχουμε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και ασφάλειας. Πολλές γυναίκες δεν έχουν μιλήσει ποτέ ξανά. Δεν κρίνουμε ποτέ τις γυναίκες για αυτό που έχουν βιώσει. Είναι μια διαδικασία δύσκολη και επίπονη, ειδικά όταν υπάρχουν και παιδιά. Ο χρόνος που θα κάνει να φτάσει μια γυναίκα στη δομή μας ποικίλλει από τις 3 ημέρες μέχρι και τους 2 μήνες. Επίσης, από τον Νοέμβριο του 2022 με το πρόγραμμα “Όλες Ασφαλείς”, προσφέρουμε στέγαση και υποστήριξη σε Ελληνίδες και μετανάστριες στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και στην Αθήνα», ανέλυσε. Σε ερώτηση για το αν οι δομές κρατούν επαφή με τις γυναίκες, η κ. Μποζίνη απάντησε πως το follow-up γίνεται στον πρώτο, στον τρίτο και στον έκτο μήνα και μετά παραπέμπονται και δικτυώνονται αλλού, για να μην αποκτήσουν εξαρτησιογόνο σχέση με τη δομή. Η κ. Κοσμοπούλου συμπλήρωσε πως οι γυναίκες δεν μένουν στην τύχη τους, αλλά καταφεύγουν σε άλλες δομές, καθοδηγούνται και υποστηρίζονται, αν χρειαστεί, με συσσίτια και το Κοινωνικό Παντοπωλείο.

Κλείνοντας τη συζήτηση, η Δήμητρα Νικολοπούλου ανέφερε σχετικά: «Εμείς στο Φεστιβάλ μπορούμε μόνο να ενημερώνουμε, να ευαισθητοποιούμε και να παρουσιάζουμε έργα που απευθύνονται στον συνειδητοποιημένο πολίτη -και όχι μόνο, αλλά και στον απλό πολίτη που μέσα από την τέχνη θα γίνει συνειδητοποιημένος. Ελάχιστα μπορούμε να δώσουμε. Τον Νοέμβριο καλέσαμε τον καλλιτέχνη Δημήτρη Τριμίντζιο (Taxis) να δημιουργήσει την αφίσα του 63ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Δημιούργησε μια γυναικεία φιγούρα, μια υπερηρωίδα της πραγματικής ζωής. Μας παραχώρησε αφιλοκερδώς το πρωτότυπο έργο, ενώ υπέγραψε και 15 αριθμημένες μεταξοτυπίες. Αυτές τις μέρες και πιο συγκεκριμένα από τις 9 έως τις 16 Μαρτίου θα πραγματοποιηθεί διαδικτυακή φιλανθρωπική δημοπρασία σε συνεργασία με τον οίκο δημοπρασιών Βέργος – στην ιστοσελίδα του οίκου vergosauctions.com και τα έσοδα θα διατεθούν για την υποστήριξη του Ξενώνα Φιλοξενίας Γυναικών Θυμάτων Βίας & των Παιδιών τους του Δήμου Θεσσαλονίκης. Ευχαριστούμε πολύ και τον καλλιτέχνη και τον οίκο δημοπρασιών Βέργος. Είναι ελάχιστο, είναι συμβολικό. Αλλά, αν όλοι ξεκινήσουμε από ένα μικρό τίποτα, τα πράγματα θα αλλάξουν προς το καλύτερο», ολοκλήρωσε.

Μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του οίκου δημοπρασιών Βέργος, να πλειοδοτήσετε για ένα από τα 15 αριθμημένα έργα του Δημήτρη Τριμίντζιου (Taxis) και να υποστηρίξετε τον Ξενώνα Φιλοξενίας Γυναικών Θυμάτων Βίας & των Παιδιών τους του Δήμου Θεσσαλονίκης στο παρακάτω link:

https://www.vergosauctions.com/auctions/detail/category/2/auction/2838/item/19681

Απονομή Χρυσού Αλέξανδρου στον Σταύρο Ψυλλάκη

Με τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο για το σύνολο του έργου του βράβευσε το 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τον σκηνοθέτη Σταύρο Ψυλλάκη, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 9 Μαρτίου, στην αίθουσα Παύλος Ζάννας. Τον λόγο πήρε αρχικά ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Ορέστης Ανδρεαδάκης: «Εικόνες βασανισμένων ανθρώπων αποτυπώνουν τι σημαίνει σχέση εμπιστοσύνης. Συνθέτουν ένα μοναδικό πορτρέτο της σύγχρονης Ελλάδας. Ο στίχος του Αργύρη  Χιόνη “ό,τι περιγράφω με περιγράφει” εκφράζει στην εντέλεια το έργο του Σταύρου Ψυλλάκη. Εγώ, όμως, θα πρόσθετα και έναν άλλο στίχο από το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη διότι στις ιστορίες του, ακόμα και όταν τα δάκρυα ξεχειλίζουν και η απόγνωση σκεπάζει τα πάντα, αυτός αναζητά το λευκό έως την ύστατη ένταση του μαύρου, την ελπίδα έως τα δάκρυα, τη χαρά έως την άκρα απόγνωση. Οι άνθρωποί του κατοικούν στις παρυφές της ευημερίας μας, στο ασφαλές πουθενά. Στο νεκροταφείο όπου ξεχάστηκε η ουτοπία και η ανάμνηση. Ήταν μοναχικοί ακόμη και όταν συνδιαλέγονται με άλλους ανθρώπους και βιώνουν μια καθολική κρίση. Ο ίδιος, ωστόσο, γνωρίζει καλά ότι αυτή η κρίση ονομάζεται απλώς ζωή και γι’ αυτό την ανασκαλεύει ανασύροντάς την στις πιο ανεπαίσθητες ανθρώπινες κινήσεις. Στις πιο όμορφες αποχρώσεις του λευκού. Υποδεχτείτε τον Σταύρο Ψυλλάκη», δήλωσε αρχικά.

Για τον δημιουργό μίλησε αμέσως μετά ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, Μάρκος Χολέβας. «Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σταύρο Ψυλλάκη για τις ταινίες που έχει προσφέρει στην ελληνική κινηματογραφία. Ως Κέντρο Κινηματογράφου αυτό που μας ενδιαφέρει είναι οι ταινίες να αυξάνουν όχι μόνο αριθμητικά, αλλά και ποιοτικά, στο παλμαρέ του ελληνικού σινεμά».

Στη συνέχεια, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης απένειμε στον δημιουργό Χρυσό Αλέξανδρο για το σύνολο της προσφοράς του στον ελληνικό κινηματογράφο. Παραλαμβάνοντας το βραβείο του, ο Σταύρος Ψυλλάκης δήλωσε: «Με τόσους φίλους και τέτοια συγκίνηση, άντε να τα βγάλεις πέρα. Ευτυχώς το προνόησα και έγραψα μερικά λόγια. Πρώτα απ’ όλα, είναι μία χαρούμενη μέρα υπό την σκιά ενός μεγάλου πένθους, το οποίο πολλαπλασιάστηκε από την απώλεια του Λάκη Παπαστάθη, ενός φίλου και μεγάλου σκηνοθέτη, ενός ανθρώπου που έχει προσφέρει πολλά. Το Παρασκήνιο ήταν πολύ μεγάλο σχολείο για όλους εμάς τους δημιουργούς ντοκιμαντέρ. Θα ξεκινήσω με μια φράση που διάβασα στις αρχές του ’70, σε ένα εμβληματικό τότε βιβλίο, το Η τύχη και η αναγκαιότητα του Ζακ Μονό, βιολόγου και νομπελίστα. “Η μετριοφροσύνη ταιριάζει στον άνθρωπο, αλλά όχι στις ιδέες που εμφωλεύουν μέσα του, αναδεικνύοντας το έργο του, τις οποίες οφείλει να υπερασπιστεί”. Θεωρώ πως η πρωτοβουλία του Φεστιβάλ να παρουσιάσει αυτό το αφιέρωμα και να με βραβεύσει αφορά συνολικά το έργο μας και όσους συνετέλεσαν στη δημιουργία του. Θέλω να ευχαριστήσω το Φεστιβάλ για την τιμή που μας κάνει και να προσθέσω ότι πρωτοβουλίες σαν κι αυτή, παρότι έχουν ονοματεπώνυμο κάθε φορά, προέρχονται από τους ανθρώπους του Φεστιβάλ συνολικά. Τέτοια είναι η σχέση μας και τέτοια είναι η αγάπη που έχω εισπράξει. Υπάρχει μεταξύ μας μια διαχρονική σχέση σεβασμού, εκτίμησης, φιλίας και αγάπης. Νομίζω πως είναι μια απόφαση που θα είχε αρέσει και στον Δημήτρη Εϊπίδη».

Ο κ. Ψυλλάκης συνέχισε λέγοντας: «Θα ήθελα να ευχαριστήσω εσάς που βρίσκεστε στην αίθουσα και μας τιμάτε, όπως και τους ανθρώπους που συμμετείχαν στις ταινίες και τις φώτισαν με την παρουσία τους. Να ευχαριστήσω τους συνεργάτες και συντελεστές των ταινιών, που ο καθένας τους πρόσθεσε την εργασία και το ταλέντο του σε αυτό που βλέπετε. Ο μοντέρ, Γιώργος Τριανταφύλλου, και ο διευθυντής φωτογραφίας, Κώστας Πάλμας, δεν είναι πια στη ζωή. Μαζί μας είναι, όμως, ο Βαγγέλης Φάμπας, συνεργάτης και φίλος, ο μοντέρ Σπύρος Κόκας, ο Νίκος Μουτσέλος και ο Σάκης Μπουζάνης, εκλεκτοί συνεργάτες που στις τελευταίες ταινίες βοήθησαν πάρα πολύ, και ο γραφίστας μας, Δημήτρης Αρβανίτης, που όλες οι αφίσες, όπως και το τρέιλερ της ταινίας, είναι δικά του δημιουργήματα. Να ευχαριστήσω το Κέντρο Κινηματογράφου και την ΕΡΤ για τις ταινίες που συνεργαστήκαμε -που δεν είναι και λίγες. Να ευχαριστήσω, επίσης, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων. Τους κριτικούς και μη, που έγραψαν γι’ αυτές τις ταινίες. Το ίδιο και τους συναδέλφους και τις συναδέλφισσες για την κοινή μας προσπάθεια στο ντοκιμαντέρ. Τους φίλους και τις φίλες που ήταν δίπλα μου, ειδικά στις δύσκολες στιγμές. Κλείνοντας, να ευχαριστήσω την οικογένειά μου, που είναι πάντα δίπλα μου παρά τις ιδιοτροπίες μου. Στην οικογένεια επιτρέψτε μου να συμπεριλάβω και την Ντόλι, τη μηχανή μου. Είναι 42 ετών πια. Ο γιος μας, ο Κωνσταντίνος, όταν ήμασταν κάποτε σταματημένοι σε ένα φανάρι, με είχε ρωτήσει πολύ αθώα: “Μπαμπά, αν πεθάνεις, θα πεθάνει και η μηχανή μαζί σου;”. Αφιερώνω τον Χρυσό Αλέξανδρο στον πατέρα μου, που δεν πρόλαβα να του δείξω τις ταινίες μου, αυτός όμως πρόλαβε να με διδάξει με το ήθος του».

Μετά την απονομή, προβλήθηκε η ταινία Ο άνθρωπος που ενόχλησε το σύμπαν και ακολούθησε Q&A. Σε ερώτηση του κ. Ανδρεαδάκη  σχετικά με το αν οι δημιουργοί ντοκιμαντέρ θα πρέπει να «ενοχλούν το σύμπαν», ο κ. Ψυλλάκης απάντησε: «Η φράση είναι του Γιώργου Κοκκινίδη, του πρωταγωνιστή της ταινίας, και το λέει με μια ποιητική διάθεση που τη δέχτηκα πιο εύκολα. Αν ήταν πιο στρατευμένο θα είχα πρόβλημα, γιατί δεν ξέρω ποιο είναι το καλό και το κακό, και τι πρέπει να κάνουμε για να γίνει ο κόσμος μας καλύτερος».

Απαντώντας στο γιατί τον έλκουν χαρακτήρες που είναι περιθωριοποιημένοι: «Δεν ξέρω τι να απαντήσω. Δεν υπάρχει κάποια γραμμή που ακολουθώ. Δεν επιθυμώ για παράδειγμα να καταπολεμήσω την αδικία ή να καταγράψω το πώς συμπεριφέρεται η κοινωνία μας σε αυτούς τους ανθρώπους. Τίθενται όλα αυτά τα θέματα στην ταινία μου, αλλά πάνω από όλα με γοήτευσε η σχέση που δημιουργήθηκε με τον Γιώργο. Πρόκειται για έναν πολύ φωτισμένο και γοητευτικό άνθρωπο. Από τα πέντε πρώτα λεπτά της γνωριμίας μας δημιουργήθηκε μεταξύ μας κάτι πολύ δυνατό. Η παρακαταθήκη και η εμπειρία που διαθέτει κανείς είναι το καλύτερο εργαλείο. Μπορώ να απαντήσω στο ερώτημα με μια νέα ερώτηση. Τι σε κάνει άραγε να ερωτευτείς; Ποιος μπορεί να πει με σιγουριά; Όπως επικοινωνώ με έναν άνθρωπο δίχως την κάμερα, έτσι προσεγγίζω και τους πρωταγωνιστές των ταινιών μου. Δεν πάω ποτέ με σενάριο γιατί δεν ξέρω τι θα προκύψει. Επίσης, δεν δουλεύω ποτέ με μεγάλα συνεργεία. Όλα μπορούν να αλλάξουν στην πορεία και στο μοντάζ, “εγώ σκαλίζω και αυτό θα μου δείξει τον δρόμο”, όπως λέει και ένας από τους πρωταγωνιστές της ταινίας».

Ο κ. Ψυλλάκης συμπλήρωσε αμέσως μετά: «Γεννήθηκα σε φτωχή οικογένεια. Βλέποντας ποιους ανθρώπους διαλέγω για τις ταινίες μου, νομίζω ότι δεν ξέφυγα ποτέ από την ταξική μου θέση. Κουβαλάω συνέχεια μέσα μου τους ήρωές μου. Όλες μου οι ταινίες είναι βαθιά πολιτικές. Η συγκεκριμένη ταινία έχει προβληθεί σε πολλούς ψυχιατρικούς χώρους. Γυρίστηκε το 1996-97, σε μια περίοδο όπου είχα μεγάλη αγάπη για την ψυχανάλυση. Είδα τυχαία τον ψυχίατρο Αντώνη Λιοδάκη στο Ρέθυμνο και μου είπε για το ταξίδι που θα έκανε με τους τρόφιμους στη Δανία. Μου άρεσε η ιδέα και τους ακολούθησα. Έτσι ξεκίνησαν όλα προκειμένου να καταγράψουμε το πρόγραμμα αποκατάστασης που έτρεχε εκείνο τον καιρό. Στη συνέχεια εμφανίστηκε ο Γιώργος Κοκκινίδης και μας κάλεσε στο βασίλειό του».

Σε ερώτηση του κοινού για το πώς επεξεργάζεται το υλικό του στο μοντάζ και τι ρόλο παίζει η ηθική σε αυτό, ο κ. Ψυλλάκης απάντησε: «Δεν ασχολούμαι με ανθρώπους που δεν με γοητεύουν. Οι πρωταγωνιστές μου έχουν πολλές αντιφάσεις. Δεν είμαι εισαγγελέας. Δεν τους καταδικάζω ό,τι και αν μου πουν. Στη διαδικασία του μοντάζ θέλω να συμπαρασύρω τους θεατές ώστε να τους αγαπήσουν και εκείνοι». Στο γιατί θεωρεί ότι τα ντοκιμαντέρ είναι μυθοπλασία, ο κ. Ψυλλάκης εξήγησε: «Όσο τραβάς με την κάμερα ένα θέμα ή τον πρωταγωνιστή σου, τραβάς και τον εαυτό σου. Η μόνη διάσταση της αλήθειας είναι η απόσπαση από τη λήθη. Χρησιμοποιώ πραγματικά πρόσωπα και αυτό μπερδεύει τον θεατή, ωστόσο το ντοκιμαντέρ είναι για μένα μυθοπλασία», κατέληξε σχετικά.

Climate Hub: «Οι ενεργειακές κοινότητες ως κινητήριες δυνάμεις για μια κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη κινηματογράφηση»

Η συζήτηση «Οι ενεργειακές κοινότητες ως κινητήριες δυνάμεις για μια κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη κινηματογράφηση» πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 9 Μαρτίου, στο πλαίσιο του Climate Hub, της νέας δράσης που εγκαινίασε το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης στην προσπάθειά του να υλοποιήσει τον στόχο της βιωσιμότητας. Πρόκειται για μια σειρά ομιλιών με τη συμμετοχή σημαντικών οργανισμών, ομάδων και εμπειρογνωμόνων με εμπειρία σε θέματα περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας, τα οποία θα συζητηθούν υπό το πρίσμα της εφαρμογής τους στον οπτικοακουστικό τομέα.

Στο πέμπτο Climate Hub έγινε μια συζήτηση για την κλιματική αλλαγή και τη δίκαιη μετάβαση σε ένα σύστημα καθαρής ενέργειας. Διερευνήθηκε η έννοια της κλιματικής αλλαγής, των ενεργειακών κοινοτήτων και το πώς θα μπορούσαμε να διασφαλίσουμε ότι η μετάβαση αυτή θα είναι δίκαιη, συμπεριληπτική και δημοκρατική. Προσκεκλημένος ήταν ο Δημήτρης Κιτσικόπουλος από την ELECTRA ENERGY Cooperative, ενώ τη συζήτηση συντόνισε η sustainability coordinator του Φεστιβάλ, Έμμα Δοξιάδη.

Η κ. Δοξιάδη σύστησε τον κ. Κιτσικόπουλο στο κοινό, ο οποίος ξεκίνησε την τοποθέτησή του δηλώνοντας πως ο χώρος του κινηματογράφου είναι μεγάλος καταναλωτής ενέργειας: «Μου κάνει εντύπωση πως δεν μας έχει προσεγγίσει ακόμη κάποιος από τον χώρο του κινηματογράφου. Γενικότερα, μας προσεγγίζουν πολλοί άνθρωποι από τον αγροτικό και τον τουριστικό χώρο. Είμαστε μια ΚοινΣΕπ που υποστηρίζει από το 2016 πολίτες και επιχειρήσεις για να δημιουργήσουν ενεργειακές κοινότητες: πώς δηλαδή να παράγουν τη δική τους ενέργεια και να είναι βιώσιμοι συλλογικά. Συνήθως βρισκόμαστε έξω, στο πεδίο, υποστηρίζοντας Δήμους και τοπικές κοινότητες. Με χαρά αποδέχομαι την πρόσκληση από το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, με την προοπτική του να γίνει το ντοκιμαντέρ πιο “πράσινο”, έναν στόχο δηλαδή κοινωνικά και δημοκρατικά ωφέλιμο», σχολίασε.

Σε ερώτηση της κ. Δοξιάδη σχετικά με το τι σημαίνει δικαιοσύνη στην ενεργειακή κοινότητα, απάντησε σχετικά: «Από το 2015, στην Συμφωνία του Παρισίου για την κλιματική αλλαγή αναγνωρίστηκε ο ρόλος των πολιτών στο ζήτημα. Δεν είναι αποκλειστική δουλειά του κράτους, αλλά λειτουργεί σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Στη συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε μια σειρά από Οδηγίες που αναγνώρισαν τον ρόλο των πολιτών στην καθαρή ενέργεια, και κάλεσε τα κράτη-μέλη να τις υιοθετήσουν. Αυτή ήταν η πρώτη Οδηγία για ένα θεσμικό πλαίσιο γύρω από την ενεργειακή κοινότητα. Ο πρώτος νόμος ήρθε στην Ελλάδα το 2018, όταν και δημιουργήθηκε το θεσμικό πλαίσιο στη χώρα μας. Οι ενεργειακές κοινότητες είναι νομικές οντότητες», σημείωσε.

Στη συνέχεια, ανέλυσε τον όρο της δίκαιης μετάβασης: «Από το σημείο που θα αποδεχτούμε τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, δεν πρέπει να μείνει κανένας πίσω. Επενδύονται πολλά χρήματα στον τομέα και ο ρόλος της κοινωνίας πρέπει να είναι ουσιαστικός ώστε να διαχυθούν τα οφέλη σε όλους εμάς. Εμείς, ως ΚοινΣΕπ, δεν παράγουμε ενέργεια, λειτουργούμε όμως συμβουλευτικά σε πολλά μέρη της Ελλάδας και στα Βαλκάνια. Η αλήθεια είναι πως τα πράγματα δεν είναι ιδανικά, τουλάχιστον όχι ακόμη. Επειδή όμως υπάρχει το θεσμικό πλαίσιο, η Οδηγία από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και μία πολύ συγκεκριμένη κατεύθυνση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, είμαι αισιόδοξος πως θα φτάσουμε στην ενεργειακή δημοκρατία. Η θέληση από τους πολίτες είναι σημαντική, αλλά η ενεργειακή δημοκρατία είναι ένας μαραθώνιος», ανέλυσε.

Στο σημείο αυτό, εξήγησε το μοντέλο της ιδιοκατανάλωσης: «Είναι ένα απλό και ευνοϊκό μοντέλο είτε για εταιρίες είτε για πολίτες. Μια ενεργειακή κοινότητα μπορεί να φτιάξει ένα φωτοβολταϊκό πάρκο. Η ενέργεια αυτή θα καταγράφεται από τον διαχειριστή του δικτύου και συμψηφίζεται με την κατανάλωση στην επιχείρηση ή στο σπίτι του πολίτη, με αποτέλεσμα μείωση στον λογαριασμό. Κάποιοι αποφασίζουν να πουλάνε το ρεύμα από τα φωτοβολταϊκά τους, όμως το δικό μας μοντέλο έχει μεγαλύτερο όφελος: όταν πουλάς το ρεύμα, το πουλάς σε τιμές χονδρικής, ενώ με το μοντέλο αυτό πληρώνεις τους λογαριασμούς σε τιμές λιανικής. Είναι ένα ευνοϊκό μοντέλο, το οποίο θα μπορούσαν να υιοθετήσουν και εταιρίες κινηματογράφησης. Μειώνεται το κόστος και το αποτέλεσμα, είναι περιβαλλοντικά ουδέτερο από ενεργειακή σκοπιά»

Αναφορικά με συγκεκριμένες προτάσεις για την κινηματογραφική κοινότητα, ο κ. Κιτσικόπουλος πρότεινε: «Για τους εσωτερικούς χώρους, έχουμε εύκολη ενεργειακή μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με συμμετοχή σε κάποια ενεργειακή κοινότητα. Για τους εξωτερικούς χώρους, από την άλλη, η καλύτερη λύση είναι η χρήση υβριδικού συστήματος με φωτοβολταϊκά, μπαταρία και ηλεκτροκίνηση. Πρόκειται για μία ολιστική προσέγγιση. Στην Ελλάδα, αυτή τη στιγμή, υπάρχουν πάνω από 30 ενεργειακές κοινότητες που κάνουν εντυπωσιακά πράγματα. Αν κάποιος θέλει να συμμετάσχει, το πρώτο βήμα είναι να αναζητήσει κοινότητες στην Περιφέρειά του, μιας και ενεργειακές κοινότητες λειτουργούν σε επίπεδο Περιφέρειας). Εμείς έχουμε ρόλο δικτύωσης και σχεδιασμού προτάσεων», ανέφερε σχετικά.

Στη συνέχεια, σχετικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, σχολίασε: «Δέκα χρόνια πίσω, η συμμετοχή των ΑΠΕ ήταν αμελητέα, περίπου 1-2%. Τώρα αγγίζει το 30%. Τα ενεργειακά πάρκα έχουν μεγάλο κόστος κατασκευής αλλά μηδενικό λειτουργικό κόστος σε αντίθεση με άλλα καύσιμα. Μέχρι το 2035 θα μπορούμε να βασιζόμαστε κατά 80% σε ΑΠΕ. Το θέμα είναι να γίνει αυτό δίκαια, με κοινωνική δικαιοσύνη». Τέλος, υπογράμμισε πως η αγορά της ενέργειας είναι αυστηρά ρυθμιζόμενη, βασισμένη σε ένα θεσμικό πλαίσιο, το οποίο συνεχώς αλλάζει. Ψηφίζονται διαρκώς νέοι νόμοι και αυτή η διαρκής κινητικότητα έχει να κάνει και με την κλιματική αλλαγή», κατέληξε χαρακτηριστικά.