BIFED 2019: Αυτό ήταν το 6ο Διεθνές Οικολογικό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ στην Τένεδο

Ανταπόκριση του Κυριάκου Πεφτιτσέλη

Απειλές για τον πλανήτη. Κινηματογραφικό σήμα συναγερμού.

Ή αλλιώς ταινίες τεκμηρίωσης. Το φεστιβάλ BIFED, εστιάζει μόνιμα σε θέματα της οικολογίας και του περιβάλλοντος: καταστροφές ποταμών, δασών και υδροφόρου ορίζοντα, βλαβερές μεταλλευτικές δραστηριότητες, επικίνδυνες τροφές και λιπάσματα, απόβλητα πυρηνικών εργοστασίων, κλπ), αποκαλύπτοντας αυτούς που τις προκαλούν. Εμπεριέχεται φυσικά αναγκαστικά και η καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ειδικά για ευάλωτες κοινωνίες και άτομα, όπως πρόσφυγες, αυτόχθονες φυλές, κλπ., αλλά και προσωπικές ιστορίες. Αν και παρουσιάζει επαγγελματίες σκηνοθέτες και παραγωγούς ντοκιμαντέρ, δίνει διαγωνιστικό βραβείο σε απόφοιτους κινηματογραφικών σχολών, από όλο τον κόσμο που καταθέτουν την δουλειά τους. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσης πάντα μαθητικές δραστηριότητες, σχετικές με τον κιν/φο (μηχανές, εξαρτήματα, ταινία). Είναι πολύ συγκινητική η προσέλευση των κατοίκων του νησιού και πολλών επισκεπτών από την Τουρκία και το εξωτερικό. Δεν υπάρχουν εισιτήρια!

Στο φετινό 5ήμερο πρόγραμμα υπήρχαν 61 ταινίες, μερικές σε Διεθνείς ή Τουρκικές πρεμιέρες (ΔΠ ή ΤΠ). Το πρόγραμμα που προβάλλεται σε δύο αίθουσες επιμελούνται δύο πολύ έμπειροι άνθρωποι, ο Εθέμ Οζγκιουβέν (καθηγητής, πανεπιστήμιο Κων/πολης) και η Πέτρα Χόλτζερ, καλλιτεχνική διευθύντρια και κινηματογραφίστρια, με τη βοήθεια του δημάρχου της Τενέδου Δρ. Χακάν – και διευθυντή του φεστιβάλ – καθώς και πρόθυμων καλά ενημερωμένων εθελοντών και διαφόρων χορηγών. Μέλη της κριτική επιτροπής, με γνωστό κιν/κό προφίλ διεθνώς, αποτέλεσαν, για το Διαγωνιστικό: Η Σεϊλάν Ο. Οζτσεκλίκ, Τουρκάλα παραγωγός και σεναριογράφος, ο Νατζί Γκουτσχάν, Τούρκος καθηγητής κιν/φου, κριτικός και σκηνοθέτης, ο Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος, Έλληνας από την Αθήνα με σπουδές στη Ρωσία, σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, ταινιών μικρού και μεγάλου μήκους και τηλεόρασης, η Μάγια Μποκόγιεβιτς, από το Μοντενέγρο, γνωστή κριτικός σε πολλά φεστιβάλ, μέλος της Διεθνούς Επιτροπής Κριτικών, συντάκτρια του βαλκανικού κιν/φικού περιοδικού Κάμερα Λουσίντα και η Τζούλια Λάζαρους, Γερμανίδα σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, ακτιβίστρια (ομάδα προστασίας των δασών στη Μαύρη Θάλασσα), επιμελήτρια εκθέσεων. Για τα βραβεία ΓΑΙΑ των Σπουδαστών: η Λαλεχάν Οτζάλ, Τουρκαλά, λέκτορας του παν/μίου Μπιλγκί (Κων/πολη), ερευνήτρια των ελληνικών ταινιών τεκμηρίωσης, ο Μάρβιν Εντχόλτ, Γερμανός σεναριογράφος, σκηνοθέτης και παραγωγός πολλών ταινιών ντοκιμαντέρ και η Μελίς Μπιρντέρ, Τουρκάλα σκηνοθέτης και σεναριογράφος, βραβευμένη για δύο Αμερικάνικες ταινίες της και δύο σε φεστιβάλ στο Σεράγιεβο και στην Κων/πολη.

Τα βραβεία -Το Μεγάλο Βραβείο Φεχτί Καγιάαλπ**, πήρε η ταινία ‘Χωρίς Ανάσα’ (Breathless) του Ντανιέλ Λαμπό (Βέλγιο, TP). Στα αχνάρια του πατέρα του, ο σκηνοθέτης και κινηματογραφιστής ερεύνησε την ανάλγητη πρακτική των εταιρειών παραγωγής αμιάντου που μετακόμισαν η λειτουργία τους σε πολύ φτωχές χώρες όταν έγινε γνωστή η καρκινογόνος χρήση του. -Το Δεύτερο Βραβείο δόθηκε στη ταινία Όβατζικ’ (Ovacik) της Αϊσεγκιούλ Σ. Τασκέντ (Τουρκία, ΔΠ). Η εκλογή δημοφιλούς δημάρχου στη πόλη μικρή πόλη Όβατζικ – Κούρδος-Αλεβίτης, με κομμουνιστική ιδεολογία – δημιουργεί νέα δεδομένα όταν εφαρμόζει ανοιχτές διαδικασίες και συμμετοχικά προγράμματα καθημερινότητας που εδραιώνουν την κοινωνική αλληλεγγύη, την ελεύθερη έκφραση και ελπίδα. -To ντοκιμαντέρ ‘Ακόντια Από Όλες τις Πλευρές’ (Spears from All Sides) του Κρίστοφερ Γουώκερ (ΗΠΑ, Εκουαδόρ ΤΠ) πήρε το Τρίτο Βραβείο για την τεκμηριωμένη ανάλυση της σχέσης ανάμεσα στη φύση και των γηγενών πληθυσμών, που απειλούνται από τις ολοένα αυξανόμενες εισβολές και πρακτικές των ‘λευκών’ εταιρειών, με τη συγκάλυψη κυβερνήσεων και τις ενίοτε εσωτερικές συγκρούσεις των ιθαγενών. Το φετινό Βραβείο ΓΑΙΑ δόθηκε στη ταινία ‘Ανατολή του Δύοντος Ηλίου’ (Rising of the Setting Sun) της Τζούλυ Χόσσλε (Ιταλία, ΔΠ), που έδωσε με ποιητικό τρόπο τη συνεχή αγωνία των κατοίκων ενός Πορτογαλικού νησιού για το απειλούμενο φυσικό περιβάλλον. –Ειδική Μνεία πήρε η ταινία ‘Ο Γεωγράφος και το Νησί’ της Κριστίν Μπουτιγιέ (Γαλλία, ΤΠ). Μια δραματική απεικόνιση του επίμονου αγώνα Ιαπώνων νησιωτών – που θα μπορούσε να αφορά οποιοδήποτε νησί – ενάντια στην καταστροφική λειτουργία πυρηνικού εργοστασίου. Πολύ ζωτικό δίλλημα ανάμεσα στην επιβίωση και την ανεξαρτησία. 

Μερικές από τις υπόλοιπες ταινίες: -‘Βουνά Του Νερού – Στράντζα’ της Ράτζια Αντάρ (Mountain of Water – Strandja). Ελαφρά συγκινημένος τόσο από το γεγονός ότι ο παππούς μου ήρθε από τα βουνά της Στράντζας, (Ανατολική Θράκη) όσο και από την ομοιότητα του θέματος της εναντίωσης στην εξόρυξη χρυσού με τη δικές μας ‘Σκουριές’ στη Χαλκιδική, είδα πάλι την ηρωική αντίσταση στην καταστροφή του περιβάλλοντος και τη μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα με τη χρήση θανατηφόρων χημικών επεξεργασιών, αλλά και τον διχασμό της τοπικής κοινωνίας, ανάμεσα στο οικονομικό όφελος (θέσεις εργασίας) και τη καταστροφής ενός τοπίου απίστευτου κάλους και εδραιωμένης τουριστικής ανάπτυξης. – ‘Δεν Θα Πουλήσουμε Το Μέλλον Μας’ (Wε Shall Not Sell Out Future) της Νίκης Βελισσαροπούλου (Γαλλία – Ελλάδα, ΤΠ ). Δυστυχώς μια επιφανειακή προσέγγιση της ιστορίας των Σκουριών στη Χαλκιδική – σαν σχολική παράσταση. Σταματώντας στο 2016, δεν υπάρχουν αναφορές για τα έντονα γεγονότα που ακολούθησαν. Η νέα κυβέρνηση -2019 – στηρίζει την εξόρυξη. – Στην ενότητα Πόλεμος-Πρόσφυγες: – τα δύο ντοκυμαντέρ των Φαβρίτσιο Λαζζαρέττι και Αλβέρτο Βεντεμμιάττιι : ‘Τζάνγκ (Πόλεμος) – Στη Γη Των Μουτζαχεντίν’ (Jung (War)-In the Land Of Mujaheddin, Ιταλία-Αφγανιστάν) και οι ‘Παράπλευρες Απώλειες’ (Collateral Damages, Ιταλία-Αφγανιστάν-ΗΠΑ-Βρετανία) καταγράφουν τη καθημερινότητα ηρωικών Ευρωπαίων γιατρών που χειρουργούν ακρωτηριασμένους πολεμιστές και άμαχους, ανεξαρτήτως, θρησκευτικών πεποιθήσεων, ηλικίας, γένους σε ημικατεστραμμένα ή πρόχειρα νοσοκομεία εκστρατείας. Μια γροθιά στο στομάχι του θεατή. – Το φιλμ Άφγανιστανμπούλ’ (Afghanistanbul ) του Ουλάς Τοσούν (Τουρκία) παρουσιάζει την άθλια ανθρώπινη κατάσταση στη Κωνσταντινούπολη με το εκτεταμένο εμπόριο ανθρώπων που εξακολουθούν να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον. – ‘Το Ποτάμι’ (The River) του Κρίστιαν Γκόλντενμπεργκ (Αργεντινή-Χιλή-Ισπανία) είναι και αυτό ένα είδος ‘ταινίας δρόμου’, με την κάμερα να καταγράφει την ανυπέρβλητη ομορφιά του υδάτινου και δασικού τοπίου και τις διάφορες φυλές του Αμαζονίου. –Καταγράφοντας χωματερές, η ταινία Πιράνια (Pirana ) της νεαρής Ναϊσά Ντέντια (Ινδία) παρακολουθεί άτομα που ζουν από τα σκουπίδια, υποκρύπτοντας τη μεταφορά της λέξης πιράνχας. – ‘Οι Αόρατοι Εργάτες’ (The Invisible Workers) των Χασάν Ακκαγιά και Μικέλ Μπρόντερσεν (Τουρκία, ΔΠ.) είναι οι συλλέκτες των απορριμμάτων που ζουν στις παραγκουπόλεις στις παρυφές της Κωνσταντινούπολης. –‘Μεταμόρφωση’ (Transformation). O σκηνοθέτης Ερχούν Αλτούν (Τουρκία) παρακολουθεί έναν αγράμματο νεαρό συλλέκτη χαρτιού στη πόλη της Άγκυρας. – ‘Εργατιά’ (Emek) του Τσαγντάς Γιενίντεντέ (Τουρκία). Οι εποχιακοί εργάτες σε μια οικονομία εντατικής γεωργίας, κτηνοτροφίας, βιοτεχνιών ρουχισμού, κατασκευών, κ.α., που εργάζονται σε απάνθρωπες συνθήκες, ελάχιστο μεροκάματο και ανύπαρκτη ασφάλιση. – Ενότητα ‘Τρόφιμα’: η ταινία της Μαριάννας Οικονόμου (Ελλάδα, ΤΠ), ‘Όταν οι Ντομάτες Συνάντησαν τον Βάγκνερ’ (When Tomatoes Met Wagner) είναι η σουρεαλιστική ιστορία μιας κοινότητας στην Ελλάδα που καταφέρνει να επιβιώσει μέσα στην οικονομική κρίση, με συνεργασία και αλληλεγγύη, αλλά και …χιούμορ. – Τα ’Φτερά της Σαμοθράκης – Δρόμοι Για Μια Βιώσιμη Ανάπτυξη’ (Wings of Samothraki – Pathways to Sustainable Development) της Αρμίν Φέϊμαν (Αυστρία-Ελλάδα, ΤΠ) παρουσιάζει ένα καλά οργανωμένο ερευνητικό πρόγραμμα της πανεπιστημιακής καθηγήτριας (Αυστρία), με την συμμετοχή φοιτητών για τον σχεδιασμό και την αξιολόγηση νέων στρατηγικών και δράσεων για ένα βιώσιμο μέλλον για το νησί, μέσα στη παρούσα οικονομική κρίση, πάντα πιστοί στη διατήρηση του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Είναι σημαντική η συμβολή της δημοφιλούς Καρλότας, Ισπανίδας ακτιβίστριας και μόνιμης πια κατοίκου του νησιού.

–Στη ταινία ‘Σογιαλισμός’ (Soyalism) των Στέφανο Λιμπέρτι και Ενρίκο Παρέντι (Βραζιλία-Κίνα-Μοζαμβίκη-ΗΠΑ) οι Κινεζικές και Δυτικές εταιρείες ασκούν απόλυτο έλεγχο της παραγωγής χοιρινού κρέατος και της μονοκαλλιέργειας σόγιας στις χώρες αυτές, αδιαφορώντας για τις μόνιμες επιπτώσεις των πρακτικών τους στο περιβάλλον και κυρίως στον αφανισμό των μικρών παραγωγών (βραβευμένη στα φεστιβάλ της Ρουμανίας και της Σόφιας). – Η απειλή από την εισβολή και χρήση του πλαστικού στη ζωή μας ήταν το θέμα της ταινίας ‘Μια Πλαστική Εγχείρηση: Κρυμμένα Μυστικά της Κόκα Κόλα’ (A Plastic Surgery: ‘Coca-Cola’s Hidden Secrets) της Σαντρίν Ριγκό (Γαλλία, ΤΠ) για τα απαράδεκτα ψέματα των εταιρειών που χρησιμοποιούν τόνους πλαστικών μπουκαλιών και δοχείων, ισχυριζόμενες ότι πραγματοποιούν δικές τους – παραπλανητικές – καμπάνιες ανακύκλωσης, αλλάζοντας συνεχώς ετικέτες και συσκευασίες. – Σε μια άλλη ενότητα του προγράμματος, τέσσερις ταινίες παρουσιάζουν άτομα που, για διάφορους λόγους, αποφάσισαν να ζουν αντικομφορμιστικά: – ‘Ο Μοναχικός Ήρωας’ (The Lone Hero) των Σεβγκί Οζτσελίκ και Οζέλ Ακδεμίρ (Τουρκία): Ένας γιδοβοσκός αρνείται να εγκαταλείψει τη στάνη του, μη αποδεχόμενος την απαλλοτρίωση και το σεβαστό ποσό που του προσφέρεται και κερδίζει – εγκλωβισμένος. –Ο σκηνοθέτης Ναϊμέ Γκέτς (Τουρκία, ΔΠ) συζητά τις εμπειρίες συνταξιούχων ανδρών και γυναικών που δημιούργησαν ‘Τον Νέο κόσμο’ (A New World) σε μια μικρή φάρμα, μακριά από τη χαώδη πόλη, επιδιώκοντας το ήσυχο περιβάλλον με αλληλεγγύη και κατανόηση. – Στη ταινία ‘Βόνγκαρ’, η Ανδριάνα Στόϊκοβιτς αφηγείται τη ζωή του ανορθόδοξου Σερβοκροάτη συγγραφέα, του Βόνκαρ, που ζει με την ιθαγενή συντρόφισσά του, τις αναμνήσεις του και τα έξι σκυλιά του, απομονωμένος, με μόνη επαφή του έναν κτηνίατρο. – ‘Οι Παλιοί Κήρυκες’ (The Olden Heralds) του Λουίς Γιέρο (Κούβα, ΤΠ) καταγράφει τις αναμνήσεις ενός 96χρονου ζευγαριού στη Αβάνα, καθώς αυτοί παρακολουθούν τις σημερινές πολιτικές εξελίξεις (αλλαγή σκυτάλης Κάστρο-Ραούλ). Η σκηνοθέτης της ’Χρυσής Σοδειάς’ (The Golden Harvest, Ιορδανία-Ιταλία-Ελλάδα-Παλαιστίνη-Ισπανία-Ισραήλ, ΤΠ), Αλία Γιούνις, με αφορμή το μάζεμα της ελιάς σε χώρες της Μεσογείου, αναφέρεται, με ανάλαφρο χιούμορ, στις τραγικές πολιτικές συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής. Ο συνεργάτης της, Παύλος, είναι ένας πολύ εύγλωττος αφηγητής της ταινίας. – Οι λέξεις δεν είναι αρκετές για να περιγράψουν τα συναισθήματα όταν βλέπει κανείς ‘Το ‘Άγγιγμα’ (The Touch) του καθηγητή κιν/φίας, Εθέμ Οζγκιουβέν (Τουρκία, 2016). Είναι μια ελεγεία και πορτραίτο του αγαπημένου σε μας Αζίζ Νεσίν, ουμανιστή, διανοούμενου, αντιρρησία και οραματιστή, οι ιδέες του οποίου παραμένουν επίκαιρες. Το ίδρυμά του εξακολουθεί να είναι μια φωλιά για παιδιά και νέους. Δεν μπορώ να μη θυμηθώ την απαγγελία του επικού ποιήματός του: «Σους, Μη Μιλάς» από την Μαριέττα Ριάλδη στο Ηρώδειο!

Εδώ θέλω να σημειώσω ότι, ενώ οι οργανωτές του φεστιβάλ αυτού προσκαλούν κάθε χρόνο έναν ή και δύο Έλληνες για να συμμετέχουν στην κριτική επιτροπή, το φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης αρνείται να τους προσκαλέσει. Απορίας άξιον….

*Σημερινή ονομασία Bozcaada ( Ξερονήσι), 18 μίλια από το το Τσανάκκαλε, με 12 Έλληνες κατοίκους. Η Τένεδος αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου (Αινειάδα).

**Τιμή για τον Φεχτί Καγιάλπ, γεννημένο στη Τένεδο το 1923. Τούρκος καλλιτέχνης, παγκοσμίου φήμης αναπαλαιωτής στη Τουρκία και διεθνώς, ηγείται προγραμμάτων διατήρησης και προαγωγής πολιτιστικής κληρονομιάς – συνέβαλε στη αναπαλαίωση ελληνικών κατοικιών στο νησί. Στα 96 του σήμερα, είναι ενεργητικός, ένα ζωντανός θρύλος.